گفتار 3 فصل 6 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 3 فصل 6 زیست یازدهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت بایوبنام، رایگان ببینید.

می‌دانیم که تقسیم یاخته به دو روش رشتمان و کاستمان امکان‌پذیر است. در گفتار قبلی با رشتمان (میتوز) آشنا شدیم و مراحل آن را یاد گرفتیم. به نظر شما کاستمان (میوز) چند مرحله دارد؟ نوبت آن است که به آموزش سومین گفتار از ششمین فصل زیست 11 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 3 فصل 6 زیست یازدهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار سوم فصل ششم زیست یازدهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدا قرار است با کاستمان و کاهش تعداد فام تن‌ها آشنا شویم. کاستمان، خود به دو بخش 1 و 2 تقسیم بندی می‌شود. تغییر در تعداد فام تن‌ها، موضوع بعدی است که به آن خواهیم پرداخت.

بیشتر بدانید: آموزش فصل ششم زیست یازدهم

کاستمان (میوز) و تولید مثل جنسی؛ گفتار سوم فصل ششم زیست یازدهم

به دو روش جنسی و غیر جنسی می‌توان تولید مثل انجام داد. فرایند کاستمان (میوز)، منجر به تولید مثل جنسی می‌شود.

کاستمان، کاهش تعداد فام‌تن‌ها

در تولیدمثل جنسی، دو یاخته جنسی (گامت) با هم ترکیب و هسته‌های آنها با هم ادغام می‌شوند. یاخته‌های موثر در تولید مثل جنسی با نوعی تقسیم کاهشی به نام کاستمان ایجاد می‌شوند.

کاستمان از دو مرحله کلی کاستمان 1 و 2 تشکیل شده است. پس از تقسیم هسته نیز، تقسیم سیتوپلاسم انجام می‌شود.

پیش از تقسیم سیتوپلاسم نیز، مانند رشتمان، اینترفاز رخ می‌دهد.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل شش زیست یازدهم

کاستمان 1

در این مرحله از تقسیم کاستمان، عدد فام‌تنی نصف می‌شود. این بخش از کاستمان دارای چهار مرحله پروفاز 1، متافاز 1، آنافاز 1 و تلوفاز 1 است.

پروفاز 1

فام‌تن‌های همتا از طول در کنار هم قرار می‌گیرند و فشرده می‌شوند. به این ساختار چهار فامینکی، چهارتایه (تتراد) می‌گویند. چهارتایه از ناحیه سانترومر به رشته‌های دوک متصل می‌شوند. سایر وقایع این مرحله، شبیه پروفاز و پرومتافاز رشتمان است.

متافاز 1

در مرحله متافاز 1، چهارتایه‌ها در استوای یاخته، روی رشته‌های دوک قرار می‌گیرند.

آنافاز 1

فام‌تن‌های همتا که مضاعف شده‌اند، از هم جدا می‌شوند و به سمت قطبین یاخته حرکت می‌کنند. نحوه کوتاه‌شدن رشته‌های دوک، شبیه فرایند رشتمان است و باید این نکته از گفتار 3 فصل 6 زیست یازدهم را به خوبی به خاطر بسپارید.

تلوفاز 1

با رسیدن فام‌تن‌ها به دو سوی یاخته، پوشش هسته دوباره تشکیل می‌شود.

معمولا در پایان کاستمان 1 تقسیم سیتوپلاسم انجام می‌شود. نتیجه کاستمان 1 ایجاد دو یاخته است.

شکل پایین را با دقت ببینید. فکر می‌کنید عدد فام‌تنی یاخته‌های حاصل، چه تفاوتی با یاخته مادری دارد؟

کاستمان 2

در این مرحله یاخته‌های حاصل از کاستمان 1؛ مراحل پروفاز 2، متافاز 2، آنافاز 2 و تلوفاز 2 را می‌گذرانند.

وقایع کاستمان 2 بسیار شبیه رشتمان است. در پایان آن، از هر یاخته دو یاخته شبیه هم ایجاد می‌شود که نصف فام‌تن‌های یاخته‌های مادر را دارند. این فام‌تن‌ها مضاعف نیستند.

در پایان کاستمان 2، تقسیم سیتوپلاسم انجام می‌شود. وقتی تقسیم کاستمان پایان یابد، از یک یاخته 2n، چهار یاخته nفام‌تنی حاصل می‌شود.

فعالیت 5 صفحه 94 زیست یازدهم

1- تقسیم کاستمان 1 از نظر نحوه آرایش فام‌تن‌ها و جداشدن آنها تفاوت اساسی با تقسیم رشتمان دارد. آیا می‌توانید با توجه به شکل‌های رشتمان و کاستمان، این تفاوت‌ها را بیان کنید؟

2- تقسیم کاستمان 2 را با تقسیم رشتمان مقایسه کنید. چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بین این دو فرایند وجود دارد؟

3- با استفاده از خمیر بازی و با رعایت موارد بهداشتی، طرح ساده‌ای از مراحل تقسیم کاستمان را بسازید. برای این کار، عدد فام‌تنی یاخته فرضی را 4، 6 و یا 8 در نظر بگیرید. بهتر است که هر مجموعه از فام‌تن‌ها با یک رنگ انتخاب شوند.

جواب فعالیت 5 صفحه 94 زیست یازدهم

1- کروموزوم‌های همتا در میوز 1 تشکیل تتراد می‌دهند، ولی در میتوز خیر. کروموزم‌های همتا در میوز 1 روی یک رشته دوک قرار می‌گیرند ولی در میتوز روی رشته‌های جداگانه دوک قرار دارند.

در آنافاز 1 میوز کروموزوم‌های همتا از هم جدا می‌شوند، ولی در آنافاز میتوز کروماتیدهای خواهری از هم جدا می‌شوند. در پایان تقسیم میوز 1، عدد کروموزومی نصف می‌شود، ولی در میتوز عدد کروموزومی ثابت می‌ماند.

2- این دو فرایند از نظر نحوه آرایش کروموزوم‌ها در مراحل مختلف مشابه‌اند، ولی عدد کروموزومی سلول‌های میوز 2 نصف تعداد کروموزوم‌های سلول‌های مادری قبل از میوز است.

تغییر در تعداد فام‌تن‌ها

تقسیم یاخته‌ای با دقت زیادی انجام می‌شود. با این حال، ممکن است به ندرت اشتباهاتی در روند تقسیم رخ دهد. از خطاهای کاستمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چندلادی (پلی‌پلوئیدی) شدن
• با هم ماندن فام‌تن‌ها

اشتباه در تقسیم می‌تواند، هم در تقسیم رشتمان و هم در تقسیم کاستمان رخ دهد. یاخته‌های حاصل از کاستمان در ایجاد نسل بعد دخالت مستقیم دارند. بنابراین، از اهمیت بیشتری برخوردارند.

چندلادی شدن گفتار 3 فصل 6 زیست یازدهم

فرض کنید که در مرحله آنافاز همه فام‌تن‌ها بدون اینکه از هم جدا شوند به یک یاخته بروند. در این صورت، آن یاخته دو برابر فام‌تن خواهد داشت و یاخته دیگر فاقد فام‌تن خواهد بود. در آزمایشگاه می‌توان با تخریب رشته‌های دوک تقسیم، این وضعیت را ایجاد کرد.

به یاخته یا جانداری که یاخته‌های آن بیش از دو مجموعه فام‌تن داشته باشد، چندلاد می‌گویند. به عنوان مثال، گندم زراعی 6n و موز 3n است.

با هم ماندن فام‌تن‌ها و نشانگان داون

در این حالت، یک یا چند فام‌تن در مرحله آنافاز (رشتمان و کاستمان) از هم جدا نمی‌شوند. بنابراین، در یاخته‌های حاصل، کاهش یا افزایش یک یا چند فام‌تن مشاهده می‌شود. نمونه این حالت، نشانگان داون است. به آمیزه‌ای از نشانه‌های یک بیماری، یا یک حالت، نشانگان می‌گویند.

افراد مبتلا به داون، در یاخته‌های پیکری خود 47 فام‌تن دارند. فام‌تن اضافی مربوط به شماره 21 است. به‌عبارت دیگر، یاخته‌های پیکری این افراد 3 فام‌تن شماره 21 دارند. در ادامه گفتار 3 فصل 6 زیست یازدهم، به بررسی علت بروز این حالت می‌پردازیم.

می‌دانیم که برای ایجاد یک فرد جدید، نیاز به دو یاخته جنسی نر و ماده است. یکی از یاخته‌های جنسی ایجادکننده فرد داون، به جای یک فام‌تن شماره 21، دو فام‌تن 21 دارد. بالا بودن سن مادران در هنگام بارداری از عوامل مهم بروز این بیماری است. با افزایش سن مادر، احتمال خطای کاستمانی در تشکیل یاخته‌های جنسی وی بیشتر می‌شود. در فصل‌های آینده با این موضوع بیشتر آشنا خواهیم شد.

عوامل محیطی نیز می‌توانند موجب اختلال در تقسیم کاستمان شوند. در روند جدا شدن فام‌تن‌ها در هر دو جنس، عوامل زیر نیز می‌توانند اختلال ایجاد کنند:

• دخانیات
• الکل
• مجاورت با پرتوهای مضر و آلودگی‌ها

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل شش زیست یازدهم

فعالیت 6 صفحه 95 زیست یازدهم

با استفاده از منابع علمی، با انواع دیگری از بیماری‌های ناشی از باهم‌ماندن فام‌تن‌ها آشنا شوید و گزارش این بررسی را در کلاس ارائه کنید.

جواب فعالیت 6 صفحه 95 زیست یازدهم

سندرم آنجلمن، اسپوندیلیت‌ آنکیلوزان یا التهاب ستون مهره، سندرم آپرت (Apert)، بیماری شارکوت‌ماری‌توث (Charcot-Marie-Tooth)، هایپرپلازی مادرزادی آدرنال یا سی. اِی. اچ (CAH)، سندرم داون، هموفیلی و تالاسمی

فعالیت 7 صفحه 96 زیست یازدهم

منحنی زیر، رابطه بین سن مادر در هنگام بارداری و احتمال به دنیا آمدن فرزند مبتلا به نشانگان داون را نشان می‌دهد. منحنی را تفسیر کنید.

جواب فعالیت 7 صفحه 96 زیست یازدهم

با افزایش سن مادر هنگام بارداری یا تولد، احتمال تولد فرزند مبتلا به داون بیشتر می‌شود. این افزایش احتمال، در سنین بالای 40 سال بسیار بیشتر خواهد بود.

جمع بندی گفتار 3 فصل 6 زیست یازدهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار سه فصل شش زیست 11 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست یازدهم فصل ششم گفتار سوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.