گفتار 1 فصل 3 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 1 فصل 3 زیست یازدهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

تنظیم عصبی و حواس، دو موضوعی بودند که برای یادگیری درس جدید باید آموزش می‌دیدیم. استخوان‌ها با حضور خود در بدن، اعمال متفاوتی را انجام می‌دهند. نوبت آن است که به آموزش اولین گفتار از سومین فصل زیست 11 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 1 فصل 3 زیست یازدهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار اول فصل سوم زیست یازدهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدا با انواع استخوان و ساختار آنها آشنا می‌شویم. بعد از آن، یاد می‌گیریم که تشکیل و تخریب استخوان به چه نحوی است. موضوع آخر نیز به مفصل اختصاص دارد.

بیشتر بدانید: آموزش فصل سوم زیست یازدهم

استخوان‌ها و اسکلت؛ گفتار اول فصل سوم زیست یازدهم

استخوان‌ها بخشی از اسکلت انسان را تشکیل می‌دهند و خود به دو گروه تقسیم می‌شوند:

• محوری
• جانبی

بخش محوری، محور بدن را تشکیل می‌دهد و از ساختارهایی مانند مغز و قلب حفاظت می‌کند. قسمت‌هایی از آن هم در جویدن، شنیدن، صحبت کردن و حرکات بدن نقش دارند.

استخوان‌های دست و پا، از اجزای اسکلت جانبی هستند. این استخوان‌ها نسبت به اسکلت محوری، نقش بیشتری در حرکت بدن دارند. بخش‌های مختلف اسکلت را در شکل پایین می‌توانید مشاهده کنید.

اعمال استخوان‌ها

وظیفه اصلی استخون‌ها، حفاظت و پشتیبانی از اندام‌هاست. علاوه بر آن، اعمال دیگری را نیز انجام می‌دهند. مثلا استخوان‌های کوچک گوش در شنیدن دقیق موثرند. همچنین استخوان‌ها به کمک ماهیچه‌ها، موجب حرکت بدن می‌شوند.

سایر اعمال استخوان‌ها را می‌توانید در جدول پایین مشاهده کنید:

انواع استخوان

در گفتار 1 فصل 3 زیست یازدهم باید بدانید که استخوان‌های بدن اشکال مختلف و اندازه‌های متفاوتی دارند. گوش میانی یکی از کوچک‌ترین استخوان‌ها و لگن، یکی از بزرگ‌ترین آنهاست.

انواع استخوان را بر اساس اندازه و شکل می‌توان در چهار گروه جای داد:

• دراز: استخوان‌های ران و بازو
• کوتاه: استخوان‌های مچ
• پهن: استخوان جمجمه
• نامنظم: استخوان‌های ستون مهره

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل سه زیست یازدهم

ساختار استخوان

هر استخوان از دو نوع بافت استخوانی فشرده و اسفنجی تشکیل می‌شود. میزان و محل قرارگیری هر نوع بافت استخوانی در استخوان‌های مختلف متفاوت است. مثلا بافت استخوانی فشرده در طول استخوان ران، به صورت واحدهایی به نام سامانه هاورس قرار گرفته است.

این سامانه‌ها، به صورت استوانه‌هایی هم مرکز از تیغه‌های استخوانی‌اند. تیغه‌ها از یاخته‌های استخوانی، ماده زمینه‌ای و کلاژن در اطراف خود تشکیل شده‌اند. ماده زمینه‌ای شامل پروتئین‌ها و مواد معدنی است. اعصاب و رگ‌های درون مجرای مرکزی هر سامانه، ارتباط بافت زنده را با بیرون برقرار می‌کنند. سطح درونی تنه این استخوان هم بافت اسفنجی دارد. سطح خارجی این استخوان توسط بافت پیوندی احاطه می‌شود و رگ‌ها و اعصاب از راه مجراهایی به بیرون ارتباط دارند.

انتهای برآمده استخوان ران، از بافت اسفنجی پر شده است. بافت استخوانی اسفنجی، از میله‌ها و صفحه‌های استخوانی تشکیل شده است. بین آنها حفره‌هایی وجود دارد که توسط رگ‌ها و مغز استخوان پر شده‌اند.

مغز استخوان در دو نوع زرد و قرمز وجود دارد. مغز زرد بیشتر از چربی تشکیل شده است و مجرای مرکزی استخون‌های دراز را پر می‌کند. مغز قرمز استخوان در بافت استخوانی اسفنجی دیده می‌شود. در کم خونی‌های شدید، مغز زرد می‌تواند به مغز قرمز تبدیل شود. همراه گفتار 1 فصل 3 زیست یازدهم در سایت بایوبنام باشید.

فعالیت 1 صفحه 40 زیست یازدهم

سال گذشته با ساختار بافت پیوندی و اجزای آن آشنا شدید.

الف) با توجه به اطلاعات قبلی، هر بافت پیوندی از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

ب) ماده زمینه‌ای استخوان توسط چه بخشی ساخته می‌شود؟

جواب فعالیت 1 صفحه 40 زیست یازدهم

الف) سلول‌ها، رشته‌ها و ماده زمینه‌ای

ب) سلول‌های بافت

تشکیل و تخریب استخوان

استخوان‌ها در دوران جنینی، بافت‌های نرمی دارند. رفته رفته و با افزوده شدن نمک‌های کلسیم، سخت می‌شوند. یاخته‌های استخوانی تا اواخر سن رشد، ماده زمینه‌ای ترشح می‌کنند. بنابراین، توده استخوانی و تراکم آن افزایش پیدا می‌کند. با افزایش سن، یاخته‌های استخوانی کم کار می‌شوند و توده استخوانی به تدریج کاهش پیدا می‌کند. در همه این مراحل، تغییرات استخوانی در حال انجام است.

استخوان‌ها در اثر فعالیت بدنی مانند ورزش، یا با افزایش وزن ضخیم، متراکم‌تر و محکم‌تر می‌شوند. حالت برعکس، استخوان‌هایی که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، ظریف‌تر می‌شوند. مشابه این حالت، در فضانوردان دیده می‌شود. تراکم استخوانی آنها در محیط بی‌وزنی کاهش می‌یابد.

استخوان‌های بدن به طور پیوسته دچار شکستگی‌های میکروسکوپی می‌شوند. این شکستگی‌ها، نتیجه حرکات معمول بدن است. شکستگی‌های دیگر می‌توانند ناشی از ضربه یا برخورد باشند.

در این حالت، یاخته‌های نزدیک به محل شکستگی، یاخته‌های جدید استخوانی می‌سازند. سرانجام، پس از چند هفته آسیب بهبود پیدا می‌کنند.

پوکی استخوان

تراکم توده استخوانی، از عوامل مهم استحکام استخوان‌هاست. کاهش آن، باعث پوکی استخوان می‌شود. در پوکی استخوان، تخریب استخوانی افزایش می‌یابد. بنابراین، استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند. اختلال در ترشح بعضی هورمون‌ها می‌تواند به کاهش تراکم استخوان منجر شود. موارد زیر هم می‌توانند باعث بروز پوکی استخوان در مردان و زنان شوند:

• کمبود ویتامین D و کلسیم غذا
• نوشیدنی‌های الکلی
• مصرف نوشابه‌های گازدار
• دخانیات

فعالیت 2 صفحه 42 گفتار 1 فصل 3 زیست یازدهم

به طور کلی تراکم توده استخوانی در زنان و مردان با هم تفاوت دارد. جدول زیر تراکم استخوانی زنان و مردان را در سنین مختلف نشان می‌دهد.

1- منحنی تغییر تراکم توده استخوانی را در دو جنس رسم کنید.

2- در کدام جنس تراکم استخوان بالاتر است؟

3- بین سنین 20 تا 50 سالگی شدت تغییرات تراکم استخوان در مردان بیشتر است یا زنان؟

جواب فعالیت 2 صفحه 42 زیست یازدهم

پاسخ سوال 1:

پاسخ سوال 2:

در مردان بالاتر است.

پاسخ سوال 3:

در مردان بیشتر است.

مفصل

به محل اتصال استخوان‌ها با هم، مفصل می‌گویند. در بعضی مفصل‌ها، استخوان‌ها حرکت نمی‌کنند. نمونه آن مفصل ثابت در استخوان‌های جمجمه است. جمجمه از چندین استخوان تشکیل شده است. لبه‌های دندانه‌دار این استخوان‌ها در محل مفصل‌های ثابت در هم فرورفته و محکم شده است.

نکته‌ای که باید در گفتار 1 فصل 3 زیست یازدهم بدانید این است که در بیشتر مفصل‌ها، استخوان‌ها قابلیت حرکت دارند. بافت غضروفی، سر استخوان‌ها را در محل این مفصل‌ها می‌پوشاند. نمونه آن مفصل‌های زانو، انگشتان و لگن است. استخوان‌ها در محل این نمونه‌ها توسط یک کپسول از جنس بافت پیوندی رشته‌ای احاطه شده‌اند. این کپسول، پر از مایع مفصلی لغزنده است. مایع مفصلی و سطح صیقلی غضروف به استخوان‌ها یک قابلیت جالب می‌دهد. استخوان‌ها به کمک آنها می‌توانند سالیان زیادی در مجاور هم لیز بخورند؛ بدون اینکه اصطکاک چندانی داشته باشند.

علاوه بر کپسول مفصلی، رباط‌ها و زردپی‌ها هم به کنار یکدیگر ماندن استخوان‌ها کمک می‌کنند.

رباط، بافت پیوندی رشته‌ای محکمی است که استخوان‌ها را به هم متصل می‌کند. بعضی انواع مفصل‌های متحرک را در شکل پایین می‌توانید ببینید. آیا می‌توانید نحوه حرکت هر نوع مفصل را مقایسه کنید؟

بخش صیقلی غضروف، در اثر موارد زیر می‌تواند تخریب شود:

• کارکرد زیاد
• ضربات
• آسیب‌ها
• بعضی بیماری‌ها

با این حال، بدن دوباره آن را ترمیم می‌کند. اگر سرعت تخریب بیش از ترمیم باشد، می‌تواند باعث بیماری‌های مفصلی شود.

فعالیت 3 صفحه 44 زیست یازدهم

با استفاده از مولاژهای موجود و نمونه‌های آماده میکروسکوپی آزمایشگاه مدرسه، انواع استخوان و بافت‌های استخوانی را مشاهده و با هم مقایسه کنید.

جواب فعالیت 3 صفحه 44 زیست یازدهم

پاسخ این سوال می‌تواند با توجه به مشاهده دانش آموزان متفاوت باشد.

جمع بندی گفتار 1 فصل 3 زیست یازدهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار یک فصل سه زیست 11 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست یازدهم فصل سوم گفتار اول را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.