گفتار 2 فصل 4 زیست دهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 2 فصل 4 زیست دهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت بایوبنام، رایگان ببینید.

در گفتار قبلی با قلب، دریچه‌ها، صداها، ساختار بافتی و ماهیچه‌ای و موارد دیگر آشنا شدیم. علاوه بر آن، نوار قلب و سه موج آن را یاد گرفتیم. حال نوبت آن است که به آموزش دومین گفتار از چهارمین فصل زیست 10 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 2 فصل 4 زیست دهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار دوم فصل چهارم زیست دهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدا به بررسی ساختار سرخرگ، مویرگ و سیاهرگ و وظایف آنها می‌پردازیم. اندام‌های لنفی و تنظیم دستگاه گردش خون موارد دیگری هستند که در این مقاله با آنها آشنا می‌شویم.

بیشتر بدانید: آموزش فصل چهارم زیست دهم

رگ‌ها؛ گفتار دوم فصل چهارم زیست دهم

قلب، نقطه شروع دستگاه گردش خون است. این دستگاه پس از عبور از بافت‌ها، مجددا به قلب می‌رسد. دستگاه گردش خون شامل سرخرگ‌ها، مویرگ‌ها و سیاهرگ‌ها می‌شود. این سه با همدیگر، یک شبکه مرتبط را درست می‌کنند.

ساختار سرخرگ، مویرگ و سیاهرگ

دیواره همه سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها از سه لایه اصلی تشکیل می‌شود:

1. بافت پوششی سنگ‌فرشی که زیر آن، غشای پایه قرار دارد. (لایه داخلی)
2. بافت ماهیچه‌ای صاف همراه با رشته‌های کشسان (الاستیک) زیاد. (لایه میانی)
3. بافت پیوندی. (لایه خارجی)

ساختار پایه‌ای سرخرگ‌ها با سیاهرگ‌ها شباهت دارد. با این حال، ضخامت لایه ماهیچه‌ای و پیوندی در سرخرگ‌ها بیشتر است. این امر از آن روست که بتوانند فشار زیاد وارد شده از سوی قلب را تحمل و هدایت کنند. سرخرگ‌ها به‌دلیل همین ضخامت زیاد در هنگام برش عرضی، بیشتر گرد دیده می‌شوند.

سیاهرگ‌های هم‌اندازه سرخرگ‌ها، دیواره نازک‌تری داشته و حفره داخل آنها بزرگ‌تر است. اکثر سیاهرگ‌ها دریچه‌هایی دارند که جهت حرکت خون را یک‌طرفه می‌کند. در تصویر بالا، به برش عرضی سیاهرگ دقت کنید. در این قسمت، دریچه لانه کبوتری را می‌توانید مشاهده کنید.

مویرگ‌ها فقط یک لایه بافت پوششی همراه با غشای پایه دارند. این ساختار با وظیفه آنها که تبادل مواد بین خون و مایع میان‌بافتی است، هماهنگی دارد.

در دیواره مویرگ‌ها لایه ماهیچه‌ای نیست. با این حال، در ابتدای بعضی از آنها حلقه‌ای ماهیچه‌ای به اسم بنداره مویرگی وجود دارد. این بنداره، میزان جریان خون در آنها را تنظیم می‌کند.

سرخرگ‌های کوچکی که قبل از بنداره‌ها هستند، وظیفه تنظیم اصلی جریان خون در مویرگ‌ها را بر عهده دارند. این سرخرگ‌ها با تنگ و گشاد کردن خود به نیاز بافت برای اکسیژن و مواد مغذی جواب می‌دهند. نحوه پاسخ آنها، میزان جریان خون را تنظیم می‌کند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل چهار زیست دهم

با ادامه گفتار 2 فصل 4 زیست دهم همراه بایوبنام باشید.

سرخرگ‌ها

سرخرگ‌ها خون را از قلب خارج کرده و به بافت‌ها می‌رسانند. این رگ‌ها، باعث حفظ پیوستگی جریان خون و هدایت آن در خود می‌شوند. دیواره سرخرگ، قدرت کشسانی زیادی دارد. وقتی بطن منقبض می‌شود، یک‌مرتبه مقدار زیادی خون از آن به درون سرخرگ پمپ می‌شود. سرخرگ‌ها در این حالت گشاد می‌شوند تا خون رانده شده از بطن را درون خود جای دهند.

هنگام استراحت بطن، دیگر خونی از قلب خارج نمی‌شود. در این زمان، دیواره کشسان سرخرگ‌ها به حالت اولیه برمی‌گردد و خون را با فشار به جلو می‌راند. فشار ایجاد شده، خون را در رگ‌ها هدایت می‌کند. همچنین باعث پیوستگی جریان خون در هنگام استراحت قلب می‌شود.

تغییر حجم سرخرگ، به دنبال هر انقباض بطن، به‌صورت موجی در طول سرخرگ‌ها پیش می‌رود. ما این تغییر حجم موجی را، به شکل نبض احساس می‌کنیم.

سرخرگ‌های کوچک‌تر، رشته‌های کشسان کمتر و ماهیچه‌های صاف بیشتری دارند. این ساختار باعث می‌شود که هنگام ورود خون به آنها، قطرشان تغییر چندانی نکرده و در برابر جریان خون مقاومت کنند. میزان این مقاومت در زمان انقباض ماهیچه صاف دیواره، بیشتر و در هنگام استراحت، کمتر می‌شود. کم و زیاد شدن این مقاومت، میزان ورود خون به مویرگ‌ها را تنظیم می‌کند.

فشار خون

بیشتر سرخرگ‌های بدن در قسمت‌های عمقی هر اندام جای دارند. این در حالیست که سیاهرگ‌ها بیشتر در سطح قرار گرفته‌اند. آیا دلیلش را می‌دانید یا می‌توانید در گفتار 2 فصل 4 زیست دهم پیدا کنید؟

فشار خون، نیرویی است که از سوی خون بر دیواره رگ وارد می‌شود. میزان فشار خون در سرخرگ‌ها به‌شدت بالاست. اگر سرخرگی بریده شود، خون با سرعت زیادی از آن فواره می‌زند. پارگی سرخرگ‌های اصلی در زمانی کوتاه، می‌تواند منجر به مرگ شود. روی هم رفته برای کار طبیعی دستگاه گردش خون، لازم است که فشار خون در سرخرگ‌ها بالا باشد.

فشار خون را با دو عدد (مثلا 120 روی 80) بیان می‌کنند. این دو عدد به ترتیب، معرف فشار بیشینه و فشار کمینه بر حسب میلی‌متر جیوه است.

«فشار بیشینه»، فشاری است که خون در نتیجه انقباض بطن، روی دیواره سرخرگ وارد می‌کند.

به فشاری که خون در هنگام استراحت قلب به دیواره سرخرگ وارد می‌کند، «فشار کمینه» می‌گویند.

فعالیت 5 صفحه 56 زیست دهم (اندازه گیری فشار خون)

دستگاه‌های اندازه گیری فشار خون انواع زیادی دارند، از جمله عقربه‌ای و جیوه‌ای که انواع رقمی (دیجیتالی) هم به آنها اضافه شده است. یکی از انواع آن را به کلاس بیاورید و با کمک معلم خود فشار خون هم کلاسان را اندازه گیری کنید.

نحوه اندازه گیری فشار خون با فشارسنج جیوه‌ای

برای اندازه‌گیری فشارخون به کمک فشار‌سنج جیوه‌ای شما نیاز به کاف یا بازوبند، گوشی طبی، فشارسنج و پمپ پلاستیکی دارید.
برای اندازه‌گیری دقیق فشارخون باید جایی بنشینید که بتوانید بازویتان را راحت روی یک سطح مثل میز بگذارید. این امر باید به نحوی باشد که وقتی آرنج خود را خم می‌کنید، آرنج با قلبتان در یک سطح و موازی باشد. بهتر است از بازوی چپ استفاده کنید.
اگر برای اولین بار است که این کار را خودتان انجام می‌دهید، اگر راست دست هستید، از بازوی چپ و اگر چپ دست هستید، از بازوی راستتان استفاده کنید.
بازوبند را دور بازوی خود ببندید (بالای بازو). قسمت بالای بازوبند را از طریق نوار فلزی‌ای که به آن متصل است بلرزانید.
اگر پیراهنتان آستین بلند است، اول آستین آن را تا بزنید. اگر لباستان خیلی نازک باشد، نیازی به این کار نیست.
اکثر بازوبند‌ها دارای نوار چسبی هستند که کمک می‌کند در جای خود محکم بمانند.
مطمئن شوید که بازوبند خیلی تنگ نشده باشد و آن را سفت نبندید. گوشی طبی را به آرامی در گوش خود قرار دهید.
باید در گوشتان راحت باشند. قسمت پهن گوشی (دیافراگم) را به طور کامل بر روی پوست خود، درست بالای آرنج قرار دهید.
در داخل بازوی خود که اکنون صاف کرده‌اید، شریان بازویی وجود دارد. آماده‌اید که ادامه راهکار را در گفتار 2 فصل 4 زیست دهم یاد بگیریم؟
دیافراگم را با انگشت شست خود نگه ندارید. انگشت شست‌تان خودش نبض دارد و در موقع خواندن شما را به اشتباه می‌اندازد. بهتر است آن را بین انگشت اشاره و انگشت وسط خود نگه‌دارید.
تا زمانی که شروع به باد کردن بازوبند نکرده‌اید، هیچ صدایی در گوشی نمی‌شنوید.
برای کمک به این کار می‌توانید با دو انگشت خود (نه انگشت شست) آن‌قدر دیافراگم را حرکت دهید که محل نبض را پیدا کنید. می‌توانید فشارسنج را روی میز بگذارید و آن را نگاه کنید. باید در جایی محکم و ثابت باشد. مطمئن شوید که نور کافی وجود دارد و می‌توانید عقربه و نشانه‌های فشارسنج را قبل از اینکه شروع به تست کنید ببینید. شیر پمپ پالستیکی را ببندید.
مطمئن شوید که آن را در جهت عقربه‌های ساعت بسته‌اید؛ به‌طوری که وقتی پمپ می‌کنید هوا از آن خارج نمی‌شود ولی آن را بیش از حد سفت نکنید.
این کار به شما کمک می‌کند که بتوانید به آرامی هوا را از بازوبند خارج کنید. اگر آن را خیلی سفت بسته باشید ممکن است به سرعت آن را باز کنید و هوا سریع از آن خارج شود. فقط به میزانی آن را ببندید که احساس می‌کنید هوا از آن خارج نمی‌شود.
تا زمانی که عقربه فشارسنج در نوسان بین 20 و 30 است، به آرامی و مداوم بازوبند را باد کنید.
سپس به آرامی شیر پمپ را در خلاف جهت عقربه‌های ساعت بچرخانید، به‌طوری که هوا به آرامی و به‌طور پیوسته خارج شود.
در هنگام انجام این کار با گوشی به صداها توجه کنید. عقربه در هر ثانیه باید یک یا دو علامت به پایین بیاید. همانطور که پایین آمدن عقربه را نگاه می‌کنید، باید صدایی بشنوید که به آن کورتکوف می‌گویند.
به فشارسنج نگاه کنید. زمانی که برای اولین بار صدای کورتکوف را شنیدید به عقربه نگاه کنید و عدد به دست آمده را به خاطر بسپارید. این عدد فشار خون سیستولیک است که بیشترین مقدار فشار وارد شده به دیواره شریان، زمانی که قلبتان خون را پمپاژ می‌کند است.
باز هم به عقربه نگاه کنید. زمانی می‌رسد که صدا به سختی شنیده می‌شود یا دیگر صدایی شنیده نمی‌شود که به آن چهارمین صدای کورتکوف می‌گویند.
باز هم در این لحظه به عقربه نگاه کنید و عدد را به خاطر بسپارید. این عدد فشار خون دیاستولیک است. اگر هنوز مقدار دقیق دو عدد را اندازه‌گیری نکرده‌اید. می‌توانید باز هم کمی کاف را باد کنید. فقط بیش از حد این کار را نکنید.
چون روی درستی عدد به دست آمده تأثیر می‌گذارد. همچنین می‌توانید این کار را دوباره با بازوی دیگرتان انجام دهید.

نحوه اندازه‌گیری فشارخون با دستگاه‌های دیجیتالی

امروزه دستگاه‌های دیجیتالی اندازه‌گیری فشارخون در بازار موجود است. این دستگاه‌ها شامل یک نوع بازوبند است که توسط لوله‌ای به قسمت الکترونیکی دستگاه وصل می‌شود.
با فشار دادن دکمه‌ای روی قسمت دیجیتالی دستگاه، بازوبند شروع به باد شدن می‌کند تا به یک سطح معینی برسد. سپس به‌طور اتوماتیک، باد آن می‌خوابد. در بازوبند یک گیرنده خاص الکترونیکی وجود دارد که نسبت به نبض حساس است و میزان فشارخون را روی صفحه نمایشگر نشان می‌دهد.

عوامل تاثیرگذار روی فشار خون گفتار 2 فصل 4 زیست دهم

فشار خون با توجه به سبک زندگی و عوامل گوناگون می‌تواند تغییر کند. از جمله عواملی که روی فشار خون تاثیرگذار هستند، می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• چاقی
• تغذیه نامناسب
• مصرف چربی و نمک زیاد
• دخانیات
• استرس (فشار روانی)
• سابقه روانی

بیشتر بدانید: تدریس گفتار سه فصل چهار زیست دهم

فعالیت 6 صفحه 57

در مورد اینکه آیا نوشیدن قهوه بر فشار خون افراد تاثیر می‌گذارد یا نه، پژوهشی را طراحی کنید و با همکاری گروه درسی خود، آن را انجام دهید. نتیجه را در کلاس ارائه کنید.

جواب و حل فعالیت 6 صفحه 57

خب برویم که جواب فعالیت 6 گفتار 2 فصل 4 زیست دهم را با همدیگر ببینیم. نوشیدن قهوه موجب افزایش فشار‌خون و تشدید انقباض (سیستول) عضلات قلب می‌شود.
برای این کار از یکی از دوستانمان می‌خواهیم که داوطلب شود. ابتدا فشارخون او را در حالت عادی اندازه‌گیری و ثبت می‌کنیم. سپس مقداری قهوه به او می‌دهیم و پس از گذشت مدتی، مجددا فشارخون او را چند بار اندازه‌گیری می‌کنیم.
سپس نتایج به دست آمده را ثبت و مقایسه می‌کنیم.

مویرگ‌ها

سرخرگ‌های کوچک به مویرگ‌هایی منتهی می‌شوند که کوچک‌ترین رگ‌های بدن هستند. تبادل مواد بین خون و یاخته‌های بدن، در این رگ‌ها انجام می‌شود. دیواره نازک و جریان خون کند مویرگ‌ها، امکان تبادل مناسب مواد را در آنها فراهم می‌کند. مویرگ‌ها، شبکه وسیعی را در بافت‌ها ایجاد می‌کنند. این شبکه به گونه‌ایست که فاصله بیشتر یاخته‌های بدن تا مویرگ‌ها، حدود 0.02 میلی‌متر (20 میکرومتر) است. این فاصله کم، مبادله سریع مولکول‌ها را از طریق انتشار، آسان‌تر می‌کند.

دیواره مویرگ‌ها، فقط از یک لایه یاخته‌های پوششی سنگ‌فرشی ساخته شده است. این دیواره، ماهیچه صاف ندارد.

سطح بیرونی مویرگ‌ها را غشای پایه احاطه می‌کند. این غشا، نوعی صافی برای محدود کردن عبور مولکول‌های بسیار درشت به وجود می‌آورد.

انواع مویرگ

مویرگ‌های بدن، در سه گروه زیر قرار می‌گیرند:

• پیوسته
• منفذدار
• ناپیوسته

یاخته‌های بافت پوششی در مویرگ‌های پیوسته، با همدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند. مثلا این مویرگ‌ها در دستگاه عصبی مرکزی، ورود و خروج مواد را به‌شدت تنظیم می‌کنند.

مویرگ‌های منفذدار، منافذ فراوانی در غشای سلول‌های پوششی دارند و غشای پایه آنها ضخیم است. غشای پایه ضخیم، عبور مولکول‌های درشت مانند پروتئین‌ها را محدود می‌کند. در «کلیه»، می‌توان این مویرگ‌ها را پیدا کرد.

فاصله یاخته‌های بافت پوششی در مویرگ‌های ناپیوسته به‌قدری زیاد است که به‌صورت حفره در دیواره مویرگ دیده‌می‌شوند. این مویرگ‌ها را می‌شود در «جگر» مشاهده کرد.

فعالیت 7 صفحه 58 زیست دهم

پیوسته بودن مویرگ‌ها در مغز و ناپیوسته بودن آنها در جگر، چه مزیتی دارد؟ جواب شما برای این سوال در گفتار 2 فصل 4 زیست دهم چیست؟

جواب و حل فعالیت 7 صفحه 58 زیست دهم

در اندام‌هایی که مویرگ پیوسته دارند مانند مغز، ورود و خروج مواد به شدت کنترل می‌شود تا فقط مواد مورد نیاز وارد اندام شوند. مثلا مغز به گلوکز و اکسیژن نیاز دارد. بنابراین، مویرگ‌های آن از نوع پیوسته هستند.

در اندام‌هایی که مویرگ‌های ناپیوسته دارند مانند کبد، منافذ زیاد‌تر و گشاد‌ترند. دلیلش این است که در این مویرگ‌ها لازم است مواد زیادی بین اندام و مویرگ مبادله شود.

تبادل مواد در مویرگ‌ها

تبادل مواد بین خون و بافت‌ها در مویرگ‌ها انجام می‌شود. مولکول‌های مواد یا از غشای یاخته‌های پوششی مویرگ و یا از فاصله بین این یاخته‌ها عبور می‌کنند.

در ابتدای سرخرگی مویرگ، فشار خون نسبت به فشار اسمزی بیشتر است. فشار خون بیشتر، باعث خروج مواد از مویرگ می‌شود. در این حالت، بخشی از خوناب منهای مولکول‌های درشت، از مویرگ خارج و وارد بافت می‌شود. وقتی مقداری خوناب از مویرگ بیرون می‌رود، فشار خون کاهش می‌یابد.

با خروج خوناب، در بخش سیاهرگی مویرگ، فشار اسمزی از فشار خون بیشتر می‌شود. این امر، باعث ورود آب و مولکول‌های متفاوت از جمله مواد دفعی یاخته‌ها به مویرگ می‌شود.

خیز (اِدم)

فرض کنید که درون سیاهرگ‌ها، کمبود پروتئین‌های خون و افزایش فشار خون رخ بدهد. این دو مورد می‌توانند سرعت بازگشت مایعات از بافت به خون را کاهش دهند. در نتیجه این امر، بخش‌هایی از بدن متورم می‌شود و به آن خیز (اِدم) می‌گویند.

از عوامل تشدید کننده خیز می‌توان به مصرف زیاد نمک و مصرف کم مایعات اشاره کرد.

سیاهرگ‌ها گفتار 2 فصل 4 زیست دهم

سیاهرگ‌ها فضای خالی وسیع و دیواره‌ای با مقاومت کمتر دارند. بنابراین، آنها می‌توانند بیشتر حجم خون را در خود جای دهند.

باقیمانده فشار سرخرگی، باعث ادامه جریان خون در سیاهرگ‌ها می‌شود. با این حال با دو عامل در اینجا مواجه هستیم. یکی از آنها کاهش شدید فشار خون است. دیگری جهت حرکت خون در سیاهرگ‌هاست که در بیشتر موارد، به سمت بالاست. بنابراین، به عواملی نیاز داریم که به جریان خون در سیاهرگ‌ها کمک کنند.

تلمبه ماهیچه اسکلتی

حرکت خون در سیاهرگ‌ها مخصوصا در اندام‌های پایین‌تر از قلب، به مقدار زیادی به انقباض ماهیچه‌های اسکلتی وابسته است.

انقباض ماهیچه‌های دست و پا، شکم و میان‌بند، به سیاهرگ‌های مجاور خود فشار وارد می‌کند. فشارهای وارده، باعث حرکت خون در سیاهرگ به سمت قلب می‌شود.

دریچه‌های لانه کبوتری

این دریچه‌ها در سیاهرگ‌های دست و پا، جریان خون را یک‌طرفه و به سمت بالا هدایت می‌کنند. هنگام انقباض هر ماهیچه در سیاهرگ مجاور آن، دریچه‌های بالایی باز و دریچه‌های پایین، بسته می‌شوند.

فشار مکشی قفسه سینه

این فشار هنگام دم که قفسه سینه باز می‌شود، به وجود می‌آید. در این حالت، فشار از روی سیاهرگ‌های نزدیک قلب برداشته می‌شود. درون آنها فشار مکشی ایجاد می‌شود که خون را به سمت بالا می‌کشد.

فعالیت 8 صفحه 59 گفتار 2 فصل 4 زیست دهم (مشاهده گردش خون در باله دمی ماهی)

بدن یک ماهی کوچک را در پنبه خیس بپیچید به طوری که فقط باله دمی آن بیرون باشد. ماهی را در ظرف پتری قرار دهید که مقداری آب دارد. روی  باله دمی، یک تیغه بگذارید تا باله دمی گسترده شود و ماهی تکان نخورد. مجموعه را روی صفحه میکروسکوپ طوری قرار دهید که نور از باله دمی عبور کند. ابتدا با بزرگ‌نمایی کم و سپس با بزرگ‌نمایی متوسط، آن را مشاهده کنید.

– با توجه به معکوس بودن تصویر در میکروسکوپ، چگونه می‌توانید سرخرگ و سیاهرگ را در باله دمی، تشخیص دهید؟

-گزارشی از آنچه مشاهده می‌کنید به معلم خود ارائه کنید.

-پس از پایان کار، ماهی را به آب برگردانید.

جواب فعالیت 8 صفحه 59 زیست دهم

در باله دمی، رگ‌هایی که خون را به انتهای باله می‌برند سرخرگ و آنهایی که خون را از باله خارج می‌کنند سیاهرگ هستند. چون در میکروسکوپ مرکب تصویر معکوس است، جهت آن را برعکس می‌کنیم. اگر از میکروسکوپ تشریحی استفاده می‌کنید جهت آن معکوس نیست و آن چه را می‌بینید جهت آن صحیح است.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار چهار فصل چهار زیست دهم

دستگاه و اندام‌های لنفی

دستگاه لنفی شامل لنف، رگ‌های لنفی، مجاری لنفی، گره‌های لنفی و اندام‌های لنفی است. لنف ساختاری مایع دارد و از گویچه‌های سفید و مواد متفاوت تشکیل می‌شود. این مایع بعد از عبور از مویرگ‌ها و رگ‌های لنفی، از طریق دو رگ بزرگ لنفی به‌نام مجرای لنفی به «سیاهرگ‌های زیرترقوه‌ای چپ و راست» می‌ریزد. لنف پس از این که تصفیه می‌شود، به دستگاه گردش خون برمی‌گردد.

«لوزه‌ها»، «تیموس»، «طحال»، «آپاندیس» و «مغز استخوان»؛ اندام‌های لنفی نام دارند. دستگاه و اندام‌های لنفی از جمله موضوعات پرسوال گفتار 2 فصل 4 زیست دهم است که هم در امتحان نهایی و هم کنکور مهم است.

وظایف دستگاه لنفی

کار اصلی دستگاه لنفی، تصفیه و بازگرداندن آب و مواد دیگر است که از مویرگ به فضای میان‌بافتی نشت می‌کند و به آن برنمی‌گردد. نشت این مواد هنگام ورزش و بعضی بیماری‌ها، افزایش قابل توجهی دارد.

دستگاه لنفی چربی‌هایی را که از دیواره روده باریک جذب می‌شود، به خون منتقل می‌کند. وظیفه دیگر این دستگاه، از بین بردن میکروب‌های بیماری‌زا و یاخته‌های سرطانی است.

تنظیم دستگاه گردش خون

گره ضربان‌ساز، تکانه‌های منظمی را ایجاد و در قلب منتشر می‌کند. با این کار، چرخه ضربان قلب به‌طور منظم تکرار می‌شود. در حالت عادی این ضربان و برون‌ده قلبی ناشی از آن، نیاز اکسیژن و مواد مغذی اندام‌ها را تامین می‌کند. وقتی در حال استراحت هستیم و یا زمانی که ورزش می‌کنیم، باید برون‌ده قلب تغییر کند. برای این منظور سازوکارهای متفاوتی وجود دارد:

نقش دستگاه عصبی خود مختار

اعصاب دستگاه عصبی خود مختار، فعالیت قلب را متناسب با شرایط، افزایش یا کاهش می‌دهد. اعصاب دستگاه عصبی خودمختار، این امر را انجام می‌دهد. مرکز هماهنگی این اعصاب در بصل‌النخاع و پل مغزی و در نزدیکی مرکز تنظیم تنفس قرار دارد. هنگام شرایط خاص، این مراکز با همکاری و هماهنگی، نیاز بدن به اکسیژن و مواد مغذی را تامین می‌کنند.

نقش هورمون‌ها

بارها پیش آمده که به ناگاه فشار روانی به ما وارد شود. از این فشارها می‌توان به نگرانی، ترس و استرس امتحان اشاره کرد. در این مواقع، ترشح بعضی هورمون‌ها از غدد درون‌ریز مانند فوق کلیه، افزایش می‌یابد. این هورمون‌ها مثلا با اثر بر قلب، ضربان قلب و فشار خون را افزیاش می‌دهند.

تنظیم موضعی جریان خون در بافت‌ها

افزایش کربن دی اکسید، سرخرگ‌های کوچک را گشاد می‌کند. با این اقدام، میزان جریان خون در آنها افزایش پیدا می‌کند.

نقش گیرنده‌ها در حفظ فشار سرخرگی

گیرنده‌های متفاوتی در سطح و درون بدن وجود دارند. از آنها می‌توان به گیرنده‌های حساس به:

• فشار
• کمبود اکسیژن
• افزایش کربن دی اکسید و یون هیدروژن

اشاره کرد. این گیرنده‌ها پس از تحریک، به مراکز عصبی پیام می‌فرستند. با این پیام، فشار سرخرگی در حد طبیعی حفظ و نیازهای بدن در شرایط خاص تامین می‌شود.

جمع بندی گفتار 2 فصل 4 زیست دهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار دو فصل چهار زیست 10 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست دهم فصل چهارم گفتار دوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.