روش مطالعه زیست جانوری کنکور – زیست جانوری را چگونه بخوانیم؟

روش مطالعه زیست جانوری تجربی، می‌تواند گره گشای شما در کنکور باشد. درست است که این مبحث جذابیت‌های خاص خود را دارد، ولی در عین حال، ممکن است تست‌های سختی از آن مطرح شود. اگر یاد بگیریم که زیست جانوری را چگونه بخوانیم، می‌توانیم به حدود 11 تا 15 درصد سوالات زیست‌شناسی پاسخ بدهیم.

درس زیست‌شناسی دارای مباحث مختلفی از ژنتیک و سلولی مولکولی تا انسانی و گیاهی است. مبحث جانوری یکی از آسان‌ترین و شیرین‌ترین مباحثی است که در این درس وجود دارد. لازمه یادگیری آسان روش مطالعه زیست در این مبحث، برنامه ریزی کنکور تجربی به‌شکلی اصولی است.

اکثر مشاوران به اشتباه می‌گویند که زیست جانوری کنکور، محدود به دو پایه دهم و یازدهم است. بچه‌ها در فصل هشتم زیست‌شناسی دوازدهم نیز، شما با جانوران و رفتارهای آنها سروکار دارید. حذف این مباحث به‌دلیل اهمیت و بودجه بندی و تعداد سوالاتی که دارند، اصلا عاقلانه نیست. در این مقاله از بایوبنام، قرار است یاد بگیریم که روش مطالعه زیست جانوری چگونه است و با بهترین منابع آن آشنا شویم.

زیست جانوری کنکور شامل چه فصل‌هایی است؟

درست است که در پایه دهم و یازدهم بیشترین مباحث جانوری وجود دارند، ولی سال دوازدهم نیز حرف برای گفتن دارد. از آنجا که بیشتر تست‌ها به‌صورت ترکیبی مطرح می‌شوند، بنابراین باید بر هر سه پایه مسلط باشید. در ادامه می‌بینیم که زیست جانوری از کدام فصل‌هاست:

• مباحث آخر فصل‌های 2 تا 5 زیست‌شناسی دهم
• بخش‌های انتهایی فصل‌های 1 تا 4 و 7 زیست‌شناسی یازدهم
• کل فصل 8 زیست‌شناسی دوازدهم

همانطور که می‌بینید، قسمت‌هایی از زیست‌شناسی که روی جانوران تمرکز دارند را مشخص کردیم. با این حال، این دلیلی نمی‌شود که در سایر گفتارها اسم جانوری نیامده باشد. برای به‌دست آوردن صد زیست کنکور تجربی 1404، تنها خواندن ترتیبی کتاب درسی جواب نمی‌دهد. شما بعد از آشنایی با مفاهیم، باید آنها را مبحثی نیز مطالعه کنید تا به تسلط برسید.

زیست‌شناسی جانوری چند درصد کنکور است؟ (بودجه بندی)

اگر موسسه یا مشاوری را دیدید که به‌طور قطع به یقین گفت زیست شناسی جانوری چند درصد کنکور است، با لبحند از کنارش بگذرید. اینکه از هر مبحث در کنکور سراسری تجربی چه تعداد سوال بیاید، به سلیقه طراحان بستگی دارد. طبق روال هر ساله هم، خود طراحان مورد نظر را تغییر می‌دهند. اکثر افراد می‌گویند که مباحث مرتبط به جانوران فقط در دهم و یازدهم آمده است. اگر سرفصل‌های کتاب درسی را نگاه کنید، متوجه می‌شوید که فصل هشتم دوازدهم نیز به جانوران اختصاص دارد.

در جدول پایین، درصد و بودجه بندی سوالات هر فصل زیست جانوری را در کنکور مشاهده می‌کنیم:

درست است که در جدول بالا تعداد سوالات و بودجه بندی زیست جانوری را آورده‌ایم، ولی صد در صد نمی‌توان روی آن حساب کرد. با توجه به سلیقه طراحان آزمون سراسری 1404 تجربی، تعداد و درصد این سوالات ممکن است تغییر کند. روش مطالعه فصل 8 زیست دوازدهم به نسبت سایر فصول راحت‌تر است و حدود 2 تست را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین، حتما باید یاد بگیریم که آن را چگونه بخوانیم.

بیشتر بدانید: روش مطالعه زیست انسانی

چرا زیست جانوری کنکور را در روش مطالعه نباید حذف کرد؟

در جدول قسمت قبلی با تعداد سوالات، درصد و فصل‌های زیست جانوری کنکور آشنا شدیم. اگر فقط سوالات مستقیم مرتبط با جانوران را حساب کنیم، حدود 15 درصد و اگر ترکیبی‌ها را نیز به شمار آوریم تا 36 درصد زیست کنکور را در اختیار داریم. بنابراین، عاقلانه نیست که در روش مطالعه زیست، مباحث جانوری را کنار بگذاریم.

وقتی یاد بگیریم که چگونه هر جانور را به‌صورت جداگانه بخوانیم، به‌راحتی می‌توانیم به تست‌هایش نیز پاسخ دهیم. اکثر دانش آموزان تجربی این مبحث را می‌خوانند و از پس سوالات مستقیم بر می‌آیند. اصل کار اینجاست که بدون حذف زیست جانوری از روش مطالعه، بتوانید تست‌های ترکیبی را نیز جواب دهید.

زیست جانوری را چگونه بخوانیم؟ (معرفی دو روش مطالعه)

وقتی بدانیم زیست جانوری را چگونه بخوانیم، نه تنها سوالات مستقیم، بلکه تست‌های ترکیبی آن را نیز جواب می‌دهیم. در روش مطالعه مباحث مرتبط به جانوران، می‌توان از دو روش استفاده کرد. قبل از استفاده از هر کدام، باید و باید کتاب درسی را حداقل یکی دو بار خوانده باشید. اینگونه ذهن شما پیش زمینه‌ای دارد که حالا آماده دسته‌بندی و مقایسه جانوران با یکدیگر است.

در روش اول، می‌توانیم طبق سرفصل‌های کتاب درسی، دستگاه‌ها و اندام‌های جانوران متفاوت را بررسی کنیم. بر این اساس، موضوعات زیر را پیش‌رو داریم:

• گوارش
• تنفس
• گردش مواد
• دفع و تنظیم اسمزی
• دستگاه عصبی
• گیرنده‌های حسی
• حرکت در جانوران
• ارتباط شیمیایی
• تولید مثل در جانوران
• تغذیه و حفاظت جنین

از آنجا که فصل هشت زیست دوازدهم به ارتباطات و رفتارهای گروهی جانوران می‌پردازد، جداگانه باید مورد بررسی قرار گیرد.

در روش دوم مطالعه، ابتدا جانوران را به دو گروه بی مهرگان و مهره‌داران تقسیم بندی می‌کنیم. سپس دستگاه‌های بدن هر یک و نحوه فعالیت و نوع آنها را به‌طور جداگانه بررسی می‌کنیم. در این روش نیز پایه دوازدهم از قلم می‌افتد. دلیلش این است که مباحث مربوط به دستگاه‌ها و اندام‌های جانوری در دو پایه دهم و یازدهم به اتمام می‌رسد.

مطالعه زیست جانوری بر اساس دستگاه‌های بدن

یکی از روش های مطالعه زیست جانوری، خواندن آنها بر اساس دستگاه‌های بدن است. ‌به‌عبارت دیگر، قرار است یاد بگیریم که چگونه آنها را طبق ترتیب کتاب درسی، ولی ساختارمندتر و در زمانی کمتر بخوانیم.

روش مطالعه زیست در مبحث گوارش جانوری

برای اینکه روش مطالعه زیست در تنوع گوارش در جانداران آسان شود، می‌توان جانوران را در یک جدول قرار دارد. برخی جانداران، مواد مغذی را از سطح یاخته یا بدن و به‌طور مستقیم از محیط دریافت می‌کنند. این محیط، آب دریا، دستگاه گوارش یا مایعات بدن جانوران میزبان است. دقت کنید که پارامسی از فرمانرو آغازیان است و جانور به‌شمار نمی‌رود. با این حال، کتاب درسی گوارش آن را هم در این بخش آورده است.

خواندن تنفس جانوران در زیست‌شناسی

در تک یاخته‌ای‌ها و جانورانی مانند هیدر، همه یاخته‌های بدن می‌توانند با محیط تبادلات گازی داشته باشند. سایر جانوران برای تنفس، دارای ساختارهای ویژه‌ای هستند. در جدول پایین، تنوع تبادلات گازی جانوری را در زیست مطالعه می‌کنیم.

مهره داران شش دار دارای دو نوع سازوکار تهویه‌ای هستند. سازوکار تهویه‌ای قورباغه با استفاده از پمپ فشار مثبت و انسان، با استفاده از پمپ فشار منفی انجام می‌شود.

پرندگان به‌دلیل پرواز، نیاز به انرژی و اکسیژن بیشتری دارند. بنابراین علاوه بر شش، ساختارهایی به نام کیسه‌های هوادار دارند.

بیشتر بدانید: روش مطالعه زیست گیاهی

گردش مواد جاندارن در زیست شناسی را چگونه بخوانیم؟

تک یاخته‌ای‌ها برای تبادل گاز، تغذیه و دفع نیاز به ساختار ویژه‌ای ندارند. جانوران پر یاخته‌ای تعداد زیادی یاخته دارند که باعث می‌شود تمام آنها با محیط بیرون در ارتباط نباشند. بنابراین آنها باید دارای دستگاه گردش مواد باشند تا نیازهای غذایی و دفع مواد زائد را از طریق آن انجام دهند.

در جدول پایین، تنوع گردش مواد در جانداران را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

جانوران پیچیده برای گردش مواد، دارای دستگاه اختصاصی هستند که به دو نوع سامانه گردش باز و بسته تقسیم می‌شود. در این دستگاه، مایعی برای جا‌به‌جایی مواد وجود دارد. قلب در سامانه باز، مایعی به نام همولنف را به حفره‌های بدن پمپ می‌کند. مهره داران، دارای گردش خون بسته ساده و یا مضاعف هستند. ماهی و نوزاد دوزیستان دارای گردش خون ساده و سایر مهره داران، دارای گردش مضاعف هستند. در دوزیستان علاوه بر شش‌ها، پوست نیز در تنفس نقش دارد.

روش مطالعه دفع مواد در زیست جانوری

در اغلب تک یاخته‌ای‌ها، تنظیم اسمزی با کمک انتشار انجام می‌شود. با این حال، موارد نادری نیز وجود دارند که از این قانون تبعیت نمی‌کنند. روش مطالعه دفع مواد در زیست جانوری را در جدول پایین خلاصه کرده‌ایم.

یکی از تست‌های زیست کنکور که می‌تواند از این بخش مطرح شود، مربوط به بی مهرگان است. در تست از شما می‌پرسند که آیا تمام بی مهرگان برای دفع، تنظیم اسمزی و یا هر دو از نفریدی استفاده می‌کنند؟ اگر خط اول نفریدی را مطالعه کنید، با متن زیر مواجه می‌شوید:

بیشتر بی مهرگان دارای ساختار مشخصی برای دفع هستند. یکی از این ساختارها نفریدی است.

ترکیب این مورد با آبشش، لوله‌های مالپیگی و اسامی جانوران، یک تست قوی از این مبحث می‌سازد. بنابراین یاد بگیرید که چگونه به‌خوبی این قسمت از زیست جانوری را بخوانید.

دستگاه عصبی جانوران در زیست یازدهم را چگونه بخوانیم؟

دستگاه عصبی یکی از ساده‌ترین مباحث در روش مطالعه زیست جانوری است. این مبحث در یک صفحه کلا جمع بندی شده است. با این حال، شکل‌های آن را هم باید با دقت بررسی کنید و به خاطر بسپارید.

در جدول زیر از سایت بایوبنام، نام جانوران و نوع دستگاه عصبی آنها را آورده‌ایم.

بخش جلویی طناب عصبی پشتی مهره داران، برجسته شده و مغز را تشکیل می‌دهد. طناب عصبی درون سوراخ مهره‌ها و مغز، درون جمجمه‌ای غضروفی، یا استخوانی قرار دارد. در انسان و سایر مهره داران، دستگاه عصبی شامل دستگاه عصبی مرکزی و محیطی است.

روش مطالعه گیرنده‌های حسی جانوران

گیرنده‌های حسی انسان می‌توانند از طریق پنج حواس خود، محرک‌های گوناگون محیط را دریافت کنند. محرک‌هایی مانند پرتوهای فرابنفش نیز وجود دارند که انسان بدون ابزار، از دریافت آنها عاجز است. این در صورتی است که برخی جانوران، گیرنده‌های ویژه آن را دارند. در ادامه با جدول زیر، به سراغ بررسی روش مطالعه گیرنده‌های حسی جانوران در درس زیست شناسی می‌رویم.

گیرنده‌های نوری برخی حشرات مانند زنبور، پرتوهای فرابنفش را نیز دریافت می‌کنند.

مبحث حرکت جانوران در زیست شناسی را چگونه بخوانیم؟

جانوران برای حرکت، نیازمند ساختارهای اسکلتی و ماهیچه‌ای هستند. درست است که ساختار اسکلت آنها متفاوت است، ولی می‌توان انواع اسکلت جانوران را در سه گروه قرار داد.

• اسکلت آب ایستایی: عروس دریایی
• اسکلت بیرونی: حشرات و سخت پوستان
• مهره داران نیز دارای اسکلت درونی هستند.

شناکردن، پروازکردن، دویدن و خزیدن چند مورد از شیوه‌های حرکتی در جانوران است. با این حال، اساس حرکت در جانوران مشابه است. آنها برای حرکت در یک سو، باید نیزویی در خلاف آن وارد کنند. اگر اسکلت خارجی در حشرات و سخت پوستان بزرگ شود، وزن جانور نیز سنگین‌تر می‌شود. این امر در حرکات جانور محدودیت ایجاد می‌کند. به‌خاطر همین است که اندازه آنها از حد خاصی بیشتر نمی‌شود.

در انواعی از ماهی‌ها مانند کوسه‌ماهی، جنس اسکلت درونی از نوع غضروفی است. در سایر مهره داران، اسکلت، استخوانی است که غضروف نیز دارد.

ارتباط شیمیایی در جانوران و روش مطالعه آن

ارتباط شیمیایی در جانوران، مبحثی است که در فصل چهارم زیست یازدهم آن را می‌خوانیم. روش مطالعه این قسمت به خودی خود کاری ندارد. با این حال، باید یاد بگیرید که چگونه مطالب آن را به‌صورت ترکیبی با سایر مباحث جانوری زیست بخوانید.

فرومون‌ها موادی هستند که از یک فرد ترشح می‌شوند و در فرد یا افراد دیگری از همان گونه، پاسخ‌های رفتاری ایجاد می‌کنند. این را در نظر داشته باشید که ارتباط شیمیایی، بین یاخته‌های درون بدن یک جاندار نیز برقرار است.

تولید مثل جانوری در زیست را چگونه بخوانیم؟

درست است که اساس تولید مثل جنسی در همه جانوران مشابه است، ولی چگونگی انجام و مراحل آن متفاوت است. در کتاب درسی زیست یازدهم، با چهار مدل لقاح آشنا می‌شویم که در جدول زیر آورده‌ایم.

در اسبک ماهی، لقاح درون بدن نر انجام می‌شود. مار حاصل از بکرزایی دولاد (2n) است. این در صورتی است که اگر زنبور ملکه بکرزایی کند، تنها زنبور نر که تک لاد (n) هست، به وجود می‌آید.

در جانوران نرماده، یک فرد هر دو نوع دستگاه تولیدمثلی نر و ماده را دارد. هر کرم پهن می‌تواند تخمک‌های خود را بارور کند. در مورد کرم‌های خاکی، باید لقاح دو طرفی انجام شود.

نحوه تغذیه جانوران در دوران جنینی

جنین جانوران تا چند روز پس از لقاح و تشکیل تخم، از اندوخته غذایی تخمک مواد غذایی خود را تامین می‌کنند. در جدول زیر، به بررسی میزان اندوخته غذایی در تخمک جانوران می‌پردازیم.

در دوران جنینی جانوران تخم گذار، ارتباط غذایی بین مادر و جنین وجود ندارد. از این‌رو، اندوخته غذایی تخمک آنها زیاد است.

دلیل اندوخته غذایی کم در سایر جاندارن

• پستانداران: ارتباط خونی بین مادر و جنین
• ماهی‌ها و دوزیستان: دوره جنینی کوتاه

جانوران چگونه از جنین خود حفاظت می‌کنند؟

در جانوران تخم گذار، وجود پوسته ضخیم در اطراف تخم از جنین محافظت می‌کند. لاک‌پشت‌ها برای محافظت بیشتر، تخم‌های خود را با ماسه و خاک می‌پوشانند. پرندگان روی تخم‌ها می‌خوابند. پستاندار تخم گذاری مثل پلاتی‌پوس نیز تخم را در بدن خود نگه می‌دارد. سپس، چند روز مانده به تولد نوزاد، تخم گذاری می‌کند و روی آنها می‌خوابد.

در جانورانی که لقاح داخلی دارند، حفاظت جنین به صورت‌های متفاوتی انجام می‌شود.

روش مطالعه و جمع بندی زیست جانوری دهم

یکی از روش های مطالعه زیست جانوری دهم این است که آنها را به دو گروه بی مهرگان و مهره داران تقسیم کنیم. پس از آن، دستگاه‌های بدن تک تک آنها را مورد بررسی قرار دهیم.

طبق این دسته بندی، به نمودار درختی زیر می‌رسیم.

عکس

حال بیایید دستگاه‌های بدن تک تک جانوران زیست را بخوانیم و جمع بندی کنیم. جدول زیر به خوبی این کار را انجام می‌دهد و مرور شما را آسان می‌کند.

زیست جانوری یازدهم را چگونه بخوانیم و جمع بندی کنیم؟

بهترین روش برای اینکه یاد بگیریم زیست جانوری یازدهم را چگونه بخوانیم، تهیه یک نمودار درختی است. در این نمودار، جانوران را به دو گروه بی مهرگان و مهره داران تقسیم بندی می‌کنیم و اسم هر کدام را می‌آوریم. این نمودار را در تصویر پایین می‌توانید مشاهده کنید و با استفاده از آن، مطالب را جمع بندی کنید.

عکس

در زیست دهم با 4 و در زیست یازدهم با 6 تا از دستگاه‌های بدن جانداران آشنا شدیم. در جدول زیر به بررسی این می‌پردازیم که درباره هر جانور، کدام یک از دستگاه‌های بدن و ساختار آنها را خوانده‌ایم. علامت √ در جدول پایین به معنی این است که دستگاه خاصی را در مورد یک جانور مطالعه کرده‌ایم. مواردی نیز که با × مشخص شده‌اند، در کتاب درسی حرفی از آنها نیامده است.

روش مطالعه زیست جانوری دوازدهم

مطالب زیست جانوری پایه دوازدهم، در فصل هشتم و در سه گفتار ارائه شده است. در این قسمت از سایت بایوبنام سعی کرده‌ایم در خلاصه‌ترین حالت ممکن، روش مطالعه مطالب آن را پوشش دهیم.

اساس رفتارهای جانوران

رفتار، واکنش یا مجموعه واکنش‌هایی است که جانور در پاسخ به محرک‌ها می‌دهد.

محرک‌ها شامل موارد زیر هستند:

• بو
• رنگ
• صدا
• تغییر
  • میزان هورمون
  • میزان قند
  • دمای محیط
  • طول روز

رفتار غریزی

رفتار غریزی در همه افراد یک گونه یکسان بوده و ژنی و ارثی است. ژن، آنها را تعیین می‌کند.

از مثال‌های رفتار غریزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رفتار جوجه کاکایی برای به دست آوردن غذا ← نوک زدن به منقار والد
• رفتار لانه سازی در پرندگان
• رفتار مکیدن در نوزاد شیرخوار پستانداران
• رفتار مراقبت مادری در موش‌ها

بررسی رفتار مراقبت مادری در موش‌های مادر

این رفتار تحت تاثیر بیان ژن B است. در یک آزمایش، دانشمندان در ژن B اختلال ایجاد کردند. پس از آن، مشاهده کردند که مراقبت مادری اتفاق نمیفتد و موش مادر بچه‌هایش را در نزدیک خود نگه نمی‌دارد.

مراحل مراقبت موش مادر از نوزادان خود:

1. وارسی نوزادان
2. ارسال اطلاعات به مغز ار راه حواس
3. فعال شدن ژن B در مغز
4. ساخته شدن نوعی پروتئین
5. فعال شدن دیگر آنزیم‌ها و ژن‌ها
6. به راه افتادن فرایند پیچیده در مغز
7. بروز رفتار مراقبت مادری و نزدیک نگه داشتن نوزادان به خود

یادگیری و رفتار جانوری

به تغییر نسبتا پایدار در رفتار در اثر تجربه، یادگیری می‌گویند. یکی از مثال‌های آن، دقیق‌تر نوک زدن جوجه کاکایی به منقار والد بر اثر تجربه است تا سریع‌تر به غذا برسد.

از دیگر مثال‌های یادگیری و رفتار جانوری در زیست موارد زیر هستند:

• خوگیری (عادی شدن)
• شرطی شدن کلاسیک
• شرطی شدن فعال
• حل مسئله
• نقش پذیری

روش مطالعه هر کدام را در ادامه یاد می‌گیریم.

خوگیری

به کاهش پاسخ جانور به محرک تکراری که فاقد سود و زیان است، خوگیری می‌گوییم. در این روش، جانور یاد می‌گیرد که به برخی محرک‌ها پاسخ ندهد. جانوران به واسطه چشم‌پوشی از محرک‌های بی اهمیت، انرژی خود را برای انجام فعالیت‌های حیاتی حفظ می‌کنند.

موارد زیر از مثال‌های عادی شدن هستند:

• افتادن برگ از درختان برای جوجه پرندگان
• تکان نخوردن گربه‌ها هنگام عبور انسان‌ها از کنار آنها
• عدم پرواز یاکریم در زمان رد شدن ماشین

جمع بندی شرطی شدن کلاسیک در جانوران

شرطی شدن کلاسیک در زیست جانوری را می‌توان اینگونه تعریف کرد:

بروز پاسخ رفتاری نسبت به یک محرک بی اثر که مدتی با محرک طبیعی همراه بوده است.

دانشمندی که این رفتار را مورد آزمایش قرار داد، «پاولوف» نام داشت. در ادامه، روش آزمایش او را که روی یک سگ انجام شد، مطالعه می‌کنیم:

• محرک طبیعی: غذا ← پاسخ: ترشح بزاق
• محرک بی اثر: در ابتدا ← صدای زنگ
• ایجاد محرک شرطی: همزمانی محرک طبیعی و بی اثر
• پاسخ جانور به محرک شرطی: صدای زنگ ← ترشح بزاق

شرطی شدن فعال در زیست جانوری

در شرطی شدن فعال، جانور می‌آموزد بین رفتار خود با پاداش یا تنبیهی که دریافت می‌کند، ارتباط برقرار کند. این یادگیری به نوعی است که در آینده باعث می‌شود رفتاری را تکرار و یا از انجام دوباره آن خودداری کند.

اسکینر دانشمندی بود که برای اثبات این رفتار، آزمایشی را روی موش گرسنه‌ای انجام داد. مراحل این آزمایش را در پایین آورده‌ایم:

1. قرار دادن موش گرسنه در جعبه (اهرم دار)
2. برخورد تصادفی موش با اهرم ← کسب غذا
3. تکرار برخوردهای تصادفی
4. ایجاد ارتباط بین تکان دادن اهرم و دریافت غذا
5. و در نهایت به طور عمدی تکان دادن اهرم برای دریافت غذا

روش مطالعه حل مسئله در زیست جانوری

جانور با استفاده از تجربه‌های قبلی و برنامه ریزی آگاهانه، می‌تواند برای حل مسئله جدید اقدام کند. درنظر داشته باشید که فقط بعضی از جانوران، می‌توانند از قدرت حل مسئله به خوبی استفاده کنند.

در آزمایشی، شامپانزه‌ای را درون اتاقی قرار دادند که از سقفش موز آویزان شده بود. چند جعبه چوبی هم در کف اتاق گذاشته بودند. شامپانزه پس از چند بار بالا پایین پریدن، دید که دستش به موزها نمی‌رسد. سرانجام جعبه‌ها را روی هم چید، از آنها بالا رفت و سپس توانست به موزها دست پیدا کند.

سامپانزه‌ها در محیط طبیعی نیز رفتار حل مسئله را از خود نشان می‌دهند. آنها برگ‌های شاخه نازک درختان را جدا کرده و آن را درون لانه مویانه‌ها فرو برده و شکارشان می‌کنند. این جانوران حتی با استفاده از تکه‌های چوب و سنگ، پوسته سخت میوه‌ها را شکسته و آنها را می‌خورند.

در آزمایشی دیگر، تکه گوشتی را از شاخه درخت آویزان کرده بودند. کلاغ با قدرت حل مسئله خود هربار بخشی از نخ را با منقار بالا می‌کشید و پنجه پایش را روی آن قرار می‌داد. در نهایت با این روش، توانست که گوشت آویزان شده با نخ را از آن خود کند.

نقش پذیری در جانوران چیست و چگونه است؟

نقش پذیری نوعی یادگیری است که در دوره مشخصی از زندگی جانور انجام می‌شود. مثلا جوجه غازها پس از بیرون آمدن از تخم، نخستین جسم متحرکی را که ببینند، دنبال می‌کنند. نقش پذیری جدای پرندگان در پستانداران نیز مشاهده می‌شود. بره‌هایی که مادر خود را از دست داده و انسان آنها را پرورش داده، تمایلی به برقراری ارتباط با گوسفندهای دیگر ندارند.

برهم کنش غریزه و یادگیری

این موضوع اساس رفتار ژنی است، ولی تمام رفتار ژنی نیست! برای روش مطالعه این بخش از زیست جانوری، می‌توانیم از جوجه‌های کاکایی شروع کنیم. آنها به‌طور غریزی، رفتار نوک زدن را از خود نشان می‌دهند. با این حال، اینکه نوک خود را دقیقا به منقار مادر بزند و یا به اطراف، بستگی به یادگیری و تجربه دارد.

بیشتر رفتارهای جانورن محصول برهم کنش ژن‌ها و اثرهای محیطی است که جانور در آن زندگی می‌کند. برهم کنش ژن‌ها و یادگیری، امکان سازگار شدن جانور با تغییرات را فراهم می‌آورد.

روش مطالعه انتخاب طبیعی و رفتار جانوری در زیست

در روش مطالعه انتخاب طبیعی و رفتار جانوری، سعی در پاسخ به دو پرسش چرا و چگونه داریم.

بررسی نقش رفتارها در بقا و زادآوری (سود و هزینه) را با طرح سوال چرا انجام می‌دهیم.

وقتی سوال چگونه را مطرح می‌کنیم، هدف بررسی فرایندهای زیر است:

• ژنی
• رشد و نمو
• عملکرد

یکی از مثال‌های انتخاب طبیعی در زیست شناسی، خارج کردن پوسته‌های تخم شکسته شده از لانه توسط پرنده کاکایی است. با این کار احتمال بقای پرنده بالا رفته و احتمال شکارش نیز پایین می‌آید.

از دیگر رفتارهای انتخاب طبیعی که قرار است یاد بگیریم چگونه بخوانیم، موارد زیر هستند:

1. زادآوری
2. غذایابی
3. قلمروخواهی
4. مهاجرت
5. خواب زمستانی
6. رکود تابستانی

زادآوری جانوران را چگونه بخوانیم؟

معیار موفقیت در زادآوری جانوران، داشتن بیشترین تعداد زاده‌های سالم است. یکی از رفتارهای زادآوری، انتخاب جفت است. در این رفتار، ویژگی‌های جفت بررسی شده تا در نهایت بهترین آن برای جفت گیری انتخاب شود.

بررسی انتخاب جفت در طاووس

حق انتخاب به دلیل صرف زمان و هزینه بیشتر با طاووس ماده است.

معیار انتخاب طاووس‌های ماده، رنگ درخشان پر و وجود لکه‌های چشم مانند بیشتر روی آن در جنس نر است.

پرنده ماده برای این معیارها دو دلیل دارد. وجود دو ویژگی بالا در طاووس نر، بیانگر دو خصوصیت مهم است:

1. سلامت و کیفیت رژیم غذایی
2. وجود ژن‌های مربوط به صفات سازگار کننده

روش مطالعه انتخاب جفت در گوزن

حق انتخاب جفت در گوزن‌ها، بر عهده ماده‌ها است. بنابراین، بین نرها رقابت به راه میفتد.

معیار انتخاب گوزن‌های ماده برای گزینش نرها، وجود صفت جنسی ثانویه چشمگیر برای غلبه بر سایر نرهاست. در اینجا، شاخ بزرگ‌تر چنین کاربردی را دارد.

انتخاب جفت در جیرجیرک را برای زیست کنکور چگونه بخوانیم؟

جالب است بدانید که در جیرجیرک‌ها، این نرها هستند که جفت انتخاب می‌کنند. دلیلش این است که به‌دلیل انتقال زامه درون کیسه همراه با مواد غذایی، هزینه بیشتری را متحمل می‌شوند. این کیسه، بخش قابل توجهی از وزن بدن جیرجیرک نر را تشکیل می‌دهد.

جیرجیرک نر، ماده‌ای را انتخاب می‌کند که جثه بزرگ‌تری داشته باشد. این امر نشانگر این است که جیرجیرک ماده تخمک‌های بیشتری دارد و می‌تواند زاده‌های بیشتری تولید کند.

نظام جفت گیری در زیست جانوری

در زیست جانوری، نظام جفت گیری را بر اساس روش چند همسری و تک همسری می‌شود مطالعه کرد.

ویژگی‌های چند همسری:

• حق انتخاب یک طرفه (معمولا ماده‌ها)
• یکی از طرفین هزینه بیشتری صرف می‌کند.
• طرف دیگر وظایف غیرمستقیم دارد ← نگهداری از قلمرو، تامین غذا، لانه و …
• جفت گیری چند همسری بیشتر در پستانداران دیده می‌شود.

ویژگی‌های تک همسری:

• انتخاب دو طرفه
• هر دو در هزینه‌ها شریک‌اند.
• بیشتر پرندگان نظام جفت گیری تک همسری دارند ← قمری خانگی و مرغ عشق

روش مطالعه غذایابی جانوری در زیست

به مجموعه رفتارها برای جستجو و به دست آوردن غذا، غذایابی می‌گویند. در غذایابی بهینه، بین محتوای انرژی غذا و هزینه به دست آوردن غذا، موازنه برقرار می‌شود.

نکته 1: هنگام غذایابی میزان خطر هم سنجیده می‌شود.

نکته 2: الزاما مصرف هر غذایی برای کسب انرژی نیست. گروهی از طوطی‌ها وجود دارند که خاک رس می‌خورند. خوردن خاک رس برای خنثی کردن مواد سمی غذای گیاهی در لوله گوارش است.

درست است که غذاهای بزرگ‌تر انرژی بیشتری دارند، ولی فراوانی کمتری داشته و به دست آوردن آنها دشوارتر است. از همین‌رو، خرچنگ‌های ساحلی به سراغ صدف‌های متوسط می‌روند. چون هم فراوان‌تر بوده و هم شکستن آنها آسان‌تر است. صدف‌های بزرگ، نایاب‌ترند و برای شکستن آنها باید انرژی خیلی زیادی صرف شود.

قلمروخواهی در زیست جانوری را چگونه بخوانیم؟

قلمروخواهی جانوران را طبق کتاب درسی زیست دوازدهم، می‌توان اینگونه تعریف کرد:

بخشی از محدوده جغرافیایی که جانور در آن زندگی می‌کند و از آن، در برابر سایر افراد دفاع می‌کند.

نحوه بروز رفتار قلمروخواهی جانوری را به سه صورت کلی می‌توان مشاهده کرد:

• اجرای نمایش
• تهاجم به جانور دیگر
• ترشح فرومون ← مثال بارز در گربه‌ها که در زیست یازدهم خواندیم.

چرایی انجام رفتار هم به سه دلیل زیر بر می‌گردد:

1. استفاده اختصاصی از منابع قلمرو
2. امکان جفت یابی بیشتر
3. دسترسی آسان‌تر به پناهگاه

خواندن مهاجرت در زیست جانوری

جا‌به‌جایی طولانی و رفت و برگشتی جانوران در علم زیست شناسی، مهاجرت نام دارد. مهاجرت رفتاری غریزی است که یادگیری در آن نقش دارد. هدف از آن، بقا، تغذیه و زادآوری است.

تغییر فصل، نامساعد شدن شرایط محیطی و کاهش منابع مورد نیاز از دلایل جانوران برای مهاجرت کردن است.

فکر می‌کنید جانوران چگونه برای رسیدن به مقصد، مسیریابی می‌کنند؟ آنها از سه طریق زیر، مسیر مورد نظر خود را پیدا می‌کنند:

• جایگاه خورشید
• موقعیت ستاره‌ها
• میدان مغناطیسی زمین ← کبوترهای خانگی و لاک‌پشت‌های دریایی

خواب زمستانی

جانوران در مکان‌هایی با زمستان شدید، به دلیل عدم وجود منابع غذایی کافی، به خواب زمستانی می‌روند. روش مطالعه این بخش از زیست جانوری به‌شدت آسان است. جانوران قبل از به خواب رفتن، به مقدار کافی چربی ذخیره می‌کنند.

سازوکار این رفتار به اینگونه است که جانور یک دوره خواب عمیق همراه با کاهش فعالیت را تجربه می‌کند.

در خواب زمستانی، این موارد در بدن جانور کاهش پیدا می‌کنند:

• دمای بدن
• مصرف اکسیژن
• تعداد تنفس
• مصرف انرژی

رکود تابستانی در زیست جانوری چیست؟

رکود تابستانی در زیست شناسی به حالتی می‌گویند که جانور، در مکانی به‌شدت گرم و بیابانی قرار دارد. جانور به ناچار برای مقابله با شرایط، به رکود تابستانی می‌رود و سوخت‌و‌ساز خود را کاهش می‌دهد.

این رفتار در پاسخ به دو دلیل زیر انجام می‌گیرد:

1. نبود غذا
2. وجود دوره‌های خشکسالی

لاک‌پشتی که این رفتار را به‌صورت غریزی انجام می‌دهد را مورد آزمایش قرار دادند. مشاهده شد که با وجود در اختیار بودن آب و غذای کافی، لاک‌پشت به رکود تابستانی می‌رود. بنابراین، اساس این رفتار، ژنی است.

ارتباط بین جانوران در زیست شناسی را چگونه بخوانیم؟

جانوران از راه‌های گوناگون مانند تولید صدا، علامت‌های دیداری، بو و لمس کردن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. زنبورها با فرومون، جیرجیرک نر با صدا و جوجه کاکایی‌ها با نوک زدن به منقار والد اطلاعات را رد و بدل می‌کنند.

ارتباط در زنبورهای عسل

روش مطالعه زیست شناسی در ارتباط میان زنبورهای عسل را باید درون کندو جستجو کرد. وقتی زنبور کارگر منبع غذایی جدیدی پیدا کند، سایر اعضای کندو را مطلع می‌سازد. زنبور کارگر از طریق انجام حرکات ویژه‌ای، اطلاعات خود را به زنبورهای دیگر نشان می‌دهد. هرچه این حرکات طولانی‌تر باشد، منبع غذایی دورتر است.

روش مطالعه زندگی گروهی در زیست جانوری

در زندگی گروهی به دلیل زیر نظر گرفتن محیط اطراف توسط نگهبان‌ها، احتمال شکار شدن جانور کمتر است. مزیت دیگر زندگی در گروه، احتمال دسترسی بیشتر به منابع غذایی است.

وقتی گرگ‌ها با هم به شکار می‌روند، می‌توانند طعمه بزرگ‌تری را به دام بیندازند.

اجتماع مورچه‌ها از گروه‌هایی تشکیل شده که در اندازه، شکل و کارهایی که انجام می‌دهند، تفاوت دارند.

رفتار دگرخواهی

در بین جانورانی که زندگی گروهی دارند، افراد نگهبان نیز حضور دارند. آنها با تولید صدا، حضور شکارچی را به دیگران هشدار می‌دهند تا به موقع فرار کنند. دم عصایی این رفتار را دارد. دگرخواهی رفتاری است که در آن یک جانور، بقا و موفقیت تولیدمثلی جانور دیگری را با هزینه کاسته شدن از احتمال بقا و تولیدمثل خود افزایش می‌دهد.

خفاش‌های خون‌آشام وقتی خون پستانداران بزرگ را می‌خورند، آن را با خفاش‌های گرسنه به اشتراک می‌گذارند.

افراد نگهبان در گروه جانوران و زنبورهای عسل، دگرخواهی را نسبت به خویشاوندان خود انجام می‌دهند. این رفتار در خفاش‌ها می‌تواند نسبت به خویشاوندان و یا غیر خویشاوندان باشد.

یکی دیگر از دگرخواهی‌ها که به نفع خود فرد هم هست، در پرنده‌ها مشاهده می‌شود. افراد یاریگر با کمک به والدین در پرورش زاده‌ها، تجربه کسب می‌کنند. همچنین ممکن است با مرگ احتمالی جفت‌های زادآور، قلمرو آنها را تصاحب کنند.

جمع بندی زیست جانوری با حل تست

برای اینکه زیست جانوری را با حل تست جمع بندی کنید، باید در انتخاب تست‌ها دقت نمایید. در مراحل اولیه مطالعه زیست که روش تشریحی و خواندن متن کتاب درسی را باید در اولویت قرار دهید. پس از آن نیز باید به زدن تست‌های آموزشی روی بیاورید. در این مرحله، هدف فقط یادگیری مباحث مرتبط با جانوران است. بنابراین، نباید به زمان و تست‌زنی سریع اهمیت دهید.

پس از اینکه دو سه بازی تست آموزشی کار کردید، می‌توانید به سراغ تست‌های مبحثی و جامع بروید. در این تست‌ها، کل نکات یک جانور خاص در یک سوال گنجانده شده است. با این حساب، با حل کردن آنها می‌توانید متوجه شوید که چقدر روی یک جانور خاص تسلط دارید. اگر حتی در یکی از گزینه‌ها شک داشتید، باید دوباره به سراغ خواندن نکته مربوط به آن بروید.

در ادامه نمونه‌ای از تست‌های جمع بندی زیست جانوری و راه حل آن را در سایت بایوبنام می‌آوریم.

چند مورد درباره پرنده دانه خوار درست بیان شده است؟

الف– حجیم‌ترین بخش لوله گوارش مانند سنگدان محل ذخیره موقتی غذا است.

ب– محتویات سنگدان از ساختاری تامین می‌شود که حجیم‌ترین بخش لوله گوارش است.

ج– محل اتصال سنگدان به روده باریک، جایگاه ورود ترشحات کبد است.

د– کبد نسبت به روده باریک پایین‌تر (و نسبت به سنگدان بالاتر) قرار گرفته است.

ه– در حین خروج مواد غذایی از دهان برآمدگی‌هایی در ابتدای مری تغییر وضعیت می‌دهند.

و– بخش عقبی معده در آنها، ساختاری حجیم با دیواره ماهیچه‌ای است.

ز– عاملی که سبب تسهیل فرایند آسیاب کردن غذا در سنگدان می‌شود، حاصل اگزوسیتوز یاخته‌های گوارشی است.

ح– چینه‌دان مواد غذایی را از بخش جلویی (رو به بالا) خود دریافت کرده و از بخش عقبی خود (رو به بالا) خارج می‌کند.

ط– چینه دان پس از دریافت مواد غذایی تا حدودی گوارش یافته، شروع به ذخیره و نرم کردن آن می‌کند.

ی– سنگدان با دریافت غذای گوارش نیافته، یا عوامل خارجی گوارش مکانیکی را بر آن آغاز می‌کند.

ک– ساختاری از لوله گوارش که حدفاصل چینه‌دان و معده قرار دارد، محل فعالیت سنگریزه‌های غذایی است.

ل– در پرنده دانه خوار برخلاف انسان، طول روده بزرگ از روده باریک بیشتر است.

م– ظرفیت پذیرش مواد غذایی در معده نسبت به بقیه بخش‌های لوله گوارش بیشتر است.

ن– آنزیم‌های گوارشی ترشح شده از دیواره چینه‌دان و سنگدان، در تشکیل مونومر نقش دارند.

روش حل تست پرنده دانه خوار با بررسی گزینه به گزینه

الف- درست– ترجمه بخش اول: چینه‌دان – چینه‌دان و سنگدان پرنده دانه خوار، ذخیره موقتی غذا هستند.

ب- نادرست– محتویات سنگدان از معده تامین می‌شود نه چینه‌دان.

مسیر عبور محتویات لوله گوارش در پرنده دانه خوار: دهان – مری – چینه‌دان – معده – سنگدان – روده باریک – روده بزرگ – مخرج

ج- نادرست– ترشحات برون‌ریزی کبدی به بخش ابتدایی روده باریک ریخته می‌شود.

د- نادرست– کبد نسبت به بخش اعظم روده باریک بالاتر و نسبت به سنگدان و معده پایین‌تر قرار گرفته است.

ه- درست– در ابتدای مری برآمدگی وجود دارد. حین ورود غذا به مری این برآمدگی تغییر وضعیت می‌دهد.

و- درست– ترجمه بخش اول: سنگدان

ز- نادرست– سنگریزه‌هایی که پرنده می‌بلعد، فرایند آسیاب کردن غذا را تسهیل می‌کنند.

ح- نادرست– طبق شکل کتاب درسی چینه‌دان، سنگدان و معده، مواد غذایی را از بخش جلویی خود دریافت کرده و از بخش عقبی خود خارج می‌کنند.

ط- نادرست– چینه‌دان غذای گوارش نیافته را دریافت می‌کند.

ی- نادرست– غذا در معده گوارش مکانیکی و شیمیایی یافته و سپس وارد سنگدان می‌شود.

ک- نادرست– سنگدان بعد از معده قرار دارد نه حدفاصل چینه‌دان و معده.

ل- نادرست– طول روده باریک بیشتر از روده بزرگ است. قطر روده باریک کمتر از روده بزرگ است.

م- نادرست– معده از چینه‌دان و سنگدان کوچکتر بوده و حجم غذایی کمتری در خود نگه می‌دارد.

ن- نادرست– دیواره سنگدان و چینه‌دان توانایی ترشح آنزیم گوارشی ندارد.

تا دلتان بخواهد از پرنده دانه خوار می‌توان نکته و تست مطرح کرد. همانطور که دیدید در یک گزینه، روده آن با انسان مقایسه شده بود. کلا در روش مطالعه زیست جانوری، باید یاد بگیرید که خصوصیات یک جانور را با جانوران دیگر مقایسه کنید و تفاوت‌ها و شباهت‌ها را تشخیص دهید.

جمع بندی روش مطالعه زیست جانوری کنکور تجربی

در ابتدای مقاله از اهمیت زیست جانوری در کنکور تجربی گفتیم و ذکر کردیم که تا 36 درصد سوالات را می‌تواند به خود اختصاص دهد. پس از آن، فصل‌هایی که مباحث مرتبط با جانوران در آن بیان شده است را آوردیم. تعداد سوالات و بودجه بندی این مبحث را نیز به صورت میانگین اشاره کردیم.

در ادامه به این موضوع پرداختیم که چگونه زیست جانوری را بخوانیم. برای این منظور، دو روش مطالعه که امتحان خود را پس داده‌اند را معرفی کردیم. بعد از آن جمع بندی مباحث مرتبط با جانوران در زیست دوازدهم را در خلاصه‌ترین حالت انجام دادیم. در انتها نیز یک تست جامع جانوری و راه حل آن را آوردیم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، حتما با تیم بایوبنام از طریق بخش نظرات در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.