گفتار 4 فصل 4 زیست دهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 4 فصل 4 زیست دهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت بایوبنام، رایگان ببینید.

تا اینجای کار، با قلب، رگ‌ها و خون آشنا شدیم. فکر می‌کنید تنوع گردش مواد در جانداران به چه صورت است؟ نوبت آن است که به آموزش چهارمین گفتار از چهارمین فصل زیست 10 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 4 فصل 4 زیست دهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار چهارم فصل چهارم زیست دهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدا به بررسی دستگاه گردش مواد جانوران ساده می‌پردازیم. پس از آن نوبت به بررسی سامانه گردش مواد در جانوران پیچیده می‌رسد. در انتها نیز با قلب و سامانه‌های گردشی در پرندگان و پستانداران آشنا می‌شویم.

بیشتر بدانید: آموزش فصل چهارم زیست دهم

تنوع گردش مواد در جانداران؛ گفتار چهارم فصل چهارم زیست دهم

تک یاخته‌ای‌ها همانطور که از اسم‌شان پیداست، تنها یک یاخته دارند! آنها تبادل گاز، تغذیه و دفع بین محیط و خود (یاخته) را از سطح یاخته انجام می‌دهند. بنابراین، نه فرصت تشکیل دستگاه گردش مواد را دارند و نه به آن، نیازی پیدا می‌کنند.

در جاندارن پر یاخته‌ای به دلیل زیاد بودن تعداد یاخته‌ها، همه یاخته‌ها نمی‌توانند با محیط بیرون ارتباط برقرار کنند. در این جانداران، وجود دستگاه گردش مواد لازم و ضروری است. این دستگاه، در تامین نیازهای غذایی و دفع مواد زائد یاخته‌ها نقش دارد.

در ادامه، به بررسی دستگاه‌های گردش مواد در جانوران مختلف پرداخته و با آنها آشنا می‌شویم.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل چهار زیست دهم

دستگاه گردش مواد جانوران ساده

جانوران ساده، ساختار ابتدایی و پیش پا افتاده‌ای دارند. از این‌رو، دستگاه گردش مواد آنها نیز ساده است. آنها یا با حفره گوارشی و یا سامانه گردش آب، نیازهای خود را برطرف می‌کنند. برویم که به بررسی این سامانه در جانوران ساده در گفتار 4 فصل 4 زیست دهم بپردازیم.

سامانه گردش آب

در اسفنج‌ها، آب از محیط بیرون از طریق سوراخ‌های دیواره به حفره یا حفره‌هایی وارد می‌شود. آب پس از آن، از سوراخ یا سوراخ‌های بزرگ‌تری خارج می‌گردد.

یاخته‌های یقه‌دار دارای تاژک، عامل حرکت آب در اسفنج هستند.

حفره گوارشی

حفره گوارشی در هیدر، پر از مایعات است. این حفره علاوه بر گوارش، وظیفه گردش مواد را نیز بر عهده دارد.

انشعابات حفره گوارشی در کرم‌های پهن آزادزی مثل پلاناریا، به تمام نواحی بدن نفوذ می‌کنند. این امر به گونه‌ایست که فاصله انتشار مواد تا یاخته‌ها بسیار کوتاه می‌شود. در این جانوران، حرکات بدن به جابه‌جایی مواد کمک می‌کند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل چهار زیست دهم

سامانه گردش مواد در جانوران پیچیده

جانوران پیچیده‌تر برای گردش مواد، دارای دستگاه اختصاصی هستند. در این دستگاه، مایعی برای جابه‌جایی مواد وجود دارد. در این جانوران، دو نوع سامانه گردش مواد باز و بسته وجود دارد:

سامانه گردش باز

قلب در سامانه باز، مایعی به نام همولنف را به حفره‌های بدن پمپ می‌کند. همولنف نقش‌های خون، لنف و آب میان‌بافتی را بر عهده دارد. جانورانی که سامانه گردشی باز دارند، مویرگ ندارند. در آنها، همولنف مستقیما به فضای بین یاخته‌های بدن وارد می‌شود و جریان می‌یابد. بندپایانی مانند ملخ، سامانه گردشی باز دارند.

سامانه گردش بسته

این سامانه در دو نوع سامانه گردش‌بسته ساده و مضاعف وجود دارد. در مهره‌داران، گردش خون بسته به صورت ساده و یا مضاعف است. در ادامه هر کدام از آنها را بررسی می‌کنیم.

سامانه گردش بسته ساده

در سامانه گردش بسته ساده، مویرگ‌ها، احتیاج به وجود همولنف را از بین می‌برد. آنها در فضای بین یاخته‌ها گسترش می‌یابند.

سامانه گردش مواد کرم‌های حلقوی

ساده‌ترین سامانه گردش‌بسته در کرم‌های حلقوی، مانند کرم خاکی وجود دارد. در این سامانه مویرگ‌ها در کنار یاخته‌ها و با کمک آب میان بافتی، تبادل مواد غذایی، دفعی و گازها را انجام می‌دهند.

گردش مواد ماهی و نوزاد دوزیستان

ماهی و نوزاد دوزیستان، گردش مواد بسته ساده دارند. در آنها خون، ضمن یک بار گردش در بدن، یک بار از قلب دو حفره‌ای عبور می‌کند. این سیستم، یک مزیت دارد. خون اکسیژن‌دار، یکباره به تمام مویرگ‌های اندام‌ها منتقل می‌شود.

در ماهی، خون همه بدن از طریق سیاهرگ شکمی به دهلیز و سپس به بطن وارد می‌شود. انقباض بطن، خون را از طریق سرخرگ شکمی به آبشش‌ها می‌فرستد. پس از تبادل گازهای تنفسی، خون از طریق سرخرگ پشتی، به تمام بدن می‌رود. بعد از تبادل مویرگی با یاخته‌های بدن، وارد سیاهرگ شکمی شده و به قلب برمی‌گردد.

قبل از دهلیز، سینوس سیاهرگی و بعد از بطن، مخروط سرخرگی قرار دارد. با ادامه گفتار 4 فصل 4 زیست دهم همراه بایوبنام باشید.

سامانه گردش بسته مضاعف

سایر مهره‌داران، دارای گردش بسته مضاعف هستند. در آنها خون ضمن یک بار گردش در بدن، دو بار از قلب عبور می‌کند. قلب در این سامانه، دو تلمبه می‌زند:

• تلمبه اول با فشار کمتر برای تبادلات گازی
• دومین تلمبه با فشار بیشتر برای گردش عمومی

گردش مواد مضاعف دوزیستان

سامانه گردشی مضاعف، از دوزیستان به بعد شکل گرفته است. قلب سه حفره‌ای دوزیستان، دارای یک بطن و دو دهلیز است. در فصل سوم زیست دهم یاد گرفتیم که دوزیستان، تنفس پوستی دارند. به‌عبارت دیگر، در کنار شش‌ها، پوست آنها نیز در تبادل گازهای تنفسی نقش دارد.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار سه فصل چهار زیست دهم

قلب و سامانه‌های گردشی در پرندگان و پستانداران

در پرندگان، پستانداران و برخی خزندگان مثل کروکودیل‌ها، بطن‌ها به‌طور کامل از هم جدا شده‌اند. این حالت، حفظ فشار در سامانه گردشی مضاعف را آسان می‌کند. قلب پستانداران که دارای گردش خون مضاعف هستند، چهار حفره‌ای است.

جانوران یاد شده، اغلب نیاز زیادی به انرژی دارند. بنابراین باید در بدن آنها، فشار خون بالا برقرار باشد. چنین فشار خونی در کنار رساندن سریع مواد غذایی به بافت‌ها، خون غنی از اکسیژن را نیز به آنها می‌رساند.

جمع بندی گفتار 4 فصل 4 زیست دهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار چهار فصل چهار زیست 10 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست دهم فصل چهارم گفتار چهارم را پوشش دهیم.

در این مقاله به بررسی دستگاه گردش مواد جانوران ساده و پیچیده پرداختیم. پس از آن نیز، قلب و سامانه‌های گردشی پرندگان و پستانداران را بررسی کردیم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، خوشحال می‌شویم با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.