گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت بایوبنام، رایگان ببینید.

در فصل قبلی با یاخته‌های بافت عصبی و ساختار دستگاه عصبی آشنا شدیم. یاد گرفتیم که این دستگاه، به دو بخش مرکزی و محیطی تقسیم می‌شود. به نظر شما، گیرنده های حسی در این میان چه کاری انجام می‌دهند؟ نوبت آن است که به آموزش اولین گفتار از دومین فصل زیست 11 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار اول فصل دوم زیست یازدهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدا با کار گیرنده‌های حسی آشنا شده و بعد از آن، یاد می‌گیریم که چطور می‌توانند سازش پیدا کنند. آخرین مبحث به انواع حواس اختصاص دارد. از آنجا که حواس پیکری خود به چهار بخش تقسیم می‌شود، در گفتار بعدی حواس ویژه را بررسی خواهیم کرد.

بیشتر بدانید: آموزش فصل دوم زیست یازدهم

گیرنده‌های حسی؛ گفتار اول فصل دوم زیست یازدهم

یاخته یا بخشی از آن، اثر محرک را دریافت می‌کند. بعد از دریافت، اثر محرک در آن به پیام عصبی تبدیل می‌شود. به این قسمت، گیرنده حسی می‌گویند. صدا، فشار، اکسیژن، گرما و نور نمونه‌هایی از این محرک‌ها هستند. هرکدام از آنها گیرنده ویژه‌ای را در بدن تحریک می‌کنند.

گیرنده‌های حسی انسان گوناگون هستند. با این حال، می‌شود آنها را بر اساس نوع محرک، در پنج دسته کلی گیرنده طبقه بندی کرد:

• مکانیکی
• شیمیایی
• دمایی
• نوری
• درد

در ادامه گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم با هر کدام از آنها بیشتر آشنا می‌شویم.

کار گیرنده‌های حسی

گیرنده چگونه اثر محرک را دریافت و به پیام عصبی تبدیل می‌کند؟

ما در فصل قبل با چگونگی ایجاد پیام عصبی در یاخته‌های عصبی آشنا شدیم. نفوذپذیری غشای گیرنده به یون‌ها و در نتیجه تغییر پتانسیل غشای آن بر اثر عوامل متفاوتی رخ می‌دهد. از آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• تغییر شکل در اثر فشار
• مواد شیمیایی
• تغییر دما

شکل پایین، یک گیرنده فشار پوست را نشان می‌دهد.

این گیرنده انتهای دارینه یک نورون حسی است که درون پوششی چند لایه و انعطاف‌پذیر از نوع بافت پیوندی قرار دارد. فشرده شدن این پوشش، رشته دارینه را تحت فشار قرار می‌دهد و در آن تغییر شکل ایجاد می‌کند. در نتیجه، کانال‌های یونی غشای گیرنده، باز و پتانسیل الکتریکی غشا تغییر می‌کند. سرانجام، در دارینه پیام عصبی ایجاد و به دستگاه عصبی مرکزی ارسال می‌شود.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل دو زیست یازدهم

گیرنده‌ها سازش پیدا می‌کنند (سازش گیرنده ها)

اگر به مغازه عطر و ادکلن فروشی بروید، فکر می‌کنید بینی شما چند رایحه را می‌تواند تشخیص دهد و از هم تفکیک کند؟ یک فروشنده با تجربه سعی می‌کند بین دو تا سه عطری که تست می‌کنید، وقفه‌ای ایجاد کند. دلیلش این است که گیرنده‌های بویایی بدن در برابر این همه رایحه سازش پیدا کرده و دیگر واکنشی نشان نمی‌دهند. اگر مدام ساعت مچی دور مچ‌تان است و یا عینک می‌زنید، بارها شده که دنبالشان بگردید. در نهایت تعجب آخر می‌بینید که باید همانجایی باشند که هستند. به‌عبارت دیگر، انگار جزئی از بدن‌تان شده‌اند.

فکر می‌کنید که آیا مولکول‌های بودار در محیط کم می‌شوند و یا گیرنده‌های بویایی کارایی خود را از دست می‌دهند؟ خیر! اگر گیرنده‌ها مدتی در معرض محرک ثابتی قرار گیرند، پیام عصبی کمتری ایجاد می‌کنند. شاید هم اصلا پیامی ارسال نکنند. به این پدیده، سازش گیرنده‌ها می‌گویند.

سازش گیرنده ها چه فایده‌ای دارد؟

پدیده سازش گیرنده‌های فشار در پوست، موجب می‌شود وجود لباس را روی بدن حس نکنیم. در این حالت، اطلاعات کمتری به مغز ارسال می‌شود. در نتیجه، مغز می‌تواند اطلاعات مهم‌تری را پردازش کند. از دیگر سازش گیرنده‌ها می‌توان به گیرنده‌های بینایی در محیط تاریک اشاره کرد. وقتی چراغ‌ها خاموش شوند، احتمالا تا چند لحظه نتوانید جایی را ببینید. به مرور، با تغییر اندازه مردمک‌ها، اجسام و فضا را می‌توانید ببینید و درک کنید.

با ادامه گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

فعالیت 1 صفحه 21 زیست یازدهم

گیرنده‌های زیر را بر اساس نوع محرک طبقه بندی کنید.

گیرنده‌های چشایی روی زبان، گیرنده میزان اکسیژن در آئورت، گیرنده‌های شبکیه چشم، گیرنده گرما، گیرنده فشار پوست، گیرنده بویایی بینی، گیرنده فشار خون دیواره رگ‌ها

جواب فعالیت 1 صفحه 21 زیست یازدهم

حواس را به دو گروه تقسیم می‌کنند (انواع حواس)

گروهی از گیرنده‌ها مانند گیرنده‌های دما در بخش‌های گوناگون بدن پراکنده‌اند. بخش دیگری از آنها در اندام‌های ویژه‌ای قرار گرفته‌اند. از آنها می‌توان به گیرنده‌های بینایی در چشم اشاره کرد. بنابراین، می‌شود حواس را به دو گروه تقسیم‌بندی کرد:

• حواس پیکری
• حواس ویژه

از آنجا که حواس ویژه مانند بینایی و شنوایی خود شامل بحث گسترده‌ای می‌شود، در گفتار بعدی به آن می‌پردازیم. در ادامه گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم، با حواس پیکری آشنا می‌شویم.

حواس پیکری

گفتیم که گیرنده‌های دما در جای جای بدن ما جا خوش کرده‌اند. گیرنده‌های حس پیکری در بخش‌های گوناگون بدن مانند پوست، ماهیچه‌های اسکلتی و زردپی‌ها قرار دارند. حس‌های پیکری شامل حس های زیرند:

• تماس
• دما
• وضعیت
• درد

از نمونه‌های گیرنده‌های حواس پیکری می‌توان به موارد پایین اشاره کرد:

• گیرنده‌های درد در انتهای دارینه آزاد
• و گیرنده فشار در پوست در انتهای دارینه‌های درون پوششی از بافت پیوندی

گیرنده‌های تماسی

گیرنده‌های تماسی از نوع گیرنده‌های مکانیکی‌اند که با تماس، فشار یا ارتعاش تحریک می‌شوند.

به عنوان مثال در گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم باید بدانید که این گیرنده‌ها در پوست وجود دارند. تعداد گیرنده‌های تماس در پوست بخش‌های گوناگون بدن متفاوت است. بخش‌هایی که تعداد گیرنده‌های بیشتری دارند، مانند نوک انگشتان و لب‌ها، حساس‌ترند.

گیرنده‌های دمایی

گیرنده‌های دمایی در بخش‌هایی از درون بدن، مانند برخی سیاهرگ‌های بزرگ و پوست جای دارند. به‌عبارت دیگر، بخشی از آنها درون بدن و بخشی دیگر روی سطح پوست هستند. گیرنده‌های دمایی درون به تغییرات دمای درون بدن و گیرنده‌های دمایی پوست، به تغییرات دمای سطح بدن حساس‌اند. از همین‌رو، سرما یا گرما را دریافت می‌کنند.

گیرنده‌های حس وضعیت

گیرنده‌های حس وضعیت نیز از نوع مکانیکی هستند. مغز به کمک آنها از چگونگی قرارگیری قسمت‌های مختلف بدن نسبت به هم، هنگام سکون و حرکت اطلاع پیدا می‌کند.

گیرنده‌های حس وضعیت در قسمت‌های زیر قرار دارند:

• ماهیچه‌های اسکلتی
• زردپی‌ها
• کپسول پوشاننده مفصل‌ها

این گیرنده‌ها به کشیده شدن حساس‌اند. مثلا وقتی دست خود را حرکت می‌دهید، گیرنده‌های درون ماهیچه کشیده و تحریک می‌شوند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار سه فصل دو زیست یازدهم

گیرنده‌های درد

گیرنده‌های درد در پوست و برخی بخش‌های دیگر بدن، مانند دیواره سرخرگ‌ها قرار دارند. این گیرنده‌ها به آسیب بافتی پاسخ می‌دهند. آسیب بافتی در اثر عوامل مختلفی رخ می‌دهد. برخی از آنها عبارت‌اند از:

• عوامل مکانیکی مانند بریدگی
• سرما یا گرمای شدید
• برخی مواد شیمیایی مثل اسید لاکتیک

گیرنده‌های درد به هیچ عنوان سازش پیدا نمی‌کنند. این امر کمک می‌کند مادامی که محرک آسیب‌رسان وجود دارد، فرد از وجود محرک اطلاع یابد.

درد یک سازوکار حفاظتی است. هرگاه یاخته‌ها در معرض تخریب قرار گیرند، درد ایجاد می‌شود. با ایجاد درد، فرد برای برطرف کردن عامل آن، واکنش مناسب نشان می‌دهد. یکی از مثال‌های آن، نشستن طولانی مدت است. در این حالت ممکن است پوست نشیمن‌گاه آسیب ببیند. بنابراین، فرد به طور ناخودآگاه تغییر وضعیت می‌دهد. اگر این امر اتفاق نیفتد، پوست در نقاط تحت فشار تخریب می‌شود.

جمع بندی گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار یک فصل دو زیست 11 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست یازدهم فصل دوم گفتار اول را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.