گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

در دو گفتار قبلی با دستگاه تولید مثلی مردان و زنان آشنا شدیم. اگر زامه به گامت ماده برسد، لقاح صورت می‌گیرد. در صورت موفقیت آمیز بودن لقاح، جنین به وجود می‌آید. فکر می‌کنید رشد و نمو جنین در رحم به چه صورت است؟ نوبت آن است که به آموزش سومین گفتار از هفتمین فصل زیست 11 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار سوم فصل هفتم زیست یازدهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

ابتدا با لقاح و وقایع پس از لقاح آشنا می‌شویم. سپس به بررسی مواردی می‌پردازیم که بیش از یک جنین تشکیل می‌شوند. کنترل ورود و خروج مواد در جفت، موضوع دیگری است که یاد می‌گیریم. صوت نگاری و تولد_زایمان دو موضوع انتهایی این مقاله هستند.

بیشتر بدانید: آموزش فصل هفتم زیست یازدهم

رشد و نمو جنین؛ گفتار سوم فصل هفتم زیست یازدهم

هر انسانی در ابتدا زندگی را به صورت یک یاخته تخم آغاز می‌کند. تخم با تقسیم‌های پی‌در‌پی و گذر از مراحلی، سرانجام به جنین و نوزاد متمایز می‌شود.

لقاح

مام‌یاخته ثانویه پس از تخمک گذاری از طریق انتهای شیپورمانند (شیپور فالوپ) وارد لوله رحم می‌شود. سه عامل، مام‌یاخته ثانویه را به سمت رحم حرکت می‌دهند:

1. حرکات زوائد انگشت‌مانند
2. انقباض دیواره
3. زنش مژک‌های دیواره لوله رحم

با ورود مایع منی به رحم، میلیون‌ها زامه به سمت مام‌یاخته ثانویه شنا می‌کنند. با این حال، تعداد کمی از آنها در لوله رحم به آن می‌رسند. زامه‌ها برای ورود باید از دو لایه خارجی و داخلی اطراف مام‌یاخته ثانویه عبور کنند. لایه خارجی، باقی‌مانده یاخته‌های انبانکی و لایه داخلی، شفاف و ژله‌ای است.

در حین عبور زامه از لایه خارجی، تارک‌تن پاره می‌شود تا آنزیم‌های آن لایه داخلی را هضم کنند.

جدار لقاحی

وقتی غشای یک زامه و غشای مام‌یاخته ثانویه با همدیگر تماس پیدا کنند، لقاح آغاز می‌شود. در این زمان، غشای زامه با غشای مام‌یاخته ادغام می‌شوند. همچنین تغییراتی در سطح مام‌یاخته اتفاق می‌افتد که باعث ایجاد پوششی به نام جدار لقاحی می‌شود. جدار لقاحی از ورود زامه‌های دیگر به مام‌یاخته ثانویه جلوگیری می‌کند.

تشکیل یاخته تخم

با ورود سر زامه به مام‌یاخته، هسته آن به درون سیتوپلاسم وارد می‌شود. در همین حال، مام‌یاخته ثانویه، کاستمان را تکمیل می‌کند و به تخمک تبدیل می‌شود. هسته تخمک با هسته زامه ادغام می‌شود. سرانجام، یاخته تخم با 23 جفت فام‌تن شکل می‌گیرد.
با ادامه گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل هفت زیست یازدهم

وقایع پس از لقاح

حدود 36 ساعت پس از لقاح، یاخته تخم تقسیمات رشتمانی را شروع می‌کند. نتیجه آن، ایجاد توده یاخته‌ای است که تقریبا به اندازه تخم است. دلیلش این است که یاخته‌های حاصل از تقسیم رشد نکرده‌اند.

این توده پریاخته‌ای توپر با نام مورولا در لوله رحم به سمت رحم حرکت می‌کند. پس از رسیدن به رحم به شکل کره توخالی درمی‌آید و درون آن با مایعات پر می‌شود. در این مرحله، به آن بلاستوسیست می‌گویند.

بلاستوسیست، یک لایه بیرونی به نام تروفوبلاست دارد که در مراحل بعدی زه‌شامه (کوریون) را می‌سازد. زه‌شامه به همراه بخشی از دیواره رحم، جفت را تشکیل می‌دهد.

یاخته‌های بنیادی

یاخته‌های درون بلاستوسیست، توده یاخته‌ای درونی را تشکیل می‌دهند. این یاخته‌ها حالت بنیادی دارند و منشا بافت‌های مختلف تشکیل‌دهنده جنین هستند.

یاخته‌های بنیادی، یاخته‌هایی تخصص نیافته‌اند که توانایی تبدیل شدن به یاخته‌های متفاوتی را دارند. از توده درونی، لایه‌های زاینده جنینی شکل می‌گیرند. هرکدام آنها منشا بافت‌ها و اندام‌های مختلف‌اند.

جایگزینی

مرحله بعدی، یاخته‌های لایه بیرونی بلاستوسیست، آنزیم‌های هضم‌کننده‌ای ترشح می‌کنند. این آنزیم‌ها، یاخته‌های جدار رحم را تخریب و حفره‌ای ایجاد می‌کنند که بلاستوسیست در آن جای گیرد. به این فرایند، جایگزینی می‌گویند.

یاخته‌های جنین در این مرحله، مواد مغذی مورد نیاز خود را از این بافت‌های هضم‌شده به دست می‌آورند. فکر می‌کنید از این شکل گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم چه سوال‌هایی می‌تواند مطرح شود؟

زه کیسه (آمنیون) و زه شامه (کوریون)

بعد از جایگزینی، پرده‌های محافظت کننده در اطراف جنین تشکیل می‌شوند. از مهم‌ترین آنها می‌توان به زه کیسه (آمنیون) و زه شامه (کوریون) اشاره کرد. زه‌کیسه در حفاظت و تغذیه جنین نقش دارد. زه‌شامه در تشکیل جفت و بند ناف دخالت می‌کند. جفت، رابط بین بند ناف و دیواره رحم است.

زه شامه، هورمونی به نام HCG ترشح می‌کند که وارد خون مادر می‌شود و اساس تست‌های بارداری است. این هورمون سبب حفظ جسم زرد و تداوم ترشح هورمون پروژسترون از آن می‌شود. وجود این هورمون‌ها در خون از قاعدگی و تخمک گذاری جلوگیری می‌کند.

تشکیل بیش از یک جنین

در حین تقسیمات اولیه تخم، ممکن است دو حالت نادر پیش بیاید:

• یاخته‌های بنیادی از هم جدا شوند.
• توده درونی بلاستوسیست به دو یا چند قسمت تقسیم شود.

هر دو حالت، باعث ایجاد بیش از یک جنین می‌شوند که این جنین‌ها همسان‌اند. اگر جنین‌ها کاملا از هم جدا نشوند، به‌هم چسبیده متولد می‌شوند.

در شرایط خاص، شاید تخمدان‌های یک فرد در یک دوره، بیش از یک مام‌یاخته ثانویه آزاد کنند. ممکن است در این شرایط، دو یا چند لقاح انجام شود. اگر مراحل رشد و نمو در آنها کامل شود، دوقلو یا چندقلوهای ناهمسان متولد می‌شوند. آنها ممکن است شباهتی به هم نداشته و حتی از لحاظ جنسیت هم متفاوت باشند.

از طرف دیگر ممکن است در بعضی از زنان یا مردان، یاخته جنسی تولید نشود. شاید هم بنا به دلایلی، بین زامه و تخمک لقاح موفقی انجام نشود. در این صورت، موضوع ناباروری مطرح می‌شود. ناباروری را با روش‌ها و کمک فناوری، گاهی اوقات می‌توان برطرف کرد.

با ادامه گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

فعالیت 6 صفحه 111 زیست یازدهم

1- دوقلوهای ناهمسان از لحاظ جنسیت می‌توانند مشابه یا متفاوت باشند، به نظر شما علت چیست؟

2- دوقلوهای به هم چسبیده از لحاظ جنسیت و سایر صفات ظاهری نسبت به هم چگونه‌اند؟

3- در مورد اثر انگشت دوقلوهای همسان و ناهمسان اطلاعاتی را جمع‌آوری و گزارش آن را در کلاس ارائه کنید.

جواب فعالیت 6 صفحه 111 زیست یازدهم

1- دوقلوهای ناهمسان چون حاصل لقاح دو تخمک و دو اسپرم به صورت جداگانه هستند، تخم‌های حاصل از هر کدام و در نتیجه جنین‌ها می‌توانند متفاوت یا مشابه باشند. یعنی، هر دو دختر یا هر دو پسر یا یکی دختر و یکی پسر باشد.

2- دوقلوهای به هم چسبیده چون حاصل یک تخم لقاح یافته هستند و در مراحل تقسیم به خوبی از هم جدا نشده‌اند؛ بنابراین، با توجه به یکسان بودن کروموزوم‌های آنها از لحاظ جنسیت و صفات ظاهری شبیه به هم هستند.

3- دوقلوهای همسان، اثر انگشت یکسانی ندارند؛ چون در بروز خطوط ظریف اثر انگشت، فقط ژن‌ها دخات ندارند. در دوران جنینی، شرایط محیطی و حتی استرس هم روی جنین اثر می‌گذارد و می‌تواند اثر انگشت را تغییر دهد. همچنین فشار روحی روانی وارد بر مادر، فشار بر نوزاد هنگام تولد و تفاوت در درازی بند ناف، می‌تواند روی اثر انگشت اثر بگذارد.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل هفت زیست یازدهم

کنترل ورود و خروج مواد در جفت

تمایز جفت از هفته دوم بعد از لقاح شروع می‌شود، ولی تا هفته دهم ادامه دارد. بند ناف رابط بین جنین و جفت است. در آن، سرخرگ‌ها خون جنین را به جفت می‌برند و سیاهرگ، خون را از جفت به جنین می‌رساند. خون مادر و جنین در جفت به دلیل وجود زه‌شامه، مخلوط نمی‌شود. با این حال، می‌تواند بین دو طرف این پرده مبادله مواد صورت گیرد.

مواد مغذی، اکسیژن و بعضی از پادتن‌ها از طریق جفت به جنین منتقل می‌شوند. اینگونه جنین تغذیه و محافظت شده و مواد دفعی آن نیز از همین طریق به خون مادر منتقل می‌گردد. در عین حال، عوامل بیماری‌زا و موادی مانند نیکوتین، کوکائین و الکل هم قادرند از جفت عبور کنند. این امر، روی رشد و نمو جنین تاثیر سو می‌گذارد.

تا اینجا دانستیم که مواد و داروهای زیان‌آور نیز می‌توانند از جفت عبور کنند که تاثیر بدی روی رشد و نمو دارد. بنابراین، زنان باردار باید از مصرف هرگونه دارو به جز با تجویز پزشک متخصص، خودداری کنند.

فعالیت 7 صفحه 112 زیست یازدهم

مادران باردار ممکن است تا پایان هفته چهارم بعد از لقاح هنوز از بارداری خود مطلع نباشند. با توجه به زمان‌های چرخه قاعدگی به نظر شما این مادران از نظر قاعدگی در چه وضعیتی هستند؟

جواب فعالیت 7 صفحه 112 زیست یازدهم

برویم که جواب فعالیت 7 گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم را با هم بررسی کنیم.

اگر تخمک گذاری روز چهاردهم دوره اتفاق افتاده باشد و بلافاصله در رحم لقاح رخ داده باشد، پایان هفته چهارم بعد از لقاح، یعنی از اتمام دوره قبل، 14 روز گذشته است. پس قاعدگی در فرد اتفاق نیفتاده است و از زمان معمول قاعدگی این شخص، 14 روز گذشته است. یعنی، 14 روز تاخیر داشته است. البته این تاخیر برای اکثر مادران و پزشکان معنی دار است.

رشد و نمو جنین از تشکیل جفت تا سه ماهه سوم

همزمان با تشکیل جفت، یاخته‌های توده درونی، لایه‌های زاینده را تشکیل می‌دهند. از رشد و تمایز این لایه‌ها، بافت‌های مختلف جنین ساخته می‌شود. در انتهای ماه اول، اندام‌های اصلی شروع به تشکیل شدن می‌کنند و ضربان قلب آغاز می‌شود. ابتدا رگ‌های خونی و روده شروع به نمو می‌کنند. سپس، جوانه‌های دست و پا ظاهر می‌شوند.

در طی ماه دوم، همه اندام‌ها شکل مشخص می‌گیرند.

اندام‌های جنسی در انتهای سه ماه اول مشخص شده و جنین دارای ویژگی‌های بدنی قابل تشخیص می‌شود.

جنین در سه ماهه دوم و سوم، به سرعت رشد می‌کند و اندام‌های آن شروع به عمل می‌کنند. این امر به گونه‌ای است که در انتهای سه ماهه سوم قادر است در خارج از بدن مادر زندگی کند.

صوت نگاری (سونوگرافی)

صوت نگاری، یک روش تشخیصی است که در گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم به بررسی آن می‌پردازیم. در این روش، از امواج صوتی با بسامد (فرکانس) بالا استفاده می‌کنند. این امواج برخلاف اشعه X که در رادیولوژی از آن استفاده می‌شود، برای جنین ضرری ندارد. امواج را با کمک دستگاهی به درون بدن می‌فرستند. سپس، بازتاب آنها را دریافت کرده و به صورت تصویر ویدیویی نشان می‌دهند.

با سونوگرافی موارد زیادی را می‌توان تشخیص داد. بخشی از آنها عبارت‌اند از:

• تشخیص بارداری در ماه اول
• اندازه‌گیری ابعاد جنین برای تعیین سن
• جنسیت جنین
• سالم بودن جنین از لحاظ حرکتی
• تشخیص سلامت عملکرد بعضی از اندام‌ها مثل قلب

فعالیت 8 صفحه 113 زیست یازدهم (تعیین زمان تولد)

متخصصان زنان و زایمان در پیشبینی زمان تولد 284 روز را به زمان شروع آخرین قاعدگی مادر اضافه می‌کنند. در این رابطه به پرسش‌های زیر پاسخ دهید.

-چه ارتباطی بین قاعدگی و بارداری شخص وجود دارد؟

-چرا روز شروع آخرین قاعدگی را در نظر می‌گیرند؟

-گفته می‌شود مدت زمان بارداری 9 ماه یا 270 روز است. چرا پزشکان 284 روز را مطرح می‌کنند؟

جواب فعالیت 8 صفحه 113 زیست یازدهم

-وقتی قاعدگی در موعد مقرر یا در حد انتظار رخ ندهد، علامت بارداری است.

-چون تخمک گذاری و لقاح، علامت مشخص و خاصی ندارند، ولی شروع قاعدگی برای شخص کاملا مشخص است. معمولا در نیمه دوره جنسی شخص، تخمک گذاری انجام می‌شود و لقاح بعد از تخمک گذاری رخ می‌دهد. بنابراین، محاسبات آن دقیق‌تر انجام می‌شود.

-14 روز ابتدای دوره که هنوز تخمک گذاری انجام نشده است را به آن اضافه می‌کنند. یعنی، اگر دوران بارداری را همان 9 ماه حساب کنیم و 14 روز را به آن اضافه کنیم، می‌شود 284 روز. البته مدت زمان بارداری پس از لقاح همان 38 هفته یا 266 روز است.

تولد_زایمان

سر جنین در ابتدا، به سمت پایین فشار وارد کرده و زه‌کیسه را پاره می‌کند. در نتیجه، مایع درون آن یک‌مرتبه به بیرون رانده می‌شود. خروج این مایع، نشانه نزدیک بودن زایمان است.

هورمون‌ها در این مرحله نقش اساسی دارند و یکی از آنها اکسی توسین است. این هورمون، ماهیچه‌های دیواره رحم را تحریک می‌کند تا انقباض آعاز شود. در ادامه، دفعات و شدت انقباض را مرتبا بیشتر می‌کند. از این‌رو، پزشکان برای سرعت دادن به زایمان، گاهی اکسی توسین را به مادر تزریق می‌کنند.

شروع انقباض ماهیچه‌های رحم با دردهای زایمان همراه است. دهانه رحم در هربار انقباض، بیشتر باز می‌شود و سر جنین بیشتر به آن فشار می‌آورد. با افزایش انقباضات، ترشح اکسی توسین با بازخورد مثبت افزایش می‌یابد. این امر باعث می‌شود که نوزاد آسان‌تر و زودتر از رحم خارج شود. به‌طور طبیعی ابتدا سر و سپس بقیه بدن از رحم خارج می‌شود. در مرحله بعد با ادامه انقباض رحم، جفت و اجزای مرتبط با آن، از رحم خارج می‌شود.

اولین تاثیر هورمون اکسی توسین، تاثیر در زایمان بود. این هورمون، ماهیچه صاف غدد شیری را نیز منقبض می‌کند تا خروج شیر انجام شود. در مرحله اول، تحریک گیرنده‌های موجود در غدد شیری با مکیدن نوزاد، اتفاق می‌افتد. سپس، از طریق بازخورد مثبت، تنظیم می‌شود. مکیدن نوزاد باعث افزایش هورمون‌ها و افزایش تولید و ترشح شیر می‌شود.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار چهار فصل هفت زیست یازدهم

فعالیت 9 صفحه 113 گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم

علاوه بر زایمان طبیعی، تولد نوزاد با عمل جراحی (سزارین) نیز انجام می‌شود. پزشکان زنان و زایمان، بیشتر توصیه می‌کنند که زایمان به صورت طبیعی انجام شود. در مورد جنبه‌های مثبت و منفی جراحی سزارین، اطلاعاتی را جمع‌آوری کنید و نتایج به‌دست آمده را به صورت گزارش در کلاس ارائه کنید.

جواب فعالیت 9 صفحه 113 زیست یازدهم

جنبه‌های منفی سزارین:

• دوره ریکاوری پس از عمل سزارین، طولانی‌تر است.
• دوره نقاهت عمل سزارین، بسیار دشوار است.
• درد بعد از زایمان در سزارین، بیشتر است.
• در آغوش گرفتن نوزاد برای مادر، دشوار است.
• رفتن به سرویس بهداشتی برای او تا چندین روز، مشکل است.
• ماندن جای زخم و بخیه روی شکم و احساس خارش در آن.
• احتمال عفونت بعد از عمل سزارین، بیشتر است.
• نیاز به خارج کردن رحم، چسبندگی پس از سزارین، عفونت مثانه یا رحم، انسداد روده، ناباروری یا سقط جنین در آینده و احتمال آسیب به جنین در سزارین بیشتر است.
• سزارین ممکن است در بارداری‌های بعدی اشکال ایجاد کند، مثل جفت سرراهی و رشد جفت در عضله رحم.

جنبه‌های مثبت سزارین:

• برنامه‌ریزی برای زمان سزارین
• نیازی به تحمل درد در زمان طولانی نیست.
• به نوزاد فشار زیادی وارد نمی‌شود؛ یعنی، احتمال آسیب آن کمتر است.
• به دلیل بیهوشی مادر از اشک، عرق و … خبری نیست و مادر خروج خون و مایعات را مشاهده نمی‌کند.
• نیازی به معاینات مکرر توسط پزشک یا پزشکیار در حین زایمان نیست.

جمع بندی گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار سه فصل هفت زیست 11 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست یازدهم فصل هفتم گفتار سوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.