گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

در فصل‌های قبلی با دستگاه‌هایی از بدن آشنا شدیم که برای ادامه حیات ضروری هستند. دستگاه تولید مثل از این حالت استثناست. اگر درست کار نکند و یا بخشی از آن را از بدن خارج کنیم، زندگی انسان به خطر نمی‌افتد. فکر می‌کنید دستگاه تولید مثل در مرد چگونه کار می‌کند؟ نوبت آن است که به آموزش اولین گفتار از هفتمین فصل زیست 11 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار اول فصل هفتم زیست یازدهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدا با اعمال و ساختار ماهیچه اسکلتی آشنا می‌شویم. پس از آن مکانیسم انقباض ماهیچه را یاد می‌گیریم. تامین انرژی انقباض و انواع یاخته‌های بافت ماهیچه‌ای دو موضوع دیگری است که به بررسی آنها می‌پردازیم. موضوع آخر نیز به حرکت در جانوران اختصاص دارد.

بیشتر بدانید: آموزش فصل هفتم زیست یازدهم

دستگاه تولید مثل در مرد؛ گفتار اول فصل هفتم زیست یازدهم

اجزای دستگاه تولید مثلی مرد را در شکل پایین می‌توانید ببینید. توجه کنید که مثانه، جزء این اندام‌ها نیست.

مجموعه اندام‌های این دستگاه، وظایف متعددی دارند از جمله:

1. تولید زامه (اسپرم)
2. ایجاد محیطی مناسب برای نگهداری از زامه‌ها
3. انتقال زامه‌ها به خارج از بدن
4. تولید هورمون جنسی مردانه (تستوسترون)

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل هفت زیست یازدهم

با ادامه گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

ساختار و کار دستگاه تولید مثل مردان

کار اصلی این دستگاه، تولید یاخته جنسی نر یا زامه است. زامه‌ها در یک جفت خاگ (بیضه) یا همان غدد جنسی نر تولید می‌شوند. بیضه‌ها درون کیسه بیضه قرار دارند. محل طبیعی کیسه بیضه خارج و پایین محوطه شکمی است. قرارگیری کیسه بیضه خارج از محوطه شکمی، یک مزیت مهم دارد. دمای درون آن حدود سه درجه پایین‌تر از دمای بدن قرار می‌گیرد. این دما برای فعالیت بیضه‌ها و تمایز صحیح زامه‌ها ضروری است.

شبکه‌ای از رگ‌های کوچک در کیسه بیضه قرار دارند. آنها نیز به تنظیم دمای بیضه‌ها کمک می‌کنند.

در بیضه‌ها، تعداد زیادی لوله‌های پرپیچ‌و‌خم به نام لوله‌های زامه‌ساز وجود دارد. درون این لوله‌ها از هنگام بلوغ تا پایان عمر، زامه تولید می‌شود. مراحل تولید زامه یا زامه‌زایی در شکل پایین آمده است.

در بین لوله‌های زامه‌ساز، یاخته‌های بینابینی قرار دارند. آنها نقش ترشح هورمون جنسی نر را برعهده دارند.

فعالیت 1 صفحه 98 زیست یازدهم

با توجه به شکل بالا، در مورد پرسش‌های زیر با هم گفتگو کنید.

الف) به چه دلیل ابتدا تقسیم رشتمان و سپس کاستمان رخ می‌دهد؟

ب) در انسان زام یاخته اولیه، ثانویه و زام یاختک از لحاظ فام‌تنی با هم چه تفاوت‌هایی دارند؟

پ) زام یاختک و زامه با هم چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارند؟

جواب فعالیت 1 صفحه 98 زیست یازدهم

الف) هدف از میتوز، افزایش تعداد یاخته‌ها در لایه زاینده است. با توجه به اینکه یاخته‌های این لایه مرتبا به اسپرم تبدیل می‌شوند، برای پابرجا ماندن لایه زاینده و حفظ آن، ابتدا یاخته‌ها با میتوز زیاد می‌شوند و سپس، در بعضی از آنها میوز رخ می‌دهد.

ب) اسپرماتوسیت اولیه، حاصل میتوز است. بنابراین، تعداد کروموزوم‌های آن با اسپرماتوگونی برابر است. یعنی، هر دو دیپلوئید هستند و 46 کروموزوم دارند. اسپرماتوسیت ثانویه حاصل میوز 1 است، پس هاپلیوئید است؛ ولی کروموزوم‌های آن دو کروماتیدی هستند. یعنی، 23 کروموزوم دو کروماتیدی دارند. اسپرماتیدها حاصل میوز 2 هستند. اینها هم هاپلوئید هستند؛ یعنی، 23 کروموزوم دارند ولی کروموزوم‌های آن، تک کروماتیدی هستند.

پ) اسپرماتید و اسپرم از لحاظ کروموزومی مثل هم هستند؛ ولی، اسپرم‌ها سیتوپلاسم کمتری دارند و دم دار شده‌اند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار سه فصل هفت زیست یازدهم

 زامه زایی گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم

دیواره لوله‌های زامه‌ساز، یاخته‌های زاینده‌ای دارد که به این یاخته‌ها زامه‌زا (اسپرماتوگونی) می‌گویند. این یاخته‌ها، نزدیک سطح خارجی لوله‌ها قرار گرفته‌اند. آنها ابتدا با رشتمان تقسیم می‌شوند. یکی از یاخته‌های حاصل از هر بار رشتمان، در لایه زاینده می‌ماند که لایه زاینده حفظ شود. یاخته دیگر، زام یاخته (اسپرماتوسیت) اولیه نام دارد. این یاخته با تقسیم کاستمان 1، دو یاخته به نام زام یاخته ثانویه تولید می‌کند. یاخته‌های تولید شده تک لادند، ولی فام‌تن‌های آنها مضاعف شده‌اند.

هرکدام از این یاخته‌ها با انجام کاستمان 2، دو زام یاختک (اسپرماتید) ایجاد می‌کند. این یاخته‌ها نیز تک لادند، اما فام‌تن‌های آنها مضاعف شده نیستند. بنابراین، از یک زام یاخته اولیه، چهار زام یاختک حاصل می‌شود. تمایز زامه‌ها در دیواره لوله از خارج به سمت وسط لوله انجام می‌شود. همه یاخته‌های زاینده به همین صورت عمل می‌کنند. سرانجام، تعداد زیادی زامه درون لوله‌های زامه‌ساز تولید می‌شود.

یاخته های سرتولی

هنگام عبور زام یاختک‌ها به سمت وسط لوله‌های زامه‌ساز، تمایزی در آنها رخ می‌دهد تا به زامه تبدیل شوند. در ابتدا، یاخته‌ها از هم جدا و تاژک دار می‌شوند. مرحله بعدی، مقدار زیادی از سیتوپلاسم خود را از دست می‌دهند. هسته آن فشرده شده در سر زامه به صورت مجزا قرار می‌گیرد و یاخته، حالت کشیده پیدا می‌کند.

یاخته‌های سرتولی در دیواره لوله‌های زامه‌ساز وجود دارند. آنها با ترشحات خود، تمایز زامه‌ها را هدایت می‌کنند. این یاخته‌ها در همه مراحل زامه‌زایی، پشتیبانی و تغذیه یاخته‌ها و نیز بیگانه‌خواری باکتری‌ها را برعهده دارند.

ساختار زامه

زامه‌ها سه قسمت سر، تنه و دم دارند.

سر دارای یک هسته بزرگ، مقداری سیتوپلاسم و کیسه‌ای پر از آنزیم است. این کیسه، تارَک‌تن (آکروزوم) نام دارد. تارک‌تن کلاه مانند و در جلوی هسته قرار دارد. آنزیم‌ها به زامه کمک می‌کنند تا بتواند به گامت ماده (تخمک) نفوذ کند.

در تنه یا قطعه میانی تعداد زیادی راکیزه (میتوکندری) وجود دارد. وجود راکیزه زیاد در اینجا چه اهمیتی دارد؟ دم با حرکات خود، زامه را به جلو می‌راند. با ادامه گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

اندام‌های ضمیمه (کمکی)

پس از تولید زامه در لوله‌های زامه‌ساز، آنها از بیضه خارج می‌شوند. سپس، وارد لوله‌ای پیچیده و طویل به نام برخاگ (اپیدیدیم) می‌شوند. این زامه‌ها ابتدا قادر به حرکت نیستند. آنها باید حداقل 18 ساعت در آنجا بمانند تا توانایی حرکت پیدا کنند.

سپس زامه‌ها وارد مجرای طویلی به نام زامه‌بر (اسپرم‌بر) می‌شوند. از هر بیضه یک مجرای زامه‌بر خارج و وارد محوطه شکمی می‌شود. هرکدام از مجراهای زامه‌بر در حین عبور از کنار و پشت مثانه، ترشحات غده کیسه منی (وزیکول سمینال) را دریافت می‌کند. این غدد، مایعی غنی از فروکتوز را به زامه‌ها اضافه می‌کنند. فروکتوز انرژی لازم برای فعالیت زامه‌ها را فراهم می‌کند.

دو مجرای زامه‌بر در زیر مثانه وارد غده پروستات شده و به میزراه متصل می‌شوند. غده پروستات، مایعی شیری رنگ و قلیایی ترشح می‌کند. این مایع، به خنثی کردن مواد اسیدی موجود در مسیر عبور زامه به سمت گامت ماده، کمک می‌کند.

بعد از پروستات، یک جفت غده به نام پیازی میزراهی نیز به میزراه متصل می‌شوند. این غده‌ها، ترشحات قلیایی و روان‌کننده‌ای را به مجرا اضافه می‌کنند.

به مجموع ترشحات سه نوع غده یاد شده، مایع منی می‌گویند. این ترشحات، زامه‌ها را از طریق میزراه به بیرون از بدن منتقل می‌کنند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار چهار فصل هفت زیست یازدهم

فعالیت 2 صفحه 101 زیست یازدهم

الف) با توجه به شکل بالا در گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم مسیر عبور زامه را مشخص کنید.

ب) با توجه به ترکیبات مایع منی و وجود تعداد زیادی زامه در آن، برای جلوگیری از بعضی از بیماری‌ها مثل عفونت یا التهاب پروستات چه نکات بهداشتی را باید رعایت کرد؟ در این رابطه اطلاعاتی را جمع‌آوری و گزارش آن را در کلاس ارائه کنید.

جواب فعالیت 2 صفحه 101 زیست یازدهم

الف) مسیر عبور زامه در شکل پایین با خط آبی مشخص شده است.

ب) رعایت بهداشت فردی در همه مواقع از جمله حمام کردن و تعویض لباس‌های زیر به صورت یک روز در میان، شستشوی دقیق بعد از اجابت مزاج.

مایع منی میکروب‌پذیر است. میکروب‌ها به ویژه میکروب‌های دستگاه گوارش ممکن است در آن تکثیر و ایجاد عفونت کنند. در مواقع پس از خروج مایع منی، رعایت بهداشت فردی باید با دقت بیشتری انجام شود.

هورمون‌ها فعالیت دستگاه تولیدمثل در مرد را تنظیم می‌کنند

از بخش پیشین زیرمغزی، دو هورمون محرک غدد جنسی به نام‌های «FSH» و «LH» ترشح می‌شود. نام این هورمون‌ها، به فعالیت آنها در جنس ماده مرتبط است. با این حال، وجود آنها برای فعالیت دستگاه تولید مثل در مرد نیز ضروری است.

در مردان، FSH یاخته‌های سرتولی را تحریک می‌کند تا تمایز زامه را تسهیل کنند. هورمون LH نیز، یاخته‌های بینابینی را تحریک می‌کند تا هورمون تستوسترون را ترشح کنند. تستوسترون ضمن تحریک رشد اندام‌های جنسی و زامه‌زایی، باعث بروز صفات ثانویه در مردان می‌شود. از این صفات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بم شدن صدا
• روییدن مو در صورت و قسمت‌های دیگر بدن
• رشد ماهیچه‌ها و استخوان‌ها

تنظیم میزان ترشح این هورمون‌ها با سازوکار بازخورد منفی انجام می‌شود.

جمع بندی گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار یک فصل هفت زیست 11 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست یازدهم فصل هفتم گفتار اول را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.