گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]
![گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]](https://biobenam.com/wp-content/uploads/2024/06/BBENAM-THUMBNAIL-BLOG-1104.webp)
گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس بهروز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.
در گفتار قبلی گفتیم که حواس به دو گروه پیکری و ویژه تقسیمبندی میشوند. تا جای ممکن با حواس پیکری و انواع آن آشنا شدیم. فکر میکنید حواس ویژه که هر کدام درون اندام خاصی قرار گرفتهاند، چند نوع هستند؟ نوبت آن است که به آموزش دومین گفتار از دومین فصل زیست 11 بپردازیم.
در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده میکنیم.
فیلم تدریس گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم
آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار دوم فصل دوم زیست یازدهم» را در پایین قرار دادهایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
بینایی، اولین حواس ویژهای است که قرار است با آن آشنا شویم. در حین آشنایی، ساختار کره چشم، اثر نور بر شبکیه، تطابق و بیماریهای چشم را نیز بررسی میکنیم. «شنوایی و تعادل»، «بویایی» و «چشایی» حواسهای ویژه دیگری هستند که با آنها آشنا خواهیم شد. مبحث آخر نیز به پردازش اطلاعات حسی اختصاص دارد.
بیشتر بدانید: آموزش فصل دوم زیست یازدهم
حواس ویژه؛ گفتار دوم فصل دوم زیست یازدهم
گیرندههای حواس ویژه، شامل موارد زیر هستند:
- بینایی
- شنوایی
- تعادل
- بویایی
- چشایی
هر کدام از آنها، در اندامهای حسی مخصوص به خود قرار دارند. در ادامه گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم یاد میگیریم که این گیرندهها در کدام بخش هر یک از اندامهای حسی جا گرفتهاند.
بینایی
ما بیشتر اطلاعات محیط پیرامون را از راه دیدن و به کمک اندام حس بینایی، یعنی چشم دریافت میکنیم. کره چشم، در حفره استخوانی کاسه چشم قرار دارد. ماهیچههایی که به کره چشم متصلاند، آن را حرکت میدهند. چهار بخش متفاوت بنا به موقعیت خود از چشم محافظت میکنند. محافظین چشم عبارتاند از:
- پلکها
- مژهها
- بافت چربی روی کره چشم
- اشک
گیرندههای نوری شبکیه، نوری را که از اجسام بازتاب پیدا میکند، دریافت میکنند. نور برای رسیدن به یاختههای شبکیه، از چه مسیری عبور میکند؟
ساختار کره چشم
کره چشم از سه لایه زیر تشکیل میشود:
- خارجی
- میانی
- داخلی
هرکدام از آنها دارای اعضای متعددی هستند. در ادامه به بررسی هر لایه بهطور جداگانه میپردازیم.
لایه خارجی چشم گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم
صلبیه و قرنیه خارجیترین لایه کره چشم را تشکیل میدهند. صلبیه، پردهای سفیدرنگ و محکم است. به پرده شفاف جلوی چشم نیز، قرنیه میگویند.
لایه میانی چشم
لایه میانی چشم از سه بخش به وجود میآید:
- مشیمیه
- جسم مژگانی
- عنبیه
مشیمیه، لایهای رنگدانهدار و پر از مویرگهای خونی است.
جسم مژگانی، حلقهای بین مشیمیه و عنبیه است که ماهیچههای مژگانی دارد.
به بخش رنگین چشم در پشت قرنیه نیز، عنبیه میگویند. در وسط عنبیه، سوراخ مردمک قرار دارد. دو گروه ماهیچه صاف عنبیه، مردمک را (در نور زیاد) تنگ و (در نور کم) گشاد میکنند. ماهیچههای تنگکننده را اعصاب پادآسیمیک و ماهیچههای گشادکننده را اعصاب آسیمیک عصبدهی میکنند.
عدسی چشم همگرا، انعطافپذیر بوده و با رشتههایی به نام تارهای آویزی به جسم مژگانی متصل است. زلالیه، مایعی شفاف است که فضای جلوی عدسی چشم را پر میکند. مویرگها، این مایع شفاف را ترشح میکنند. زلالیه دو وظیفه را بر عهده دارد:
- رساندن مواد غذایی و اکسیژن به عدسی و قرنیه
- جمع آوری مواد دفعی عدسی و قرنیه و تخلیه آنها در خون
چشم، باید ساختار کروی خود را حفظ کند تا بهترین عملکرد را داشته باشد. زجاجیه که در فضای پشت عدسی قرار دارد، این کار را انجام میدهد.
لایه داخلی چشم
به داخلیترین لایه چشم، شبکیه میگویند. در شبکیه، یاختههای مخروطی، استوانهای و عصبی قرار دارند. یاختههای مخروطی و استوانهای، نقش گیرندههای نوری را بازی میکنند.
آسه یاختههای عصبی، عصب بینایی را تشکیل میدهند. این آسهها، پیامهای بینایی را به مغز میبرند.
محل خروج عصب بینایی از شبکیه، نقطه کور نام دارد. درون گیرندههای نوری ماده حساس به نور وجود دارد. با ادامه گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.
اثر نور بر شبکیه
پرتوهای نور از قرنیه میگذرند و به علت انحنای آن، همگرا میشوند. این پرتوها از زلالیه، سوراخ مردمک، عدسی و زجاجیه عبور میکنند. عدسی، پرتوهای نور را روی شبکیه و گیرندههای نوری آن متمرکز میکند.
یاختههای استوانهای در نور کم و یاختههای مخروطی در نور زیاد تحریک میشوند. گیرندههای مخروطی، تشخیص رنگ و جزئیات اجسام را امکانپذیر میکنند.
به بخشی از شبکیه که در امتداد محور نوری کره چشم قرار دارد، لکه زرد میگویند. لکه زرد به دلیل داشتن گیرندههای مخروطی فراوان، در دقت و تیزبینی اهمیت دارد.
زمانی که نور به شبکیه برخورد میکند، ماده حساس به نور درون گیرندههای نوری تجزیه میشود. با این اتفاق، واکنشهایی به راه میافتند که به ایجاد پیام عصبی منجر میشود. ویتامین A برای ساخت «ماده حساس به نور»، لازم است.
بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل دو زیست یازدهم
تطابق
با تغییر همگرایی عدسی چشم، میتوان اجسام دور و نزدیک را واضح دید. همگرایی یکی از موضوعات تست خیر گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم در کنکور تجربی است.
زمانی را تصور کنید که میخواهید جسم نزدیکی را ببینید. در این حالت، ماهیچههای جسم مژگانی با انقباض خود، عدسی را ضخیم میکنند.
در زمان مشاهده اشیای دور، ماهیچههای مژگانی استراحت میکنند. بنابراین، عدسی باریکتر میشود.
بهعبارت دیگر، با باریک و ضخیم شدن عدسی، تصویر در هر حالت «روی شبکیه» تشکیل میشود. به مجموع این فرایندها، تطابق میگویند.
فعالیت 2 صفحه 25 زیست یازدهم
با استفاده از شکل 6، تغییرات چشم هنگام تطابق برای دیدن جسم دور و نزدیک را مقایسه کنید.
جواب فعالیت 2 صفحه 25 زیست یازدهم
حالت تطابق / اجزای چشم | وضعیت ماهیچههای مژگانی | وضعیت تارهای آویزی | وضعیت عدسی |
دیدن جسم دور | استراحت | حالت کشیده | کاهش قطر و باریک شدن |
دیدن جسم نزدیک | انقباض | حالت شل | افزایش قطر و ضخیم شدن |
بیماریهای چشم
برای دیدن درست اجسام، قرنیه، عدسی و کره چشم باید شکل ویژهای داشته باشند. تا اینجا میدانیم که زجاجیه، شکل کروی چشم را حفظ میکند. تنها در صورت درست بودن ساختار تک تک اعضای چشم است که پرتوهای نور بهطور دقیق، روی شبکیه متمرکز میشوند.
مواردی پیش میآید که بخشی از ساختار دچار مشکل میشود. در این صورت، بیماریهای چشم به وجود میآید که در ادامه گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم با آنها آشنا میشویم.
نزدیک بینی و دوربینی
در افراد نزدیک بین، کره چشم بیش از اندازه بزرگ است و پرتوهای نور اجسام دور، در جلوی شبکیه متمرکز میشوند. به همین دلیل این افراد، اجسام دور را واضح نمیبینند.
کره چشم اشخاص دوربین، از اندازه طبیعی کوچکتر است و پرتوهای نور اجسام نزدیک، در پشت شبکیه متمرکز میشوند. بنابراین، دوربینها، اجسام نزدیک را واضح مشاهده نمیکنند.
یکی دیگر از دلایل دوربینی و نزدیک بینی، تغییر همگرایی عدسی است.
فعالیت 3 صفحه 26 زیست یازدهم
-با استفاده از شکل 7 بگویید نزدیک بینی و دوربینی با استفاده از کدام عدسی اصلاح میشوند؟
-در برخی افراد، علت نزدیک بینی و دوربینی، تغییر همگرایی عدسی چشم است. با استفاده از آنچه آموختید، بگویید تغییر همگرایی عدسی در چشم، چگونه موجب نزدیک بینی و دوربینی میشود؟
جواب فعالیت 3 صفحه 26 زیست یازدهم
-نزدیک بینی با عدسی کاو (مقعر) و دوربینی با عدسی کوژ (محدب) درمان میشود.
-در نزدیک بینی هنگام نگاه کردن به اشیای دور، به علت تحدب زیاد عدسی تصویر در جلوی شبکیه میافتد. در دوربینی هنگام نگاه کردن به اشیای نزدیک، به علت تحدب کم عدسی، تصویر در پشت شبکیه میافتد.
آستیگماتیسم
درنظر بگیرید که سطح عدسی یا قرنیه، کاملا کروی و صاف نباشد. در این صورت، پرتوهای نور بهطور نامنظم به هم میرسند و روی یک نقطه شبکیه متمرکز نمیشوند. در نتیجه، تصویر واضحی هم به وجود نمیآید. در این حالت، چشم دچار آستیگماتیسم است. فکر میکنید چقدر احتمال دارد از همین پاراگراف گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم در کنکور تست بیاید؟
افراد آستیگمات برای اصلاح دید، باید از عینک مخصوصی استفاده کنند. عدسی این عینک، عدم یکنواختی انحنای قرنیه یا عدسی چشم را جبران میکند.
پیرچشمی
هرچقدر سن بالاتر میرود، به همان میزان، انعطافپذیری عدسی چشم کاهش پیدا میکند. بنابراین، تطابق دشوار میشود. به این حالت، پیرچشمی میگویند. این بیماری چشم را میتوان به کمک عینکهای ویژه اصلاح کرد.
فعالیت 4 صفحه 27 و 28 زیست یازدهم (تشریح چشم)
مواد و وسایل لازم: چشم سالم گاو به همراه ماهیچههای آن، وسایل تشریح، دستکش برای هر گروه.
برای آماده کردن چشم از دبیر خود راهنمایی بخواهید.
1- بررسی ویژگیهای ظاهری چشم گاو: برای تشخیص بالا و پایین چشم، فاصله عصب بینایی تا قرنیه را درنظر بگیرید. سطحی از کره چشم که در آن فاصله عصب تا روی قرنیه بیشتر است، سطح بالایی چشم و سطح دیگر، سطح پایینی آن است.
برای تشخیص چپ یا راست بودن چشم، آن را طوری در دست بگیرید که سطح بالایی آن رو به بالا باشد. قرنیه به شکل تخم مرغ دیده میشود و بخش پهنتر آن به سمت بینی و بخش باریکتر آن به سمت گوش قرار دارد.
راه دیگر، بررسی عصب بینایی است. این عصب پس از خروج از چشم به سمت مخالف، خم میشود.
در ادامه، بافتهای چربی بین ماهیچهها و کره چشم را جدا و ماهیچههای آن را مشاهده کنید. برای مشاهده دقیق ماهیچهها از مولاژ چشم استفاده کنید.
2- تشریح: ماهیچهها را با قیچی از کره چشم جدا کنید. چشم را روی ظرف تشریح قرار دهید و با چاقوی جراحی، صلبیه را در فاصله یک سانتیمتری از قرنیه سوراخ کنید و با قیچی دور تا دور قرنیه را در این فاصله برش دهید. دقت کنید قیچی را خیلی درون کره چشم فرو نبرید تا زجاجیه آسیب نبیند.
پس از برش میتوانید سه لایه چشم و بخشهای تشکیل دهنده آنها و نقطه کور را ببینید. لایه شبکیه بسیار نازک است. بنابراین هنگام انجام این فعالیت از گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم دقت کنید هنگام کار جمع نشود.
به طرز قرار گرفتن عدسی توجه کنید. در کنار عدسی، جسم مژگانی و تارهای آویزی که عدسی را احاطه کردهاند، دیده میشوند. عدسی را به آرامی خارج کنید. مایع زلالیه و زجاجیه ژلهای را مشاهده کنید. در این حالت، زلالیه بهطور کامل شفاف نیست؛ زیرا مقداری از دانههای سیاه ملانین از بخشهای دیگر چشم در آن رها شدهاند.
جسم مژگانی به شکل حلقهای دور محل استقرار عدسی قرار دارد. درون این حلقه، عنبیه قرار دارد که نازکتر و شامل ماهیچههای صاف حلقوی (تنگ کننده مردمک) و شعاعی (گشاد کننده مردمک) است. سوراخ وسط عنبیه، همان مردمک است. جسم مژگانی و عنبیه به آسانی جدا میشوند و قرنیه شفاف و برآمده دیده میشود.
پس از انجام تشریح و با استفاده از مشاهدههای خود، به این پرسشها پاسخ دهید.
الف) ویژگیهای هریک از سه لایه چشم و بخشهای تشکیل دهنده آنها را بیان کنید.
ب) زجاجیه و زلالیه را با یکدیگر مقایسه کنید.
از فعالیت خود گزارش تهیه کنید و به معلم ارائه دهید.
جواب فعالیت 4 صفحه 27 و 28 زیست یازدهم
پاسخ سوال الف:
جواب سوال ب:
زلالیه بخش جلوی عدسی را پر میکند و مایع رقیقی است که هنگام تشریح کاملا شفاف نیست و دانههای رنگی از بخشهای دیگر چشم در آن دیده میشوند.
زجاجیه مقدار و حجم بیشتری دارد و فضای کروی چشم را پر کرده و حالت غلیظ کاملا شفاف و ژلهای دارد.
بیشتر بدانید: تدریس گفتار سه فصل دو زیست یازدهم
شنوایی و تعادل
گیرندههای مکانیکی درون گوش، در شنیدن و حفظ تعادل بدن نقش دارند. گوش از سه بخش بیرونی، میانی و درونی تشکیل شده است. فکر میکنید گیرندههای مکانیکی، در کدام بخشهای گوش قرار گرفتهاند؟ با ادامه گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم همراه باشید تا جواب این سوال را پیدا کنید.
فعالیت 5 صفحه 29 زیست یازدهم
با استفاده از شکل 9 و مولاژ گوش به پرسشهای زیر پاسخ دهید.
*بین بخش بیرونی و میانی گوش کدام ساختار قرار دارد؟
*استخوانهای کوچک در کدام بخش گوش قرار دارند؟
*حلزون گوش در کدام بخش آن قرار دارد؟
جواب فعالیت 5 صفحه 29 زیست یازدهم
*پرده صماخ
*گوش میانی
*گوش درونی
ساختار گوش گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم
لاله گوش و مجرای آن، بخش بیرونی گوش را تشکیل میدهند. این عضو، امواج صوتی را جمعآوری و مجرای شنوایی، آنها را به بحش میانی منتقل میکند. موهای کرکمانند درون مجرا و موادی که غدههای درون مجرا ترشح میکنند، «نقش حفاظتی» دارند. استخوان گیجگاهی، نقش محافظت از انتهای مجرا و بخشهای میانی و درونی گوش را بر عهده دارد.
پرده صماخ در انتهای مجرای شنوایی و بین گوش بیرونی و میانی قرار دارد. گوش میانی، محفظه استخوانی پر از هواست. درون گوش میانی و پشت پرده صماخ، سه استخوان کوچک به ترتیب قرار دارند که به هم مفصل شدهاند. این سه استخوان عبارتاند از:
- چکشی
- سندانی
- رکابی
شیپور استاش، حلق را به گوش میانی مرتبط میکند. هوا از راه این مجرا به گوش میانی منتقل میشود. با این ساختار، فشار هوا در دو طرف پرده صماخ یکسان میشود و پرده به درستی میلرزد.
گوش درونی دارای دو بخش حلزونی و دهلیزی است. بخش حلزونی در شنوایی و بخش دهلیزی در تعادل نقش دارد.
تبدیل صدا به پیام عصبی
امواج صوتی پس از عبور از مجرای شنوایی، به پرده صماخ برخورد میکنند و آن را به ارتعاش درمیآورند. دسته استخوان چکشی روی پرده صماخ چسبیده است. با ارتعاش آن میلرزد و استخوانهای سندانی و رکابی را نیز به ارتعاش درمیآورد. کف استخوان رکابی طوری روی دریچهای بهنام دریچه بیضی قرار گرفته که لرزش آن، دریچه را میلرزاند. دریچه بیضی، پردهای نازک است که در پشت آن، بخش حلزونی گوش قرار دارد.
مایعی داخل بخش حلزونی را پر میکند. لرزش دریچه بیضی، مایع درون حلزون را به لرزش درمیآورد.
شکل پایین را ببینید. یاختههای مژکداری در بخش حلزونی قرار دارند که مژکهایشان با پوشش ژلاتینی تماس دارند. این یاختهها، گیرندههای مکانیکیاند که با لرزش مایع درون بخش حلزونی، مژکهای آنها خم میشود. در نتیجه کانالهای یونی غشای آنها باز و این یاختهها تحریک میشوند. سرانجام، بخش شنوایی عصب گوش، پیام عصبی ایجاد شده را به مغز میبرد.
فعالیت 6 صفحه 30 زیست یازدهم
درباره نقش حفاظتی موها و مواد ترشحی در مجرای شنوایی گوش اطلاعات جمع آوری و به کلاس ارائه کنید.
جواب فعالیت 6 صفحه 30 زیست یازدهم
در مجرای شنوایی غدد عرق تغییر یافتهای وجود دارد که مادهای مومی و چسبنده ترشح میکنند. این ماده و موهای ریز درون مجرا مانع از ورود گرد و غبار و حشرات به درون گوش میشوند.
حفظ تعادل
در بخش دهلیزی گوش داخلی، سه مجرای نیم دایرهای شکل عمود برهم (در سه جهت فضا) وجود دارد. یاختههای مژکدار حس تعادل، درون این مجراهای نیم دایرهای قرار گرفتهاند. حرکت سر، این یاختهها را تحریک میکند. شکل پایین، یاختههای گیرنده تعادل در یک مجرای نیم دایره را نشان میدهد.
مایعی درون مجاری نیم دایره را پر کرده است. مژکهای یاختههای گیرنده نیز در مادهای ژلاتینی قرار دارند. با چرخش سر، مایع درون مجرا به حرکت درمیآید و ماده ژلاتینی را به یک طرف خم میکند. مژکهای یاختههای گیرنده، خم و این گیرندهها تحریک میشوند.
آسه یاختههای عصبی حسی، شاخه دهلیزی (تعادلی) عصب گوش را تشکیل میدهند. این آسهها پیام را به مغز و به ویژه مخچه میبرند و آن را از موقعیت سر آگاه میکنند. مغز برای حفظ تعادل بدن، از گیرندههای دیگر مانند گیرندههای وضعیت نیز پیام دریافت میکند.
فعالیت 7 صفحه 31 زیست یازدهم
درباره شغل شنوایی سنجی و بینایی سنجی گزارشی تهیه و به کلاس ارائه کنید.
جواب فعالیت 7 صفحه 31 زیست یازدهم
بینایی سنجی علم مراقبت از بینایی است. بررسی چشم و ساختارهای مربوط به آن برای تشخیص اختلالات بینایی و تجویز عدسی مناسب یا وسایل دیگر کمک کننده به بینایی و نیز تمرینهای چشمی برای جبران اختلالات از جمله کارهای بینایی سنجی است.
رشته شنوایی سنجی یا ادیومتری رشتهای نوظهور است که در آن به دانشجویان شنوایی سنجی آموخته میشود وظایف ادیومتریست را به خوبی انجام دهد. شنوایی سنجی زیرمجموعه علوم پزشکی است و وظیفه آن مراقبت از شنوایی و سلامت گوش و کشف و درمان اختلالات شنوایی است.
بویایی؛ گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم
گیرندههای بویایی در سقف حفره بینی قرار دارند. مولکولهای بودار هوای تنفسی، این یاختهها را تحریک میکنند. این یاختهها، پیامهای بویایی را به لوبهای (پیازهای) بویایی مغز میبرند. پیازهای بویایی مغز را در فعالیت تشریح مغز مشاهده کردید.
پیام بویایی سرانجام به قشر مخ ارسال میشود.
چشایی
جوانههای چشایی در دهان و برجستگیهای زبان جای گرفتهاند. درون این جوانهها، گیرندههای چشایی قرار دارند. وقتی ذرههای غذا در بزاق حل میشوند، یاختههای گیرنده چشایی را تحریک میکنند.
جالب است بدانید که حس بویایی، در درک دست مزه غذا تاثیر دارد.وقتی سرماخورده و دچار گرفتگی بینی شویم، مزه غذاها را به درستی تشخیص نمیدهیم.
5 مزه اصلی
انسان میتواند 5 مزه اصلی را احساس کند:
- شیرینی
- شوری
- ترشی
- تلخی
- اومامی
اومامی، کلمهای ژاپنی به معنای لذیذ است. این کلمه برای توصیف یک مزه مطلوب که با چهار مزه دیگر تفاوت دارد، به کار میرود. به مزه غالب غذاهایی که آمینواسید گلوتامات دارند، اومامی میگویند. از این غذاها میتوان به عصاره گوشت اشاره کرد.
پردازش اطلاعات حسی
ماهیت پیام عصبی که از گیرندههای گوناگون بدن به دستگاه عصبی مرکزی میرسند، یکسان است. با وجود این، مغز چگونه آنها را به شکلهای متفاوتی مانند صدا، تصویر و یا مزه تفسیر میکند؟
پیامهایی که هر نوع از گیرندههای حسی ارسال میکنند، به بخش یا بخشهای ویژهای از دستگاه عصبی مرکزی و قشر مخ وارد میشوند.
مسیر ارسال پیامهای بینایی را در شکل پایین میتوانید مشاهده کنید.
چلیپای (کیاسمای) بینایی، محلی است که بخشی از آسههای عصب بینایی یک چشم به نیمکره مخ مقابل میروند. سرانجام، پیامهای بینایی به لوبهای پس سری قشر مخ وارد و در آنجا پردازش میشوند. پیامهای بینایی قبل از رسیدن به قشر مخ، از بخشهای دیگری از مغز مانند تالاموس میگذرند.
جمع بندی گفتار 2 فصل 2 زیست یازدهم
در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار دو فصل دو زیست 11 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دستهبندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست یازدهم فصل دوم گفتار دوم را پوشش دهیم.
لازم به ذکر است که جواب فعالیتهای کتاب درسی را نیز در این مقاله آوردهایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.