روش مطالعه زیست انسانی کنکور – مباحث انسانی زیست را چگونه بخوانیم؟

آخرین بروزرسانی: ۲۰ شهریور ۱۴۰۳

روش مطالعه زیست

آنچه در این پست میخوانید

روش مطالعه زیست انسانی با توجه به درصد بالای آن در کنکور، دغدغه بسیاری از دانش آموزان تجربی است. اینکه مباحث انسانی زیست را چگونه بخوانیم، به سطح علمی و نوع یادگیری ما بستگی دارد. با این حال، بعضی از اصول وجود دارند که با پیروی از آنها، بدن انسان را بهتر و سریع‌تر می‌توان یاد گرفت و جمع بندی کرد.

دانش آموزان زیادی ممکن است مباحث گیاهی و یا ژنتیک را از روش مطالعه زیست کنار بگذارند. با این حال، مباحث بدن انسان دیگر شوخی ندارد. با برنامه ریزی کنکور تجربی به شکلی صحیح و منطقی، می‌توان از پس تعداد سوالات بالای زیست انسانی برآمد.

شاید سوال اصلی شما این باشد که بدن انسان کدام فصل‌های زیست کنکور است؟ در این مقاله از سایت آموزش زیست بایوبنام علاوه بر پاسخ به این سوال، یاد می‌گیریم که زیست انسانی چند درصد کنکور است. پس از مشخص شدن این دو مورد، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که مباحث انسانی زیست را چگونه بخوانیم.

زیست انسانی کنکور شامل چه فصل‌هایی است؟

طبق نظر اکثر مشاوران و موسسه های مشاوره کنکور تجربی، زیست انسانی کنکور شامل فصل‌های زیر است:

فصل‌های 2 تا 5 زیست‌شناسی دهم
فصول 1 تا 5 و 7 زیست یازدهم

حالا بیایید کمی دقیق‌تر شویم. اگر بخواهیم با تفاوت یاخته، بافت، اندام و دستگاه آشنا شویم، به‌طور قطع مبحث سطوح سازمان یابی حیات را باید در روش مطالعه خود لحاظ کنیم. از طرف دیگر، در سرفصل‌های گفته شده در بالا، خبری از تعریف و انواع بافت در بدن انسان نیست. بنابراین، لازم است بدانیم که چگونه مباحث انسانی گفتار 2 فصل 1 زیست دهم و گفتار 3 فصل 1 زیست دهم را بخوانیم.

نکته‌ای که در این میان وجود دارد، ایجاد تناسب و برقرار کردن ارتباط میان مفاهیم مختلف است. طراح سوال کنکور تجربی 1404، نمی‌آید یک تست خیلی ساده درباره دستگاه حرکتی مطرح کند. کاری که می‌کند این است که جهار دستگاه را در صورت سوال می‌آورد و از شما می‌پرسد که کدام بافت‌ها در این دستگاه‌ها مشترک هستند. حتی ممکن است یکی از دستگاه‌های بدن انسان را با بدن جانوران ترکیب کرده و بعد به طرح سوال بپردازد.

هنوز بین تستی و تشریحی خوندن زیست شناسی مرددی؟ اسم و شماره‌ت رو توی فرم زیر بذار تا یه مشاور رتبه برتر، درباره روش مطالعه راهنماییت کنه.

زیست‌شناسی انسانی چند درصد کنکور است؟ (بودجه بندی)

بچه‌ها به‌طور صددرصدی نمی‌توان تضمین داد که زیست‌شناسی انسانی چند درصد کنکور است. هرکس با اعتماد به نفس کامل چنین چیزی را خواست به شما دیکته کند، از او فرار کنید! با این حال، با بررسی درس زیست در کنکورهای 1403، 1402 و قبل‌تر می‌توان به یک بودجه بندی حدودی رسید.

زیست شناسی انسانی به‌صورت حدودی، 36 درصد کنکور را به خود اختصاص می‌دهد. بعضی از فصل‌ها نظیر 1 تا 5 و 7 یازدهم، مستقیما درباره بدن انسان صحبت می‌کنند. با این حال، قسمت‌هایی مانند فصل 1 زیست دهم نیز وجود دارند که مطالبی در این باره آورده‌اند. از آنجا که در این فصول، موضوعات دیگر زیست‌شناسی نظیر جانوری، ژنتیک و سلولی مولکولی هم آمده‌اند، نمی‌توان بودجه بندی دقیقی ارائه داد.

بودجه بندی زیست انسانی را می‌توان برابر تعداد سوالات آن در کنکور نظر گرفت. با این حساب از این مبحث در زیست آزمون سراسری، بین 13 تا 18 سوال مطرح می‌شود.

برای موفقیت بیشتر و کسب درصد بالاتر، بهتر است که مطالب بدن انسان را با مباحث جانوری بخوانید. دلیلش این است که طراحان تست‌های کنکور، علاقه زیادی به طرح سوالات ترکیبی دارند و این را باید در روش مطالعه خود لحاظ کنید.

بیشتر بدانید: روش مطالعه زیست گیاهی

زیست انسانی (بدن انسان) را چگونه بخوانیم؟

نکته‌ای که در ابتدای امر باید بدانیم، این است که اصلا زیست انسانی از چه مباحثی تشکیل می‌شود. در قسمت‌های قبلی، به فصول و بودجه بندی اشاره‌ای داشتیم. با این حال، برای اینکه درک کنیم چگونه بدن انسان را بخوانیم، روش مطالعه را باید از یاخته شروع کرده تا بتوانیم به دستگاه‌ها برسیم.

دستگاه از اندام، اندام از بافت‌ها و بافت‌ها از یاخته‌ها درست شده‌اند.

یاخته، بافت، اندام و دستگاه را می‌توان در یک جدول تعریف و جمع بندی کرد:

ویژگی	یاخته	بافت	اندام	دستگاه
تعریف	واحد بنیادی حیات	گروهی از یاخته‌های مشابه	گروهی از بافت‌های مختلف	گروهی از اندام‌های مختلف
وظیفه	انجام وظایف مختلف مانند رشد، تولید مثل، جذب مواد مغذی و دفع مواد زائد	انجام وظیفه مشترک	انجام وظیفه مشترک	انجام وظیفه مشترک
مثال	یاخته‌های عصبی، یاخته‌های عضلانی، یاخته‌های خونی	بافت پوششی، بافت پیوندی، بافت عصبی	قلب، معده، ریه‌ها	دستگاه گوارش، دستگاه تنفسی، دستگاه عصبی

در علوم پزشکی، بدن انسان را از سه دیدگاه آناتومی (کالبدشناسی)، فیزیولوژی و بافت‌شناسی مورد بررسی قرار می‌دهند. اگر بخواهیم تکلیف خود را مشخص کنیم که چگونه مباحث انسانی زیست را بخوانیم، با قسمتی مقدمه زیست‌شناسی دهم مواجه می‌شویم:

آشنایی با دستگاه‌های مختلف بدن انسان، بعضی از بیماری‌های مرتبط با آنها و مقایسه دستگاه‌های بدن انسان با جانوران دیگر.

به‌عبارت دیگر، مباحث انسانی را بیشتر از جنبه کالبدشناسی باید مطالعه کنیم. مباحث مرتبط با یاخته‌ها را بهتر است یاد بگیریم که چگونه در زیست سلولی مولکولی بخوانیم. با این حساب، در اولین گام، با بافت روبه‌رو می‌شویم.

روش مطالعه بافت های بدن انسان در زیست

به گروهی از سلول‌ها که هماهنگ با یکدیگر وظیفه‌ای را انجام می‌دهند، بافت می‌گویند. گفتار 3 فصل 1 زیست دهم، اولین جایی است که درباره روش مطالعه آنها در زیست انسانی صحبت شده است. بافت‌های بدن انسان را می‌توان به چهار نوع پوششی، پیوندی، ماهیچه‌ای و عصبی تقسیم‌بندی کرد. عملکرد، محل و مثال آنها را در حدول زیر می‌توانید بخوانید:

نام بافت	عملکرد	محل	مثال
بافت پوششی	پوشاننده و محافظت کننده	سطح خارجی بدن، اندام ها و حفره ها	پوست، مخاط دهان، روده
بافت همبند (پیوندی)	اتصال، پشتیبانی و محافظت	بین اندام‌ها، در زیر بافت پوششی	استخوان، غضروف، خون، چربی
بافت ماهیچه‌ای (عضلانی)	انقباض و حرکت	عضلات اسکلتی، عضلات صاف، عضله قلب	عضله دو سر بازویی، عضله صاف روده، عضله قلب
بافت عصبی	دریافت و انتقال اطلاعات	مغز، نخاع، اعصاب	یاخته‌های عصبی و یاخته‌های پشتیبان (نوروگلیاها)

موضوعی که در رابطه با بافت‌ها باید خوب بلد باشید، انواع هر بافت است. مثلا بافت پیوندی به سه دسته سست، متراکم و چربی تقسیم‌بندی می‌شود. در قدم بعدی باید یاد بگیرید که هر اندام و دستگاه، از چه بافت‌هایی تشکیل شده است.

اندام های بدن انسان و روش مطالعه آن در زیست

اندام، گروهی از بافت‌های مختلف است که با هم کار می‌کنند و وظیفه مشترکی را انجام می‌دهند. هر اندام از چندین نوع بافت مختلف تشکیل می‌شود. بافت‌های مختلف با هماهنگی و همکاری، اندام را قادر می‌سازند تا وظیفه خود را به درستی انجام دهد. مثلا قلب اندامی است که از بافت عضلانی، عصبی و همبند تشکیل شده است. بافت عضلانی مسئول پمپاژ خون است. تنظیم ضربان قلب بر عهده بافت عصبی بوده و بافت پیوندی، عضلات قلب را به هم متصل می‌کند.

بیشتر بدانید: روش مطالعه زیست جانوری

جدول اندام‌های بدن انسان

تعداد زیاد اندام‌های بدن انسان این سوال را به وجود می‌آورد که آنها را چگونه بخوانیم. بچه‌ها، شما فقط باید روی اندام‌هایی زمان بگذارید که در کتاب درسی زیست‌شناسی آمده‌اند. به‌طور حدودی، 15 اندام اصلی داریم که در جدول زیر آنها را جمع بندی کرده‌ایم:

اندام	وظیفه	ساختار	ارتباط با سایر اندام‌ها
دهان	دریافت غذا، جویدن و مخلوط کردن آن با بزاق	شامل لب‌ها، دندان‌ها، زبان، لثه‌ها، کام، غدد بزاقی و عضلات دهان	با مری
مری	انتقال غذا از دهان به معده	لوله‌ای عضلانی به طول ۲۵ سانتی‌متر (عضلات صاف، مخاط )	با دهان و معده
معده	هضم شیمیایی غذا با اسید معده و آنزیم‌ها	غشای مخاطی، اسید معده، آنزیم‌های گوارشی	با مری، روده باریک، لوزالمعده و کبد
روده باریک	جذب مواد مغذی از غذا به جریان خون	پرزهای روده، مویرگ‌های خونی، غدد لنفاوی	با معده، روده بزرگ، کبد، کیسه صفرا و لوزالمعده
روده بزرگ	جذب آب و دفع مواد زائد	غشای مخاطی، باکتری‌های روده	با روده باریک و مقعد
ریه‌ها	تبادل گازهای تنفسی (اکسیژن و دی‌اکسید کربن) بین خون و هوا	کیسه‌های هوایی، نای، نایژه‌ها	با نای، نایچه‌ها، قلب و عروق
قلب	پمپاژ خون به تمام قسمت‌های بدن	عضله قلب، دریچه‌های قلب، رگ‌های خونی	با عروق (شریان‌ها، مویرگ‌ها و سیاهرگ‌ها)
مغز	کنترل و هماهنگی فعالیت‌های مختلف بدن	متشکل از بخش‌های مختلف مانند قشر مخ، مخچه، ساقه مغز و بصل النخاع	با نخاع، اعصاب و اندام‌های حسی
نخاع	انتقال پیام‌های عصبی بین مغز و سایر قسمت‌های بدن	ماده خاکستری، ماده سفید، ریشه‌های عصبی	با مغز، اعصاب و عضلات
استخوان‌ها	استحکام و شکل‌دهی به بدن، محل تولید سلول‌های خونی	شامل ۲۰۰ استخوان مختلف	با مفصل‌ها و عضلات
عضلات	حرکت بدن	شامل بیش از ۶۵۰ عضله مختلف (فیبرهای عضلانی، تاندون‌ها )	با استخوان‌ها و تاندون‌ها
کبد	سم‌زدایی خون، تولید صفرا، ذخیره مواد مغذی و تولید برخی از پروتئین‌ها	سلول‌های کبدی، مجاری صفراوی (بزرگترین غده در بدن)	با روده باریک، کیسه صفرا، لوزالمعده، عروق و قلب
کیسه صفرا	ذخیره و تغلیظ صفرا	کیسه غشایی، مجاری صفراوی	با کبد، روده باریک و لوزالمعده
لوزالمعده	تولید آنزیم‌های گوارشی و هورمون انسولین	سلول‌های آکینی، سلول‌های جزیره‌ای	با معده، روده باریک، کبد و کیسه صفرا
کلیه‌ها	تصفیه خون و دفع مواد زائد از بدن	واحدهای کلیوی، نفرون‌ها، مثانه	با حالب‌ها، مثانه، مجرای ادرار، عروق و قلب
مثانه	ذخیره ادرار	کیسه‌ای عضلانی (عضلات صاف، مخاط )	با کلیه‌ها، مجرای ادرار و عروق
بیضه‌ها (در مردان)	تولید اسپرم و هورمون تستوسترون	لوله‌های منوی، سلول‌های سرتولی، سلول‌های لیدیگ	با مجرای دفیق، پروستات، کیسه بیضه و عروق
تخمدان‌ها (در زنان)	تولید تخمک و هورمون‌های استروژن و پروژسترون	فولیکول‌ها، جسم زرد	با لوله‌های رحمی، رحم، واژن و عروق
لوله‌های رحمی (در زنان)	محل لقاح تخمک توسط اسپرم	دو لوله عضلانی باریک (مژک، عضلات صاف)	با تخمدان‌ها، رحم و واژن
رحم (در زنان)	محل رشد و پرورش جنین	آندومتر، میومتر، پریمتر	با لوله‌های رحمی، واژن و عروق

اندام های حسی بدن انسان در زیست شناسی را چگونه بخوانیم؟

به جز اندام‌های نام برده شده در جدول قبلی، گروهی از اندام‌ها وجود دارند که حسی هستند. به‌عبارت دیگر، وظیفه آنها گرفتن پیام از گیرنده‌های حسی، پردازش آن و ارسالش به مغز برای واکنش است. اگر اندام‌های حسی را مانند حدول زیر در 5 گروه تقسیم کنیم، می‌دانیم که چگونه آنها را برای زیست کنکور بخوانیم.

حس	اندام	محرک	عملکرد
بینایی	چشم	نور	دریافت اطلاعات تصویری از محیط
شنوایی	گوش	امواج صوتی	دریافت و تفسیر اصوات
بویایی	بینی	مولکول‌های معطر	تشخیص بوهای مختلف
چشایی	زبان	مواد شیمیایی محلول	تشخیص طعم های مختلف
لامسه	پوست	فشار، گرما، سرما، درد	حس لمس اشیاء و درک بافت و دمای آنها

گیرنده‌های حسی انسان گوناگون‌اند، ولی می‌توان آنها را بر اساس نوع محرک، در پنج دسته کلی طبقه‌بندی کرد: مکانیکی، شیمیایی، دمایی، نوری و درد. در همه گیرنده‌های حسی در حضور محرک (با شدت کافی)، نفوذپذیری غشا به یون‌ها تغییر می‌کند و پیام عصبی تولید می‌شود.

می‌توان گیرنده‌های حسی را بر اساس نوع محرک و محل استقرار آنها در بدن انسان، در جدول زیر آورد:

نوع گیرنده حسی	نوع محرک	محل استقرار در بدن
درد	آسیب به بافت‌ها در اثر عوامل مکانیکی (بریدگی) یا گرما و سرمای شدید و مواد شیمیایی (مثل لاکتیک اسید)	در اکثر بافت‌های بدن مثل پوست و دیواره سرخرگ‌ها حضور دارد.
دمایی	گرما یا سرما	پوست، مرکز تنظیم دما در هیپوتالاموس و در برخی سیاهرگ‌های بزرگ
مکانیکی (تماسی)	تماس، کشش، فشار، ارتعاش	پوست، گوش داخلی (بخش شنوایی و تعادلی)، زردپی، ماهیچه‌های اسکلتی، سرخرگ آئورت
شیمیایی	مولکول‌های بودار و طعم‌دار، مواد شیمیایی	زبان، سقف حفره بینی، سرخرگ آئورت
نوری	نور	شبکیه

دستگاه های بدن انسان در زیست را چگونه بخوانیم؟

مهم‌ترین نکته در رابطه با روش مطالعه دستگاه های بدن انسان، این است که بدانیم چند تا از آنها نقشی کلیدی دارند. بر این اساس، می‌توان گفت که با 10 دستگاه اصلی انسانی رو‌به‌رو هستیم.

در سه ردیف ابتدایی جدول پایین، دستگاه گردش مواد، گردش خون و لنفاوی را آورده‌ایم. این کار، دلیل دارد! کتاب به‌صورت واضح و دقیق نگفته که دستگاه گردش خون و لنفی جزء دستگاه گردش مواد هستند. حتی دستگاه لنفاوی را در گفتار 2 فصل 4 زیست دهم (رگ‌ها) آورده است. شما باید خط به خط کتاب درسی را با دفت بخوانید و یاد بگیرید که مطالب و مفاهیم متعدد و پراکنده زیست انسانی را برای خود دسته‌بندی کنید.

دستگاه	وظایف اصلی	اندام های مهم	عملکرد مختصر
دستگاه گردش مواد	انتقال مواد مغذی، اکسیژن، هورمون ها، مواد زائد و سلول های دفاعی به تمام سلول های بدن	قلب، عروق خونی (شریان ها، مویرگ ها، وریدها)، خون، سیستم لنفاوی (رگ های لنفاوی، گره های لنفاوی، تیموس، طحال)	انتقال: جابجایی مواد در سراسر بدن. جذب: دریافت مواد مغذی از طریق روده. دفع: حذف مواد زائد از بدن. تنظیم: کنترل تعادل مایعات، الکترولیت ها و pH خون.
دستگاه گردش خون	انتقال اکسیژن، مواد مغذی، هورمون ها و مواد زائد به تمام سلول های بدن	قلب، عروق خونی (شریان ها، مویرگ ها، وریدها)، خون	گردش خون: جابجایی خون در سراسر بدن. انتقال مواد: حمل اکسیژن، مواد مغذی، هورمون ها و مواد زائد. تنظیم دما: انتقال گرما از عضلات به پوست. محافظت: مبارزه با عفونت ها با گلبول های سفید خون.
دستگاه لنفاوی	جمع آوری مایع اضافی از بافت ها و مبارزه با عفونت ها	رگ های لنفاوی، گره های لنفاوی، تیموس، طحال	گردش لنف: جمع آوری مایع اضافی از بافت ها و انتقال آن به جریان خون. ایمنی: مبارزه با عفونت ها با آنتی بادی ها و گلبول های سفید خون. تصفیه خون: فیلتر کردن مواد زائد و میکروارگانیسم ها از خون.
دستگاه گوارش	هضم غذا و جذب مواد مغذی	دهان، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ، راست روده، مقعد، غدد بزاقی، کبد، کیسه صفرا، لوزالمعده	مکانیکی: خرد کردن و مخلوط کردن غذا. شیمیایی: تجزیه غذا با آنزیم ها. جذب: انتقال مواد مغذی به جریان خون. دفع: حذف مواد زائد جامد از بدن.
دستگاه تنفسی	تبادل گازها بین بدن و محیط	ریه ها، نای، نایچه ها، حنجره، بینی، حفره های دهانی و بینی	تنفس خارجی: ورود اکسیژن به ریه ها و خروج دی اکسید کربن. تنفس داخلی: تبادل گازها بین خون و سلول ها. تنظیم pH: حفظ تعادل اسید و باز بدن.
دستگاه پوششی	محافظت از بدن در برابر عوامل خارجی، تنظیم دما، حس لامسه	پوست، مو، ناخن	محافظت: ایجاد سد فیزیکی در برابر میکروب ها، اشعه UV و آسیب های مکانیکی. تنظیم دما: تعریق برای خنک کردن بدن و لرزیدن برای گرم کردن بدن. حواس: دریافت اطلاعات حسی از محیط.
دستگاه اسکلتی عضلانی	ایجاد ساختار بدن، حرکت بدن، تولید گرما	استخوان ها، غضروف ها، مفاصل، عضلات	حمایت: ایجاد چارچوب برای بدن. حرکت: جابجایی بدن و اندام ها. تولید گرما: انقباض عضلات برای تولید گرما.
دستگاه عصبی	کنترل و هماهنگی تمام فعالیت های بدن، دریافت و پردازش اطلاعات حسی، تولید افکار، احساسات و رفتار	مغز، نخاع، اعصاب	دریافت اطلاعات: جمع آوری اطلاعات از طریق حواس. پردازش اطلاعات: تجزیه و تحلیل اطلاعات دریافتی. انتقال اطلاعات: ارسال پیام های عصبی به عضلات و غدد.
دستگاه غدد درون ریز	ترشح هورمون هایی که عملکردهای مختلف بدن را تنظیم می کنند	غده تیروئید، غده پاراتیروئید، غده فوق کلیوی، پانکراس، غدد جنسی (تخمدان ها، بیضه ها)	تنظیم رشد و نمو: کنترل رشد و نمو بدن. تنظیم متابولیسم: کنترل نحوه تبدیل غذا به انرژی. تنظیم تولید مثل: کنترل باروری و عملکرد جنسی.
دستگاه تولید مثل	تولید مثل و ادامه نسل	اندام های تناسلی مردانه (بیضه ها، مجرای ادراری، پروستات)، اندام های تناسلی زنانه (تخمدان ها، رحم، واژن)	تولید گامت: تولید اسپرم (در مردان) و تخمک (در زنان). لقاح: ترکیب اسپرم و تخمک برای ایجاد جنین. بارداری: رشد و نمو جنین در رحم. زایمان: تولد نوزاد.
دستگاه ایمنی	محافظت از بدن در برابر عوامل بیماری زا مانند باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها	گلبول های سفید خون، آنتی بادی ها، طحال، غده تیموس	شناسایی: تشخیص عوامل بیماری زا. از بین بردن: نابودی عوامل بیماری زا. ایمنی: ایجاد حافظه ایمنی برای جلوگیری از عفونت های بعدی.
دستگاه ادراری	فیلتر کردن مواد زائد از خون، ذخیره سازی ادرار، دفع ادرار و تنظیم تعادل مایعات و الکترولیت ها.	کلیه ها، حالب ها، مثانه، مجرای ادراری	تصفیه خون: فیلتر کردن مواد زائد مانند اوره، کراتینین و مواد اضافی از خون. تولید ادرار: ترکیب مواد زائد فیلتر شده با آب برای ایجاد ادرار. ذخیره سازی: نگه داشتن ادرار تا زمانی که به اندازه کافی برای دفع جمع شود. انتقال: هدایت ادرار از مثانه به خارج از بدن. تنظیم حجم مایعات: کنترل مقدار آب در بدن. تنظیم الکترولیت ها: حفظ تعادل الکترولیت هایی مانند سدیم، پتاسیم و کلرید. تنظیم pH: حفظ تعادل اسید و باز بدن.

دستگاه پوششی به‌صورت مستقیم در هیچ کدام از کتاب‌های زیست‌شناسی دهم، یازدهم و دوازهم نیامده است. در رابطه با این دستگاه همین‌قدر کافی است که بدانید از پوست، مو، ناخن و غشاء مخاطی تشکیل می‌‎شود. با این حساب، در ادامه روش مطالعه زیست انسانی، به بررسی 9 دستگاه اصلی باقی‌مانده می‌پردازیم.

روش مطالعه دستگاه گوارش انسان

دستگاه گوارش انسان شامل لوله گوارش و اندام‌های دیگر مرتبط با آن (غده‌های بزاقی، کبد، کیسه صفرا و پانکراس (لوزالمعده)) است. این اندام‌ها، ترشحات خود را به لوله گوارش وارد می‌کنند.

فرایند گوارش در دو نوع مکانیکی و شیمیایی اتفاق میفتد و نمی‌توان به‌صورت دقیق آنها را از هم تفکیک کرد. در این میان، اندام مرتبط، میزان جذب و مواد ترشح‌شده را می‌توان مورد بررسی قرار داد.

جمع بندی وظایف بخش‌های مختلف لوله گوارش
نام بخش	اندام مرتبط با آن	گوارش مکانیکی	گوارش شیمیایی	جذب	مواد ترشح‌شده
دهان	غدد بزاقی	آغاز گوارش مکانیکی توسط عضلات اسکلتی و دندان‌ها	آغاز گوارش شیمیایی نشاسته، تحت تاثیر آمیلاز درون بزاق	جذب اندک در مخاط آن	ترشحات غدد بزاقی کوچک که در حفره دهان قرار دارند. بزاق حاوی آب، یون‌ها، موسین و انواعی از آنزیم‌ها است.
مری	–	–	–	–	ترشح ماده مخاطی (موسین)
معده	–	ادامه گوارش مکانیکی توسط حرکات کرمی	آغاز گوارش پروتئین‌ها و تا حدودی لیپیدها	جذب اندک در مخاط آن	توسط یاخته‌های سطحی: موسین و بی کربنات / توسط غدد معده: اسید، پروتئازها، لیپاز، عامل داخلی، موسین، گاسترین
روده باریک	پانکراس: تولید شیره پانکراس / کبد و کیسه صفرا: تخلیه صفرا به دوازدهه	ادامه گوارش مکانیکی توسط حرکات کرمی و قطعه‌قطعه کننده و گوارش مکانیکی چربی‌ها به کمک صفرا	ادامه و پایان گوارش شیمیایی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها / آغاز و پایان گوارش نوکلئیک اسیدها	محل اصلی جذب مواد	ماده مخاطی، آب و یون‌های مختلف از جمله بی کربنات / آنزیم‌های مختلف / سکرتین
روده بزرگ	آپاندیس	– حرکات آهسته آن، جهت انتقال محتویات به سمت انتهای لوله گوارش است.	–	جذب آب و یون‌ها و B₁₂ تولیدشده در آن	آب و موسین بدون آنزیم گوارشی

دستگاه تنفسی بدن انسان در زیست را چگونه بخوانیم؟

در ارتباط با دستگاه تنفسی، اول از همه باید با تفاوت شیمیایی هوای دمی و بازدمی و خون تیره و روشن آشنا شوید. به‌عبارت دیگر، اکسیژنی که از راه تنفس وارد شش‌ها می‌شود، باید از گردش خون برای انتقال استفاده کند.

از وظایف دستگاه تنفس که از نظر عملکردی به دو بخش هادی و مبادله‌ای تقسیم می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تبادل گازها بین خون و هوا
تکلم
دفاع از بدن با انعکاس‌های سرفه و عطسه (اولین خط دفاعی بدن)
کمک به بازگشت خون سیاهرگی به قلب (انقباض ماهیچه دیافراگم)

بخش هادی شامل بینی، حلق، حنجره، نای، نایژه، نایژک و نایژک انتهایی بوده و بخش مبادله‌ای تنها شامل نایژک مبادله‌ای و حبابک است. دو مورد را در این میان باید بیشتر از همه مورد توجه قرار دهید و برایشان وقت بگذارید:

وضعیت چهارراه حلق در فرایندهای مختلف (بلع، سرفه و عطسه)
تفاوت‌ها و شباهت‌های ساختاری، تعداد آنها، وجود غضروف و … در نای، نایژه و نایژک

حمل گازها در خون، تهویه ششی، ماهیچه‌های تنفسی، مراکز تنظیم تنفس و ظرفیت‌های تنفسی از موارد دیگری هستند که در رابطه با تبادلات گاری باید یاد بگیرید.

مقایسه سه پرده

در گفتار 2 فصل 3 زیست دهم، با پرده ماهیچه‌ای میان‌بند (دیافراگم) و پرده جنب آشنا شدیم. اگر خاطرتان باشد پرده صفاق را نیز در دستگاه گوارش خواندیم. اینجاست که می‌گوییم روش مطالعه زیست انسانی باید ترکیبی باشد. در حدول پایین، این سه پرده را با همدیگر مورد مقایسه قرار داده‌ایم:

مقایسه 3 پرده
	نوع بافت	محل قرارگیری	نقش
پرده جنب	پیوندی	درون قفسه سینه	حفاظت از شش‌ها + کمک به پیروی شش‌ها از حرکات قفسه سینه
پرده دیافراگم	ماهیچه اسکلتی	حد فاصل قفسه سینه و حفره شکمی	جداکردن قفسه سینه از حفره شکمی + در تنفس آرام و طبیعی مهم‌ترین نقش را دارد.
پرده صفاق	پیوندی	درون حفره شکمی	اتصال‌دهنده اندام‌های درون حفره شکمی از خارج به هم

روش مطالعه دستگاه گردش مواد انسان

کتاب درسی زیست‌شناسی می‌گوید که دستگاه گردش مواد در انسان از قلب، رگ‌ها و خون تشکیل شده است. در جای دیگر، از دستگاه گردش خون و دستگاه لنفی صحبت به میان می‌آورد. اگر بخواهیم به‌صورت کلی حساب کنیم، دستگاه گردش مواد از دستگاه گردش خون و دستگاه لنفی تشکیل می‌شود. در هر حال، ما با قلب، رگ‌ها و خون سروکار داریم.

قلب

در رابطه با قلب، بی بروبرگرد باید مباحث زیر را بلد باشید:

آناتومی قلب
گردش خون عمومی و ششی
تامین اکسیژن و مواد مغذی قلب
دریچه‌های قلب
صداهای قلب
ساختار بافتی، ماهیچه‌ای و شبکه هادی قلب
مسیر حرکت جریان الکتریکی و …

از آنجا که دانش آموزان تجربی اغلب در دریچه‌ها مشکل دارند، روش مطالعه آنها را در یک جدول جمع بندی کرده‌ایم:

دریچه‌های دهلیزی – بطنی	دریچه‌های سینی
بین دهلیز و بطن در هر سمت قلب، دریچه‌ای وجود دارد که در هنگام انقباض بطن، از بازگشت خون به دهلیز جلوگیری می‌کند. دریچه دهلیزی – بطنی چپ را میترال (تشکیل‌شده از دو قطعه آویخته) یا دولختی و سمت راست را سه‌لختی (تشکیل‌شده از سه قطعه آویخته) می‌نامند. این دریچه‌ها فقط در زمان انقباض بطن‌ها بسته هستند.	در ابتدای سرخرگ‌های خروجی از بطن‌ها، دریچه‌های سینی قرار دارند که از بازگشت خون به بطن جلوگیری می‌کنند. دریچه‌های سینی از سه قطعه تشکیل شده‌اند همانند دریچه سه‌لختی دریچه‌های سینی فقط در زمان انقباض بطن‌ها باز هستند.
گره دهلیزی – بطنی در دیواره پشتی دهلیز راست و در عقب دریچه سه‌لختی قرار دارد.	در ابتدای سرخرگ آئورت، بالای دریچه سینی، می‌توان دو منفذ سرخرگ‌های اکلیلی را مشاهده نمود.
دریچه سه‌لختی بزرگ‌ترین دریچه قلبی و دریچه سینی سرخرگ ششی، کوچک‌ترین دریچه قلب است.
همه دریچه‌های قلب با بطن ارتباط دارند اما فقط دریچه‌های دولختی و سه‌لختی با دهلیز ارتباط دارند.
قطر دریچه‌های دهلیزی – بطنی بیشتر از دریچه‌های سینی است ← مقاومت کمتر در برابر عبور جریان خون از آنها

رگ‌ها

در بدن انسان، 4 نوع رگ وجود دارد که عبارت‌اند از:

سرخرگ
مویرگ
سیاهرگ
رگ لنفی

رگ لنفی، لنف، مجاری لنفی، گره‌های لنفی و اندام‌های لنفی مربوط به دستگاه لنفاوی هستند و باید بدانید که چگونه آنها را برای زیست شناسی جداگانه بخوانید.

سه نوع رگ دیگر در دستگاه گردش خون، شبکه‌ای مرتبط به هم را تشکیل می‌دهند. مویرگ‌ها یک دیواره داشته و سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها دارای سه لایه خارجی، میانی و داخلی هستند. شما در روش مطالعه زیست انسانی باید بتوانید سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها را با یکدیگر مقایسه کرده و بر فشار خون نیز مسلط باشید.

در جدول پایین، انواع مویرگ‌ها را در دستگاه گردش مواد در بدن انسان مورد بررسی قرار داده‌ایم:

نوع مویرگ	حفره بین یاخته‌ای	غشای پایه	محل	نکات
پیوسته	ندارد	کامل	دستگاه عصبی مرکزی	یاخته‌های بافت پوششی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند و ورود و خروج مواد در آنها به‌شدت تنظیم می‌شود.
منفذدار	ندارد	کامل و ضخیم	کلیه‌ها	لایه پروتئینی موجود در غشای پایه ضخیم آنها که عبور مولکول‌های درشت مثل پروتئین‌ها را محدود می‌کند.
ناپیوسته	دارد	ناقص	جگر	فاصله یاخته‌های پوششی در آنها آنقدر زیاد است که به صورت حفره‌هایی در دیواره مویرگ دیده می‌شود.

خون

خون از دو بخش خوناب (55%) و بخش یاخته‌ای (45%) تشکیل شده است. بیش از 90% خوناب، آب به همراه پروتئین و … است. از پروتئین‌های خوناب می‌توان به آلبومین، فیبرینوژن و گلوبولین اشاره کرد. گرده‌ها و گویچه‌های سفید و قرمز نیز بخش یاخته‌ای خون را به وجود می‌آورند.

در جدول زیر، به بررسی انواع یاخته‌های سفید خون پرداخته‌ایم:

نام یاخته	یاخته بنیادی ایجاد کننده	ویژگی هسته	ویژگی سیتوپلاسم	محل تولید
بازوفیل	یاخته بنیادی میلوئیدی	هسته دو قسمتی روی هم افتاده	سیتوپلاسم با دانه‌های تیره	مغز استخوان
ائوزینوفیل		هسته دو قسمتی دمبلی	سیتوپلاسم با دانه‌های روشن درشت
نوتروفیل		هسته چندقسمتی	سیتوپلاسم با دانه‌های روشنِ ریز
مونوسیت		هسته تکی خمیده یا لوبیایی	سیتوپلاسم بدون دانه
لنفوسیت	یاخته بنیادی لنفوئیدی	هسته تکی گرد یا بیضی	سیتوپلاسم بدون دانه	-مغز استخوان ← تولید از یاخته‌های بنیادی -اندام‌های لنفی و گره‌های لنفی ← تولید در نتیجه تقسیم آنها

دستگاه دفع ادرار انسان در زیست را چگونه بخوانیم؟

قبل از اینکه یکراست به سراغ دفع ادرار برویم، باید یاد بگیریم که چگونه هم ایستایی و کلیه‌ها را در زیست انسانی بخوانیم. همه اندام‌های بدن از جمله دستگاه گوارش، دستگاه تنفس و دسستگاه گردش خون در حفظ هم ایستایی ایفای نقش می‌کنند. با این حال، بیشترین نقش را در این میان، دستگاه دفع ادرار دارد.

در رابطه با کلیه‌ها باید نقش آنها در بدن و ساختارشان را یاد بگیرید و بدانید که توسط دنده‌ها، کپسول کلیه، چربی اطراف کلیه و دستگاه ایمنی محافظت می‌شوند. گردیزه‌ها نیز از کپسول بومن، لوله پیچ‌خورده نزدیک، قوس هنله و لوله پیچ‌خورده دور تشکیل می‌شوند.

در رابطه با گردش خون در کلیه، هنگامی که مسیر آن را مطالعه می‌کنید با شبکه مویرگی اول و دوم و سرخرگ آوران و وابران مواجه می‌شوید. در دو جدول زیر به شما می‌گوییم که چگونه آنها را برای زیست انسانی بخوانید.

جدول اول به مقایسه شبکه اول و دوم مویرگی می‌پردازد:

مقایسه شبکه اول و دوم مویرگی
		شبکه اول	شبکه دوم
نام مستعار		کلافک (گلومرول)	شبکه دور لوله‌ای
کی آن را می‌سازد؟		سرخرگ آوران	سرخرگ وابران + انشعابی از سیاهرگ کلیه
در کدام بخش کلیه مشاهده می‌شود؟		فقط بخش قشری	هم بخش قشری و هم بخش مرکزی
مکان‌هایی که حضور دارد		درون هر کپسول بومن	اطراف لوله‌های پیچ‌خورده و هنله
نوعِ	بافت	پوششی سنگفرشی تک‌لایه	پوششی سنگفرشی تک‌لایه
	مویرگ	منفذدار	منفذدار
	خون	فقط روشن	ابتدا روشن و سپس تیره
میزانِ	مواد زائد	زیاد	کم
میزانِ	فشار خون	بیشتر	کمتر
فرایندهایی که در آن دخیل است		فقط تراوش	بازجذب و تراوش

در جدول دوم، سرخرگ آوران و باوران را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم و روش مطالعه آنها را در بدن انسان یاد می‌گیریم:

آوران یا باوران؟
		سرخرگ آوران	سرخرگ وابران
بررسی میزان این موارد در حجم مشخصی از خون	مواد زائد نیتروژن‌دار	زیاد	کم
	فشار خون	زیاد	کم
	قطر رگ	بیشتر از وابران	کمتر از آوران
موثر در تشکیل کدام شبکه مویرگی		شبکه اول	شبکه دوم
نوع خون درون رگ		روشن (پراکسیژن)	روشن (پراکسیژن)
در دو طرف خود شبکه مویرگی …		ندارد	دارد
تغییر قطر رگ	گشادشدن	-افزایش حجم و فشار خون کلافک -افزایش تراوش و به دنبال آن افزایش حجم ادرار	–
تغییر قطر رگ	تنگ‌شدن	-کاهش حجم و فشار خون کلافک -کاهش تراوش و به دنبال آن کاهش حجم ادرار	-افزایش حجم و فشار خون کلافک -افزایش تراوش و به دنبال آن افزایش حجم ادرار

فرایند تشکیل و تخلیه ادرار

تراوش، بازجذب و ترشح سه مرحله تشکیل ادرار هستند که اولی در کپسول بومن و دو تای دیگر در اطراف بخش‌های لوله‌ای نفرون رخ می‌دهند. علاوه بر اینها باید بر روش مطالعه تنظیم آب، ترکیب شیمیایی و تخلیه ادرار در این مبحث از زیست انسانی نیز مسلط شوید.

در تخلیه ادرار، دریچه‌ها و بنداره‌های متفاوتی اثر می‌گذارند. شما در حدول زیر، مقایسه آنها را می‌توانید مشاهده کنید:

مقایسه دریچه‌ها و بنداره‌های موثر در تخلیه ادرار
نام	چی هست؟	محل	عصب‌دهی	نقش	نحوه بازشدن
دریچه انتهای میزنای	چین‌خوردگی مخاط مثانه بر روی دهانه میزنای	محل اتصال میزنای به مثانه	–	ممانعت از بازگشت ادرار به میزنای	توسط جریان ادرار
اسفنکتر داخلی میزراه	ماهیچه صاف حلقوی	محل اتصال مثانه به میزراه	غیرارادی	کنترل ورود ادرار از مثانه به میزراه	افزایش انقباض مثانه و استراحت غیرارادی ماهیچه بنداره
اسفنکتر خارجی میزراه	ماهیچه مخطط حلقوی	در طول میزراه	ارادی	کنترل حرکت ادرار در میزراه و دفع آن از بدن	تحت تاثیر پیام حرکتی از قشر مخ

روش مطالعه دستگاه عصبی انسان

در دستگاه عصبی انسان، سه نوع یاخته عصبی داریم که نورون‌های حسی، حرکتی و رابط نام دارند. هر سه نوع یاخته عصبی، می‌توانند میلین‌دار یا بدون میلین باشند. ویژگی این نورون‌ها را در جدول زیر می‌توانید مطالعه کنید:

	نورون حسی	نورون رابط	نورون حرکتی
وظیفه	وارد کردن اطلاعات به دستگاه عصبی مرکزی	ایجاد ارتباط بین نورون‌های دستگاه عصبی مرکزی	خارج کردن اطلاعات حرکتی از دستگاه عصبی مرکزی
تعداد دندریت	یک دندریت	چند دندریت	چند دندریت
تعداد آکسون	یک آکسون	یک آکسون	یک آکسون
طول دندریت	بلند	کوتاه	کوتاه
طول آکسون	بلند	بلندتر از دندریت	بلند
میلین و گره رانویه	به‌طور معمول در طول دندریت و آکسون	به‌طور معمول هیچ‌کدام	به‌طور معمول در طول آکسون

مطلب بعدی که در روش مطالعه زیست انسانی دستگاه عصبی باید بدانید، مقایسه نورون و یاخته پشتیبان است. علاوه بر آن، پتانسیل آرامش و عمل و ایجاد و انتقال پیام عصبی را نیز باید یاد بگیرید که چگونه بخوانید.

دستگاه عصبی انسان، دو بخش مرکزی و محیطی دارد. بخش مرکزی که از مغز و نخاع تشکیل شده، از ریشه شکمی و پشتی (نخاع) تا مخ، ساقه مغز و مخچه در مغز را شامل می‌شود. در رابطه با بخش مرکزی دستگاه عصبی، مشکل بسیاری از دانش آموزان، روش مطالعه لوب ها است. اطلاعات چهار لوب را در جدول زیر می‌توانید مشاهده کنید:

لوب	لوب همسایه	تعداد در مغز	ویژگی ظاهری	مجاورت با مخچه	مجاورت با ساقه مغز	مشاهده در نمای بالا	میزان آسیب در اعتیاد
پیشانی	آهیانه/ گیجگاهی	2	بزرگ‌ترین	×	×	√	بیشترین
آهیانه	پیشانی/ پس‌سری/ گیجگاهی	2	بزرگ‌تر از گیجگاهی	×	×	√	–
پس‌سری	آهیانه/ گیجگاهی	2	کوچک‌ترین	√	×	√	کمترین
گیجگاهی	پیشانی/ پس‌سری/ آهیانه	2	بزرگ‌تر از پس‌سری	√	√	×	–

دستگاه عصبی محیطی متشکل از دو بخش پیکری و خودمختار است. قسمت خودمختار، خود از دو بخش هم‌حس (سمپاتیک) و پادهم‌حس (پاراسمپاتیک) تشکیل می‌شود. با استفاده از جدول زیر، روش مطالعه زیست انسانی این مبحث را می‌توانید بخوانید:

کار	سمپاتیک (هم‌حس)	پاراسمپاتیک (پادهم‌حس)
دو گروه ماهیچه صاف عنبیه، مردمک را (در نور زیاد) تنگ و (در نور کم) گشاد می‌کنند.	ماهیچه‌های گشادکننده مردمک را اعصاب سمپاتیک عصب‌دهی می‌کنند.	ماهیچه‌های تنگ‌کننده مردمک را اعصاب پاراسمپاتیک عصب‌دهی می‌کنند.
شبکه عصبی روده‌ای و تاثیر بر عملکرد آن	تاثیر می‌گذارد.	تاثیر می‌گذارد.
در قلب	افزایش فعالیت قلب	کاهش فعالیت قلب
رگ‌های خونی	اعصاب سمپاتیک رگ‌های خونی را تنگ می‌کنند ← تا خون بیشتری به سمت قلب، مغز و ماهیچه‌های اسکلتی برود.	–

دستگاه حرکتی انسان در زیست را چگونه بخوانیم؟

روش مطالعه زیست انسانی باید ترکیبی باشد تا بهترین نتیجه حاصل شود. مثلا درباره دستگاه حرکتی بدن انسان، در گفتار 2 فصل 1 زیست دهم گفته شده که از ماهیچه‌ها و استخوان‌ها تشکیل می‌شود. با این حال، مباحث اصلی آن از گفتار 1 فصل 3 زیست یازدهم شروع می‌شود.

استخوان‌ها تنها بخشی از اسکلت انسان را تشکیل می‌دهند. اسکلت انسان شامل دو بخش محوری و جانبی است و در جدول پایین مورد بررسی قرار گرفته‌اند:

مقایسه اسکلت محوری و جانبی
اسکلت محوری	اسکلت جانبی
محور بدن را شکل می‌دهد و بیشتر نقش حفاظتی دارد. شامل: استخوان‌های جمجمه، ستون مهره‌ها، دنده‌ها و جناغ نقش‌ها: 1- حفاظت از مغز، نخاع، قلب، شش‌ها و کلیه 2- جویدن (حرکت آرواره) 3- شنیدن (استخوان‌های گوش میانی) 4- تکلم 5- حرکت	بیشتر نقش حرکتی دارد. شامل: استخوان‌های زند زیرین و زبرین، ترقوه، کتف، بازو، انگشتان دست و پا، ران، درشت‌نی و نازک‌نی، استخوان‌های مچ و کف دست و پا، نیم‌لگن
نواحی ارتباط بین دو اسکلت محوری و جانبی: مفاصل بین استخوان‌های 1- ترقوه و جناغ 2- نیم‌لگن و بخش انتهایی ستون مهره

پشتیبانی، حرکت، تولید یاخته‌های خونی، ذخیره مواد معدنی و حفاظت از اندام‌های درونی توسط هر دو بخش صورت می‌گیرد. با این حال، شنیدن، تکلم و جویدن فقط بر عهده بخش محوری اسکلت است. مقایسه بافت استخوانی اسفنجی و فشرده را نیز باید یاد بگیرید. فراموش نکنید که هر استخوان، هر دو نوع بافت را دارد اما نسبتشان فرق می‌کند.

مغز استخوان بافت نرمی است که درون استخوان را پر می‌کند و دو نوع زرد و قرمز دارد. نوع زرد آن بیشتر از چربی تشکیل شده و در مجاری مرکزی استخوان‌های دراز قرار دارد. مغز قرمز فضای درون بافت استخوان اسفنجی را پر کرده و محل تولید یاخته‌های خونی و گرده‌ها است.

مفصل

مفصل‌ها به دو نوع ثابت و متحرک تقسیم می‌شوند. تعداد نوع ثابت خیلی کم است و یکی از نمونه‌های آن، مفصل ثابت اسنخوان‌های جمجمه است. بیشتر مفصل‌های بدن از نوع متحرک هستند و در آنها، استخوان قابلیت حرکت دارد. کپسول مفصلی، رباط و زردپی به در کنار هم ماندن استخوان‌ها در محل مفصل کمک می‌کنند. مایع مفصلی و سطح صیقلی غضروف نیز، به کاهش اصطکاک میان استخوان‌ها کمک می‌کنند.

جهت حرکت چند مفصل را در پایین مشاهده می‌کنید:

لگن و شانه: حرکت استخوان‌ها در همه جهات
زانو و آرنج: حرکت فقط در دو جهت
و مفصل بین مهره‌های کمر: کمترین تحرک را دارد.

ماهیچه

بدن انسان بیش از 600 ماهیچه اسکلتی دارد که اکثر آنها تحت کنترل ارادی (دستگاه عصبی پیکری هستند. با این حال، بعضی از آنها مثلا در انعکاس‌ها به‌صورت غیرارادی هم منقبض می‌شوند. در جدول زیر نقش‌های ماهیچه را می‌بینید که می‌توانید در روش مطالعه زیست انسانی از آن استفاده کنید:

وظیفه	توضیح
حرکات ارادی	ماهیچه‌ها (بسیازی از آنها) با اتصال به استخوان‌ها باعث ایجاد حرکت ارادی (تحت تاثیر قشر مخ) می‌شوند.
کنترل دریچه‌های بدن	ماهیچه‌های اسکلتی نوعی کنترل ارادی برای دهان، مخرج (بنداره خارجی) و پلک‌ها ایجاد می‌کنند.
حفظ حالت بدن	ماهیچه‌ها با اتصال به استخوان‌ها و انقباض خود باعث اتصال استخوان‌ها به هم و نگهداری بدن به‌صورت قائم می‌شوند. نکته: اتصال دو اسنخوان در محل مفصل توسط رباط، زردپی و کپسول مفصلی صورت می‌گیرد.
ارتباطات	ماهیچه‌های اسکلتی با کمک به سخن گفتن، نوشتن یا رسم شکل و ایجاد حالات مختلف چهره، در برقراری ارتباط ایفای نقش می‌کنند.
حفظ دمای بدن	فعالیت‌های سوخت و ساز در یاخته‌های ماهیچه‌ای باعث ایجاد گرمای زیادی می‌شود که می‌تواند در حفظ دمای مناسب بدن موثر باشد. نکته: هیپوتالاموس، مرکز تنظیم دمای بدن است.

ساختار ماهیچه اسکلتی، مکانیسم انقباض و تامین انرژی انقباض از موضوعاتی هستند که در رابطه با ماهیچه‌ها باید بدانید. یاخته‌های ماهیچه‌ای را بر اساس سرعت انقباض به دو نوع یاخته تند و کند تقسیم بندی می‌کنند. ویژگی آنها در جدول پایین آمده است:

ویژگی	تار ماهیچه‌ای تند	تار ماهیچه‌ای کند
رنگ	سفید	قرمز
میوگلوبین	کم	زیاد
سرعت انقباض	زیاد	کم
توانایی ذخیره اکسیژن	کم	زیاد
تعداد در افراد مختلف	در افراد کم‌تحرک بیشتر است.	در افراد ورزشکار بیشتر است.
تعداد میتوکندری	کم	زیاد
تامین انرژی	بیشتر بی‌هوازی	بیشتر هوازی
نوع حرکات	سرعتی مثل دوی سرعت	استقامتی مثل شنا
میزان استقامت	زود خسته می‌شوند.	دیر خسته می‌شوند.

روش مطالعه دستگاه درون ریز انسان در زیست‌شناسی

به مجموع یاخته و غدد درون ریز و هورمون‌های آنها، دستگاه درون ریز می‌گویند. هورمون‌ها از یاخته‌های درون ریزی ترشح می‌شوند که می‌توانند پراکنده و یا به‌صورت غده باشند. بافت پوششی در بخش‌هایی از بدن غده تشکیل می‌دهد و این غده‌ها در دو نوع وجود دارند:

درون ریز ← مواد ترشحی آنها هورمون نام دارد ← پس از ورود به مایع میان‌بافتی وارد جریان خون می‌شود.
برون ریز ← ترشحات آنها از طریق مجرایی به سطح بدن (مصل عرق) یا حفرات بدن وارد می‌شود.

در جدول پایین، هورمون‌های مترشحه از یاخته‌های درون ریز پراکنده را مشاهده می‌کنید:

هورمون‌های مترشحه از یاخته‌های درون ریز پراکنده
نام هورمون	محل سلول ترشحی	محل یاخته هدف	محرک	نقش
گاسترین	معده	یاخته کناری و اصلی معده	–	افزایش ترشح اسید معده و پپسینوژن
سکرتین	روده باریک (دوازدهه)	یاخته برون ریز پانکراس	–	افزایش ترشح بی کربنات (نه آنزیم‌های گوارشی)
اریتروپویتین	کبد و کلیه	سلول بنیادی میلوئیدی در مغز استخوان	کاهش مقدار اکسیژن خون	افزایش سرعت تولید گویچه قرمز
HCG	کوریون	تخمدان	–	حفظ جسم زرد و تداوم ترشح پروژسترون از آن

غده‌های درون ریز در بدن انسان، 9 عدد هستند. ترتیب قرارگیری آنها از بالا به پایین به صورت زیر است:

اپی‌فیز ← هیپوتالاموس ← هیپوفیز ← تیروئید و پاراتیروئید ← تیموس ← غدد فوق کلیه ← لوزالمعده ← تخمدان (در زنان) یا بیضه (در مردان)

در مبحث تنظیم شیمیایی، روش مطالعه تنظیم بازخوردی ترشح هورمون‌ها در بدن انسان هم مهم است. شما باید بتوانید تفاوت تنظیم بازخوردی منفی با مثبت و نمونه‌هایشان را درک کنید.

لوزالمعده غده‌ای است که هم ترشح درون ریز و هم ترشح برون ریز دارد. همچنین بخش درون ریز آن به صورت مجموعه‌ای از یاخته‌ها در بین بخش برون ریز است که جزایر لانگرهانس نام دارند. بنابراین، بهتر است که به بررسی هورمون‌های آن در روش مطالعه زیست انسانی بپردازیم:

		نام هورمون	عملکرد هورمون	اندام‌های هدف	تنظیم ترشح
لوزالمعده	درون ریز	انسولین	ترشح در پاسخ به افزایش قند خون ← ورود گلوکز به یاخته‌ها ← کاهش قند خون	هر اندامی که گلوکز لازم دارد، مثل کبد، ماهیچه اسکلتی	بازخورد منفی
	درون ریز	گلوکاگون	ترشح در پاسخ به کاهش قند خون ← تجزیه گلیکوژن به گلوکز ← افزایش قند خون	کبد (در حد کتاب درسی زیست شناسی)	بازخورد منفی
	برون ریز	ترشح آنزیم‌های گوارشی و بی کربنات ← موثر در گوارش غذا. ترشح بی کربنات شیره لوزالمعده تحت تاثیر هورمون سکرتین ترشحی از دوازدهه افزایش می‌یابد.

مقایسه دستگاه درون ریز و دستگاه عصبی

ارتباط بین یاخته‌های بدن انسان و تنظیم عملکرد آنها توسط دستگاه عصبی و دستگاه درون ریز صورت می‌گیرد. با این حال، این دو دستگاه تفاوت‌هایی در این زمینه دارند که در جدول پایین به آنها پرداخته‌ایم:

دستگاه تنظیم کننده	نوع پیام	ارسال پیام از طریق	سرعت ارسال پیام	پاسخ به محرک‌های بیرونی و درونی	شیوه عمل	مدت اثر پیک شیمیایی
درون ریز	شیمیایی	خون	کند	دارد	غیرارادی	طولانی‌تر به دلیل انتقال هورمون از طریق خون
عصبی	الکتریکی-شیمیایی	یاخته‌های عصبی	سریع	دارد	ارادی یا غیرارادی	کوتاه به دلیل تجزیه ناقل عصبی در فضای سیناپسی یا برگشت آن به یاخته پیش‌سیناپسی

مقایسه ناقل عصبی و هورمون

ناقل عصبی معمولا از دستگاه عصبی و هورمون از دستگاه درون ریز ترشح می‌شود. اولی کوتاه برد و دومی دوربرد است. هورمون‌ها و ناقل‌های عصبی هر دو در ابتدا وارد مایع میان‌بافتی می‌شوند. ناقل عصبی وارد یاخته هدف نمی‌شود اما هورمون‌ها می‌توانند وارد یاخته هدف شوند. در حدول زیر، روش مطالعه این دو پیک را در بدن انسان بررسی می‌کنیم:

مقایسه ناقل عصبی و هورمون
	پیک شیمیایی	یاخته ترشح کننده	یاخته هدف	محل گیرنده	سرعت عمل	مدت زمان اثر	ورود به خون	مسیر رسیدن به سلول هدف
ناقل عصبی	کوتاه برد	نورون، گیرنده حسی	نورون، غده، ماهیچه و …	روی غشا (کانال پروتئینی)	زیاد	کم	ندارد	ترشح از یاخته پیش‌سیناپسی ← ورود به فضای سیناپسی (مایع میان‌بافتی) ← رسیدن به سلول پس‌سیناپسی
هورمون	دوربرد	نورون، سایر سلول‌های درون ریز	نورون، غده، ماهیچه و …	درون سلول، روی غشا	کم	زیاد	دارد	ترشح ← ورود به مایع میان‌بافتی ← رسیدن به یاخته هدف از طریق خون

دستگاه ایمنی انسان در زیست را چگونه بخوانیم؟

بدن انسان سه مرحله دفاع در برابر عوامل بیماری‌زا و مهاجم دارد که از غیراختصاصی شروع و با اختصاصی پایان می‌یابد. شاید اگر نخستین خط دفاعی بدن را از متن کتاب درسی بخواهید بخوانید، فقط پوست، اشک و عرق در خاطرتان بماند. با این حال، روش مطالعه زیست انسانی در این مبحث را می‌شود با جدول زیر پیش برد:

دستگاه تنفسی	عطسه و سرفه	این دو انعکاس که مرکز تنظیم آنها در بصل‌النخاع قرار دارد، سبب بیرون راندن میکروب‌ها از مجاری تنفسی می‌شوند.
	موهای بینی	ابتدای بینی از پوست نازکی پوشیده شده که موهای ظریف آن مانع ورود ناخالصی‌های هوا به مجاری تنفسی می‌شوند.
	لایه مخاطی (مخاط مژکدار)	بافتی پوششی با آستری از جنس بافت پیوندی است که ماده مخاطی را ترشح می‌کند. ماده مخاطی (ترشحات مخاطی) با به دام انداختن میکروب‌ها و نابودی آنها به واسطه وجود لیزوزیم در آن، سدی محکم در برابر ورود میکروب‌ها ایجاد می‌کند. لیزوزیم فقط بر روی باکتری‌ها اثر می‌گذارد و آنها را نابود می‌کند. مژک‌های مخاط مژکدار با زنش ضربانی خود، ترشحات مخاطی و ناخالصی‌های به دام افتاده در آن را به سمت حلق می‌رانند. در مجاری تنفسی، بخش هادی (بعد از پایان‌یافتن پوست نازک ابتدای بینی) و مبادله‌ای (در محل نایژک‌های مبادله‌ای) مخاط مژکدار دارند. کیسه‌های حبابکی بخش مبادله‌ای فاقد مخاط مژکدار هستند.
دستگاه گوارشی	لایه مخاطی	بافتی پوششی با آستری از جنس بافت پیوندی که ماده مخاطی را ترشح می‌کند. ماده مخاطی میکروب‌ها را به دام می‌اندازد و به واسطه داشتن لیزوزیم، آنها را نابود می‌کند، به همین دلیل سدی در برابر میکروب‌ها ایجاد می‌کند.
	لیزوزیم بزاق	در از بین بردن باکتری‌های دهان (محل شروع گوارش فیزیکی و شیمیایی) نقش دارد.
	اسید معده	توسط یاخته‌های کناری غده‌های معده تحت تاثیر عوامل عصبی (پاراسمپاتیک) و هورمونی )گاسترین) ترشح و در از بین بردن میکروب‌های غذا نقش دارد.
	استفراغ و مدفوع	سبب بیرون راندن میکروب‌ها از مجاری گوارشی می‌شوند.
دستگاه ادراری – تناسلی	ادرار	سبب بیرون راندن میکروب‌ها از مجاری ادراری می‌شوند.
دستگاه ادراری – تناسلی	لایه مخاطی	بافتی پوششی با آستری از جنس بافت پیوندی که ماده مخاطی را ترشح می‌کند. ماده مخاطی به دام انداختن میکروب‌ها و نابودی آنها به واسطه وجود لیزوزیم در آن، سدی محکم در برابر ورود میکروب‌ها ایجاد می‌کند.
چشم‌ها	اشک با داشتن نمک و لیزوزیم از چشم در برابر میکروب‌ها محافظت می‌کند.
گوش‌ها	موهای کرک‌مانند و مواد ترشحی غده‌های برون‌ریز درون مجرای گوش نقش حفاظتی دارند.
پوست	سد شیمیایی	عرق دارای نمک و لیزوزیم است. نمک سبب نامساعدشدن محیط زندگی باکتری و لیزوزیم سبب تخریب دیواره باکتری‌ها می‌شود. چربی سطح پوست به‌دلیل داشتن اسیدهای چرب، سطح پوست را اسیدی می‌کند. محیط اسیدی برای زندگی میکروب‌های بیماری‌زا مناسب نیست (این چربی می‌تواند در ایجاد جوش‌های پوستی و شوره سر نیز نقش داشته باشد).
پوست	سد فیزیکی	از دو لایه بیرونی و درونی تشکیل شده است و در حلوگیری از ورود میکروب‌ها به بدن نقش دارد. لایه بیرونی (اپیدرم): خارجی‌ترین یاخته‌های آن مرده‌اند ← به‌تدریج می‌ریزند ← دورکردن میکروب‌ها از بدن. لایه درونی (درم): در این لایه بافت پیوندی رشته‌ای وجود دارد که در آن رشته‌های کلاژن و کشسان به‌طرز محکمی به هم تابیده‌اند و لایه‌ای محکم و بادوام را ایجاد می‌کنند. این لایه سدی محکم و غیرقابل نفوذ را ایجاد می‌کند.

سیستم ایمنی بدن انسان را بر اساس ترکیبات موثر نیز می‌توانیم بخوانیم. در این روش مطالعه، مولکول‌های موثر در ایمنی، یاخته ترشح‌کننده، ویژگی‌ها، خط دفاعی، نقش در بدن و نحوه عمل را می‌شود مورد بررسی قرار داد.

برای اینکه این مبحث زیست طولانی نشود، تنها به نام بردن مولکول‌های موثر در ایمنی اکتفا می‌کنیم:

لیزوزیم
پروتئین مکمل
اینترفرون نوع یک و نوع دو
هیستامین
پادتن
پرفورین
آنزیم مسبب مرگ برنامه‌ریزی‌شده

روش مطالعه دستگاه تولید مثل انسان

وظیفه اصلی دستگاه تولید مثل در مردان، تولید زامه (اسپرم) است. دستگاه تولید مثلی در زنان در کنار تولید تخمک، شرایط مناسب برای لقاح زامه و تخمک را هم فراهم می‌کند. علاوه بر این، مسئولیت حفاظت و تغذیه جنین نیز در صورت تشکیل بر عهده آن (رحم) است.

دستگاه تولید مثلی زنان شامل تخمدان‌ها، رحم، واژن و لوله فالوپ (رحم) است. علاوه بر آشنایی با این اندام‌ها، باید دوره جنسی، چرخه‌های تخمدانی و رحمی و تنظیم هورمونی دستگاه تولید مثل زن را در روش مطالعه زیست قرار دهید.

اجزای دستگاه تولید مثل در مردان

دستگاه تولید مثلی مردان در کنار تولید هورمون جنسی مردانه (تستوسترون) و زامه، محیط مناسبی را برای نگهداری اسپرم‌ها فراهم می‌کند. در زیر با اجزای این دستگاه آشنا شده و یاد می‌گیریم که چگونه آنها را بخوانیم:

اجزای دستگاه تولید مثل در مردان
غدد	درون ریز	بیضه (خاگ)	دو عدد هستند که درون کیسه بیضه (خارج از حفره شکمی) قرار دارند. برای فعالیت بیضه و تمایز صحیح اسپرم‌ها دمای درون کیسه بیضه، 3 درجه پایین‌تر از دمای بدن است. تنظیم دمای کیسه بیضه: 1- قرارگیری کیسه بیضه خارج از محوطه شکمی ← دمای درون آن حدود 3 درجه پایین‌تر از دمای بدن. 2- کیسه بیضه دارای شبکه‌ای از رگ‌های کوچک است که به تنظیم دمای آن کمک می‌کند.
			اجزا	لوله‌های اسپرم ساز	1- تعداد زیادی لوله‌های پرپیچ‌و‌خم هستند. 2- از زمان بلوغ تا پایان عمر درون آنها اسپرم تولید می‌شود.
				یاخته‌های بینابینی	1- بین لوله‎‌های اسپرم‌ساز قرار دارند. 2- ترشح هورمون جنسی مردانه (تستوسترون) را بر عهده دارند.
	برون ریز	وزیکول سمینال	1- دو عدد هستند و در پشت و کنار مثانه قرار دارند. 2- وظیفه آن ترشح مایع غنی از فروکتوز به محتویات مجرای اسپرم‌بر است. فروکتوز انرژی لازم برای فعالیت اسپرم‌ها را فراهم می‌کند.
		پروستات	1- یک عدد است و در زیر مثانه قرار دارد. 2- درون این غده دو مجرای اسپرم‌بر به میزراه متصل می‌شوند. 3- وظیفه آن ← ترشح مایعی شیری‌رنگ و قلیایی ← کمک به خنثی کردن مواد اسیدی موجود در مسیر رسیدن اسپرم به گامت ماده
		پیازی میزراهی	1- یک جفت غده (دو عدد) هستند که پایین‌تر از پروستات قرار دارند. 2- کوچک‌ترین غده دستگاه تولید مثل مردان است. 3- ترشحات قلیایی و روان‌کننده را به مجرای میزراه اضافه می‌کند.
مجاری	اپیدیدیم (برخاگ)		1- لوله‌ای پیچیده و طویل که درون کیسه بیضه و روی بیضه قرار دارد. 2- در نگهداری از اسپرم‌ها و ایجاد توانایی حرکت در آنها نقش دارد.
	اسپرم‌بر (زامه‌بر)		1- لوله‌ای طویل که بخش کوچکی از آن (ابتدای آن) درون کیسه بیضه قرار دارد و بخش اعظم آن از کیسه بیضه خارج می‌شود. 2- از هر بیضه یک مجرای اسپرم‌بر خارج و وارد محوطه شکمی می‌شود و با عبور از کنار و پشت مثانه محتویات غدد وزیکول سمینال را دریافت می‌کند. 3- دو مجرای اسپرم‌بر درون پروستات (در زیر مثانه) به میزراه متصل می‌شوند.

اسپرم زایی و مقایسه یاخته‌های آن

مسیر تولید اسپرم به صورت زیر است:

اسپرماتوگونی ← اسپرماتوسیت اولیه ← اسپرماتوسیت ثانویه ← اسپرماتید ← اسپرم

در جدول پایین که به بررسی یاخته‌های موثر در تولید اسپرم پرداخته‌ایم، تا حدودی مباحث ژنتیک زیست را هم دخیل کرده‌ایم:

یاخته	نکات مقایسه‌ای و مهم
اسپرماتوگونی	دارای دو مجموعه کروموزومی است/ توانایی تقسیم میتوز دارد/ نزدیک سطح خارجی لوله اسپرم‌ساز قرار دارد/ هر سلول حاصل از تقسیم آن دارای توانایی تقسیم است/ قبل از همانندسازی دنا برای صفات تک‌جایگاهی غیرجنسی دارای دو الل و برای صفات جنسی وابسته به X یک الل دارد/ برای صفات چندجایگاهی دارای بیش از یک الل است/ دارای ژن یا ژن‌های رمزکننده تاژک است/ گروهی از یاخته‌های حاصل از تقسیم میتوز آن (نصف آنها) تتراد ایجاد می‌کنند (در میوز)/ دارای کروموزوم‌های دو کروماتیدی است/ در زمان تقسیم می‌تواند تمامی ژن‌هایش را به یاخته حاصل از تقسیم انتقال دهد/ به دلیل داشتن کروموزوم همتا احتمالا وقوع جهش مضاعف‌شدگی در آن وجود دارد/ این یاخته‌ها به هم متصل هستند و به صورت یک لایه دیده می‌شوند.
اسپرماتوسیت اولیه	دارای دو مجموعه کروموزومی است/ توانایی تقسیم میوز دارد/ قبل از همانندسازی دنا، برای صفات تک‌جایگاهی غیرجنسی دارای دو الل و برای صفات جنسی وابسته به X یک الل دارد/ برای صفات چندجایگاهی دارای بیش از یک الل است/ دارای ژن یا ژن‌های رمزکننده تاژک است/ در تماس با یاخته سرتولی قرار دارد/ دارای کروموزوم همتا است، پس جهش مضاعف‌شدگی می‌تواند در آن رخ دهد/ دارای عدد کروموزومی یکسان با سلول سازنده‌اش (اسپرماتوگونی) است/ قابلیت لقاح ندارد/ به دنبال جداشدن کروماتیدهای خواهری ایجاد شده است/ این یاخته‌ها به هم متصل هستند.
اسپرماتوسیت ثانویه	دارای یک مجموعه کروموزمی است/ این یاخته‌ها به هم متصل هستند/ دارای ژن یا ژن‌های رمزکننده تاژک است/ دارای کروموزوم دو کروماتیدی است/ همه آنها برای صفات تک‌جایگاهی غیرجنسی یک الل دارند/ برخی از آنها برای صفات جنسی وابسته به X الل خواهند داشت (بعضی‌ها فاقد X خواهند بود به دلیل جدا شدن کروموزوم‌های جنسی در میوز 1/ همه آنها برای صفات چندجایگاهی دارای بیش از یک الل هستند/ قابلیت لقاح ندارند.
اسپرماتید	دارای یک مجموعه کروموزومی است/ توانایی تقسیم شدن ندارند/ این یاخته‌ها به هم متصل هستند/ دارای ژن یا ژن‌های رمزکننده تاژک است/ تحت تاثیر ترشحات یاخته‌های سرتولی تمایز می‌یابند/ هسته آنها در حال فشرده‌شدن است/ قابلیت لقاح ندارد.
اسپرم	دارای یک مجموعه کروموزومی است/ توانایی تقسیم شدن ندارند/ در تمسا با محتویات ترشحی غدد برون‌ریز دستگاه تولیدمثل قرار می‌گیرد (مایع منی) / دارای تاژک است، اما ابتدا توانایی حرکت ندارد/ توانایی لقاح دارد/ نسبت به سایر یاخته‌های دیواره، سیتوپلاسم کمتر و هسته فشرده‌تری دارد/ توانایی خارج‌شدن از لوله‌های اسپرم‌ساز را دارد.

تخمک زایی و مقایسه یاخته‌های آن

تفاوت اساسی تخمک زایی با اسپرم زایی، تقسیم نامساوری سیتوپلاسم بعد از میوز 1 و 2 است. هدف از این کار، ایجاد سلولی بزرگ است که بتواند نیازهای جنین را تا قبل از جایگزینی فراهم کند.

مراحل تخمک زایی به صورت زیر است:

شروع قبل از تولد و دوران جنینی ← میتوز یاخته دیپلوئید و زاینده‌ای به نام مامه‌زا (اووگونی) ← تولید اووگونی و اووسیت اولیه (مام یاخته اولیه) ← میوز 1 در اووسیت اولیه ← تولید اووسیت ثانویه و اولین جسم جسم قطبی ← در صورت لقاح ← تکمیل میوز 2 در اووسیت ثانویه ← پیدایش تخمک لقاح‌یافته و دومین جسم قطبی

با استفاده از جدول زیر، روش مطالعه یاخته‌های موثر در تولید تخمک را یاد خواهیم گرفت:

نکات مقایسه‌ای و مهم
اووگونی	دارای دو مجموعه کروموزومی است/ توانایی تقسیم میتوز دارد/ در زمان تقسیم تمامی ژن‌هایش را به یاخته حاصل از تقسیم انتقال می‌دهد/ با تقسیم میتوز خود دو سلول ایجاد می‌کند؛ اووگونی و اووسیت اولیه/ هر سلول حاصل از تقسیم آن توانایی تقسیم دارد/ قبل از همانندسازی دنا برای صفات تک‌جایگاهی غیرجنسی و صفات جنسی وابسته به X دو الل دارد/ برای صفات چندجایگاهی دارای بیش از یک الل است/ نیمی از یاخته‌های حاصل از تقسیم میتوز آن، تقسیم میوز را شروع می‌کنند، اما لزوما همه آنها نمی‌توانند آن را کامل کنند/ دارای کروموزوم‌های دو کروماتیدی است/ کروموزوم‌های همتا دارد، پس جهش مضاعف‌شدگی می‌تواند در آن رخ دهد/ تقسیم آنها در دوره جنینی و درون تخمدان صورت می‌گیرد.
اووسیت اولیه	دارای دو مجموعه کروموزومی است/ توانایی تقسیم میوز دارد/ قبل از همانندسازی دنا، برای صفات تک‌جایگاهی غیرجنسی و صفات جنسی وابسنه به X دو الل دارد/ برای صفات چندجایگاهی دارای بیش از یک الل است/ به دلیل داشتن کروموزوم همتا، جهش مضاعف‌شدگی می‌تواند در آن رخ دهد/ دارای عدد کروموزومی یکسان با سلول سازنده‌اش است/ قابلیت لقاح ندارد/ به دنبال جداشدن کروماتیدهای خواهری ایجاد شده است/ تقسیم میوز در آنها درون تخمدان و در دوره جنینی آغاز شده، اما در مرحله پروفاز 1 متوقف می‌شود/ پس از بلوغ، در هر دوره جنسی یکی از این یاخته‌ها میوز 1 را ادامه می‌دهد/ در اطراف آنها یاخته‌های فولیکولی قرار دارد/ از تحمدان خارج نمی‌شود/ دارای کروموزوم‌های دو کروماتیدی است.
اووسیت ثانویه	دارای یک مجموعه کروموزومی است/ دارای کروموزوم دو کروماتیدی است/ برای صفات تک‌حایگاهی غیرجنسی و صفات جنسی وابسته به X یک الل دارد/ برای صفات چندجایگاهی دارای بیش از یک الل است/ به دنبال تقسیم میوز 1، ایجاد شده است/ قابلیت لقاح دارد/ از تخمدان خارج می‌شود/ در اطراف خود تعدادی یاخته فولیکولی دارد/ در لوله فالوپ به دنبال لقاح، میوز 2 را تکمیل می‌کند.
گویچه‌های قطبی اول و دوم	شباهت	تعداد مجموعه کروموزومی/ تعداد سانترومر/ عدم وجود کروموزوم همتا
	تفاوت	محل ایجادشدن (اولی در تخمدان و دومی در لوله فالوپ)/ تعداد کروماتید هر کروموزوم (اولی، دو کروماتیدی و دومی، تک کروماتیدی)
تخمک لقاح‌یافته	دارای دو مجموعه کروموزومی است/ توانایی تقسیم شدن دارد/ در لوله فالوپ ایجاد می‌شود/ حاصل میوز 2 است/ کروموزوم تک کروماتیدی دارد.

روش مطالعه بیماری های بدن انسان برای زیست کنکور

اگر بخواهیم فقط به بیماری‌هایی که در زیست دهم و یازدهم نام برده شده‌اند اشاره کنیم، به لیست زیر می‌رسیم:

زیست دهم:
- قند، افزایش فشار خون، سلیاک، دیابت بی مزه، نوع 1 و 2، سرطان، تنگ شدن سرخرگ‌ها، سکته قلبی و مغزی، کبد چرب، بیماری‌های ششی (تنفسی)، سنگ کلیه، نقرس
- بیماری‌های قلب: اختلال در ساختار دریچجه‌ها، بزرگ شدن قلب، کامل نشدن دیواره میانی حفره‌های قلب
زیست یازدهم:
- ام. اس، اعتیاد، ایدز، نشانگان داون، عفونت یا التهاب پروستات، آنفلوانزای پرندگان، بیماری‌های مفصلی
- بیماری‌های چشم: نزدیک بینی و دوربینی، آستیگماتیسم، پیرچشمی

نکته: بسیازی از بیماری‌ها در نتیجه برهم خوردن هم ایستایی، به وجود می‌آیند.

در زیست‌شناسی سال دوازدهم نیز، نام بعضی از بیماری‌های مرتبط با انسان آمده است. با این حال، چون نوع این بیماری‌ها تا حدودی متفاوت است، در روش مطالعه زیست ژنتیک به آنها خواهیم پرداخت.

از آنجا که بررسی تک به تک بیماری‌ها و مقایسه آنها مقاله را بیش از حد طولانی می‌کند، تنها به بررسی دیابت می‌پردازیم. بیماری دیابت به دو نوع بی مزه و شیرین تقسیم می‌شود. علت ایجاد نوع بی مزه آن، عدم ترشح هورمون ضدادراری است. برای بررسی نوع شیرین آن نیز، می‌توانیم جدول پایین را بخوانیم:

مقایسه انواع دیابت شیرین
	دیابت نوع 1	دیابت نوع 2
علت ایجاد	عدم ترشح انسولین یا کاهش ترشح آن	عدم پاسخگویی گیرنده‌های انسولین به این هورمون
علت زمینه‌ای	حمله دستگاه ایمنی به یاخته‌های ترشح کننده انسولین	چاقی، عدم تحرک، وجود زمینه بیماری
مقدار انسولین در خون	کمتر از حد طبیعی	مقدار کافی
سن شروع بیماری	–	حدود 40 سالگی به بعد
کنترل بیماری	تزریق مداوم انسولین	مصرف دارو، رژیم غذایی مناسب
پیشگیری	–	ورزش کردن، رژیم غذایی مناسب
علائم بیماری	پرادراری، پرنوشی، وجود گلوکز در ادرار، کاهش وزن، کاهش مقاومت بدن و تضعیف دستگاه ایمنی، اسیدی شدن خون در صورت عدم درمان

مطالعه زیست انسانی به روش بایوبنام

من دکتر الهه بنام رتبه 37 کنکور تجربی به همراه تیم رتبه برتری خود، روش مطالعه زیست انسانی به سبک بایوبنام را درست کرده‌ایم. در این روش، از ساده‌ترین مفاهیم بدن انسان نظیر یاخته‌ها شروع به آموزش دیدن می‌کنید. پس از آن، به حدی از تسلط می‌رسید که در کمترین حالت، راحت از پسِ تست‌های ترکیبی انسانی با جانوری بر می‌آیید.

بچه‌ها، معیار و اساس ما برای آموزش و تدریس زیست، متن کتاب درسی است. فرقی ندارد که می‌خواهید زیست انسانی، جانوری، گیاهی و یا ژنتیک را بخوانید. بحث این است که چگونه روند را طی کنید. وقتی پله اول را برنداشته باشید، مسلما نمی‌توانید به پله پنج و شش هم برسید. کتاب درسی زیست‌شناسی برای تمامی دانش آموزان تجربی، حکم پله اول را داشته و هیچ استثنایی وجود ندارد.

ممکن است بعد از خواندن کتاب درسی، بعضی از مفاهیم برای شما گنگ و مبهم مانده باشند. اگر دانش آموز هستید که می‌توانید آنها را از معلم خود بپرسید و یادگیری خود را تکمیل کنید. با این حال، اگر به مدرسه دسترسی نداشته و یا فارغ‌التحصیل هستید، جای نگرانی نیست. کلاس زیست الهه بنام، فرصتی است که سرعت آموزش زیست شما را چند برابر می‌کند. همچنین، گروه‌های رفع اشکالی دارد که به‌صورت آنلاین در هر ساعت از شبانه‌روز سوالات خود را از رتبه برترها بپرسید.

تست زنی و حل سوال زیست بدن انسان

پس از مطالعه هر مبحث مرتبط با بدن انسان، باید به حل سوال و تست بپردازید. بچه‌ها، برای سال 1404، سهم امتحان نهایی در قبولی دانشگاه بیش از کنکور شده است. بنابراین، هم تست و هم سوال‌های تشریحی زیست را باید موازی پیش ببرید.

در زیست انسانی، مطالب پراکنده و گسترده هستند. اگر بدون نظم و برنامه ریزی کنکور تجربی بخواهید با آن رفتار کنید، یقه شما را می‌گیرد و ول نمی‌کند! اگر تا اینجای مقاله را با دقت خوانده باشید، حتما می‌دانید که این مبحث قابلیت طرح سوال ترکیبی با جانوری را دارد. بنابراین آنقدری باید از آن تست و سوال تمرین کنید که از پس موارد ترکیبی نیز بربیایید.

در ابتدای امر می‌توانید با تست‌های آموزشی مبحثی شروع کنید. هدف از این مرحله فقط یادگیری است. بنابراین تعداد تست‌ها و سرعت تست زنی زیست انسانی اولویت ندارد. پس از چند وقت تکرار و تمرین وقتی دیدید حدودی به 50 درصد بدن انسان مسلط شدید، می‌توانید تست‌های زماندار و سنجشی را نیز در برنامه خود لحاظ کنید.

روش خلاصه نویسی و مرور زیست انسانی برای مطالعه

وقتی می‌توان هر مبحثی را به شکل درست خلاصه نویسی کرد که حداقل تسلطی 70 تا 80 درصدی روی آن داشت. حکایت زیست انسانی نیز اینگونه است. شما اگر بخواهید از فصل 2 زیست دهم مطالب مرتبط با بدن انسان را خلاصه نویسی کنید، در فصول و یا پایه‌های بعدی با موارد دیگری نیز روبه‌رو می‌شوید. آنوقت در صفحه‌ای که جای سفیدی در آن نمانده، چگونه می‌خواهید نکته جدیدی اضافه کنید؟

بهترین روش این است که یکبار متن کتاب درسی را پیش خوانی کنید. سپس به مطالعه خط به خط آن بپردازید. در این میان مطالبی از اندام‌ها و دستگاه‌های بدن که برایتان مهم بود، زیرش خط بکشید. این کار بهتر است با مداد باشد. چون ممکن است در هنگام مرور، خیلی از آن مطالب برای شما پیش افتاده و غیر مهم شوند. در دفعات دوم-سوم به بعد که زیست انسانی را مطالعه می‌کنید، می‌توانید خلاصه نویسی را آغاز کنید.

خلاصه نویسی بسته به سلیقه‌ای که دارید می‌تواند حاشیه نویسی در کتاب درسی و چسباندن استیک نوت میان صفحات باشد. شاید هم ترجیح بدهید که خلاصه نویسی و نمودارهای درختی خود را در یک دفتر جداگانه انجام بدهید. پیشنهاد بایوبنام روش دوم است تا منبع اصلی (کتاب درسی) طوری بماند که هنگام مطالعه حواس‌پرتی پیش نیاورد.

با انجام خلاصه نویسی درست زیست انسانی، مرور را در زمانی کمتر و سریع‌تر می‌توانید به اتمام برسانید. این امر زمانی حائز اهمیت می‌شود که تا کنکور تجربی 1404، یکی دو هفته بیشتر باقی نمانده باشد.

جمع بندی روش مطالعه زیست انسانی

در ابتدای مقاله به این موضوع پرداختیم که زیست انسانی کنکور شامل چه فصل‌هایی است و بیشتر در کدام پایه‌ها قرار دارد. مبحث بدن انسان با تعداد تستی بین 13 تا 18 عدد، سهمی 36 درصدی از زیست کنکور دارد. بنابراین، باید با برنامه ریزی دقیق و اصولی، روش مطالعه آن را یاد گرفت و به پیش برد.

من دکتر الهه بنام سعی کردم در این مقاله مطابق با کتاب درسی به شما یاد بدهم که مباحث انسانی زیست را چگونه بخوانید. مهم‌ترین قسمتی که در این میان باید یاد بگیرید، بخش دستگاه‌های بدن انسان است. از آنجا که دستگاه از اندام، اندام از بافت و بافت از یاخته تشکیل شده، بی‌بروبرگرد باید آنها را نیز آموزش ببینید. با این حال، در این مقاله تمرکز اصلی ما روی دستگاه‌های بدن بود. اگر نکته و یا سوالی داشتید، خوشحال می‌شویم که با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.

روش مطالعه زیست انسانی کنکور – مباحث انسانی زیست را چگونه بخوانیم؟

زیست انسانی کنکور شامل چه فصل‌هایی است؟

زیست‌شناسی انسانی چند درصد کنکور است؟ (بودجه بندی)