گفتار 3 فصل 6 زیست دهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 3 فصل 6 زیست دهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت بایوبنام، رایگان ببینید.

در دو گفتار قبلی با ویژگی‌های یاخته گیاهی و سامانه بافتی آشنا شدیم. در این میان، از دیواره یاخته‌ای تا سامانه بافت آوندی را یاد گرفتیم. فکر می‌کنید ساختار گیاهان از دانه تا درخت به چه صورت است؟ حال نوبت آن است که به آموزش سومین گفتار از ششمین فصل زیست 10 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 3 فصل 6 زیست دهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار سوم فصل ششم زیست دهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدا با مریستم‌های نخستین که در ریشه و ساقه وجود دارند، آشنا می‌شویم. پس از آن، مریستم‌های پسین و انواع آن را بررسی می‌کنیم. در آخر نیز یاد می‌گیریم که سازش با محیط در گیاهان به چه شکل است.

بیشتر بدانید: آموزش فصل ششم زیست دهم

ساختار گیاهان از دانه تا درخت؛ گفتار سوم فصل ششم زیست دهم

چگونه دانه‌ای کوچک، تبدیل به گیاهی چند برابر بزرگ‌تر یا درختی با چندین متر طول می‌شود؟ آیا می‌دانید که چرا از گیاهان، شاخه و برگ جدید تولید شده و فرایند آن به چه نحوی است؟ مسلما دیده‌اید که یکی از راه‌های تکثیر گیاهان، قلمه زدن است. چرا از شاخه یا ساقه جدا شده، گیاه کاملی به وجود می‌آید؟

در دو گفتار قبلی فصل 6، یاد گرفتیم که پیکر گیاه آوندی از سه سامانه بافتی ساخته می‌شود. با این حال، آیا منشا این سامانه‌های بافتی را می‌دانید؟

برای روشن شدن موضوعات بالا، لازم است که با مریستم نخستین و پسین آشنا شویم.

مریستم‌های نخستین

در نوک ساقه و ریشه، یاخته‌های مریستمی وجود دارند که دائما تقسیم می‌شوند. آنها یاخته‌های مورد نیاز برای ساختن سامانه‌های بافتی را تولید کنند. یاخته‌های مریستمی به‌طور فشرده قرار می‌گیرند و هسته درشت آنها در مرکز قرار دارد. این هسته بیشتر حجم یاخته را در بر گرفته است.

فعالیت مریستم نخستین، نتایج متعددی را به وجود می‌آورد. قسمتی از آنها عبارت‌اند از:

• افزایش طول و تا حدودی عرض ساقه، شاخه و ریشه
• تشکیل برگ
• ایجاد انشعاب‌های جدید ساقه و ریشه

ساختار نخستین گیاه، در اثر فعالیت این مریستم شکل می‌گیرد. از این رو به آن، مریستم نخستین می‌گویند. سعی کنید این مفاهیم را به خوبی در گفتار 3 فصل 6 زیست دهم یاد بگیرید.

مریستم نخستین ریشه

مریستم نخستین ریشه نزدیک به انتهای ریشه قرار دارد. این مریستم با بخش انگشتانه مانندی به نام کلاهک پوشیده می‌شود. کلاهک با ترشح ترکیب پلی ساکاریدی، سطح آن را لزج می‌کند. بنابراین، مریستم نخستین ریشه راحت‌تر می‌تواند به خاک نفوذ کند.

یاخته‌های سطح بیرونی کلاهک دائما می‌ریزند و با یاخته‌های جدید، جانشین می‌شوند. کلاهک، این مریستم را در برابر آسیب‌های محیطی، حفظ می‌کند.

مریستم نخستین ساقه

مریستم نخستین ساقه، عمدتا در جوانه‌ها قرار دارد. جوانه‌ها، مجموعه‌ای از یاخته‌های مریستمی و برگ‌های بسیار جوان‌اند. رشد جوانه‌ها، دو نتیجه را در بر دارد:

1. افزایش طول ساقه
2. ایجاد شاخه‌ها و برگ‌های جدید

جوانه‌ها بر اساس محلی که قرار دارند، به دو گروه تقسیم می‌شوند:

• راسی (انتهایی)
• جانبی

مریستم نخستین علاوه بر جوانه‌ها، در فاصله بین دو گره در ساقه یا شاخه نیز وجود دارد. گره، محلی است که برگ به ساقه یا شاخه متصل است. با ادامه گفتار 3 فصل 6 زیست دهم در بایوبنام همراه باشید.

فعالیت 8 صفحه 91 و 92 زیست دهم (ساختار نخستین ساقه و ریشه)

شکل‌های زیر، ساختار نخستین ساقه و ریشه را در نوعی گیاه تک لپه و نوعی گیاه دو لپه نشان می‌دهد. برای مشاهده چگونگی قرارگیری سه سامانه بافتی در ساختار نخستین گیاه، باید از ریشه و ساقه، برش تهیه کنیم.

برش عرضی ریشه

برش عرضی ساقه

الف) با توجه به تصاویر، ساختار نخستین این گیاهان را با هم مقایسه کنید.

ب) برای مشاهده ساختار نحستین ریشه و ساقه در گیاهان، با استفاده از میکروسکوپ نوری روش زیر را به کار گیرید.

وسایل و مواد لازم: میکروسکوپ نوری دو چشمی، تیغه و تیغک، تیغ تیز، شیشه ساعت، آب مقطر، ساقه و ریشه گیاه.

روش کار: در شیشه ساعت مقداری آب مقطر بریزید. با استفاده از تیغ، برش‌های عرضی و نازک تهیه کنید و در شیشه ساعت قرار دهید. در استفاده از تیغ، نکات ایمنی را رعایت کنید.

برش‌ها را با میکروسکوپ مشاهده کنید. برای مشاهده، ابتدا از بزرگنمایی کم و سپس از بزرگنمایی بیشتر استفاده کنید. شکل برش عرضی را ترسیم و نام‌گذاری کنید.

برای مشاهده بهتر می‌توانید برش‌ها را با یک یا دو رنگ، رنگ آمیزی کنید. برای این کار به محلول رنگ‌بر یا سفیدکننده، استیک اسید یک درصد (یا سرکه سفید رقیق شده)، رنگ کارمن زاجی و آبی متیل نیاز دارید. برای رنگ آمیزی، برش‌ها را به ترتیب در هر یک از محلول‌های زیر قرار دهید.

آب مقطر، محلول رنگ‌بر (15 تا 20 دقیقه)، آب مقطر، استیک اسید رقیق (1 تا 2 دقیقه)، آب مقطر، آبی متیل (1 تا 2 دقیقه)، آب مقطر، کارمن زاجی (20 دقیقه)، آب مقطر.

پ) هر یک از بافت‌های آوندی به چه رنگی در آمده‌اند؟

جواب فعالیت 8 صفحه 91 و 92 گفتار 3 فصل 6 زیست دهم

الف)

ب) در تصویر گفتار 3 فصل 6 زیست دهم قابل مشاهده است.

پ) آبی متیل، دیواره‌های چوبی را به رنگ آبی و کارمن زاجی، دیواره‌های سلولزی را به رنگ قرمز در می‌آورند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل شش زیست دهم

مریستم‌های پسین و انواع آن

درست است که نهان‌دانگان دو لپه‌ای دارای ساقه و ریشه‌های قطور هستند، ولی این امر نمی‌تواند حاصل فعالیت مریستم نخستین باشد. به مریستم‌هایی که با تولید مداوم یاخته‌ها در نهان‌دانگان دو لپه‌ای باعث افزایش ضخامت می‌شوند، مریستم پسین می‌گویند.

دو نوع مریستم پسین در گیاهان دو لپه‌ای وجود دارد. در ادامه گفتار 3 فصل 6 با آنها آشنا می‌شویم.

کامبیوم چوب آبکش (آوندساز)

کامبیوم چوب آبکش، منشا بافت‌های آوندی چوب و آبکش است.

این مریستم، بین آوندهای آبکش و چوب نخستین تشکیل می‌شود. مریستم آوندساز، آوندها را در دو جهت تولید می‌کند که در گفتار 3 فصل 6 زیست دهم با آنها آشنا می‌شویم:

• تولید آوندهای چوب پسین به سمت داخل
• ایجاد آوندهای آبکش پسین به سمت بیرون

مقدار بافت آوند چوبی ساخته شده توسط این مریستم، به‌مراتب بیشتر از آوند آبکشی است.

پوست درخت، مجموعه‌ای از لایه‌های بافتی است. این مجموعه از آوند آبکش پسین شروع می‌شود و تا سطح اندام ادامه دارد. با کندن پوست درخت، کامبیوم آوندساز در برابر آسیب‌های محیطی قرار می‌گیرد.

کامبیوم چوب پنبه ساز

کامبیوم چوب پنبه ساز، دز سامانه بافت زمینه‌ای ساقه و ریشه تشکیل می‌شود. این مریستم به سمت درون، یاخته‌های پارانشیمی را تشکیل می‌دهد. چوب پنبه ساز به سمت بیرون، یاخته‌هایی را ایحاد می‌کند که دیواره آنها به‌تدریج چوب‌پنبه‌ای می‌شود. در نتیجه، بافتی به نام بافت چوب‌پنبه به وجود می‌آید.

بافت چوب پنبه مرده است و از ترکیبات لیپیدی ساخته می‌شود. از این‌رو، نسبت به آب، نفوذناپذیر است.

پیراپوست و عدسک

پیراپوست (پریدرم)، از به هم پیوستن کامبیوم چوب پنبه ساز و یاخته‌های حاصل از آن به وجود می‌آید. این مریستم در اندام‌های مسن، جانشین روپوست می‌شود. پریدرم به علت داشتن یاخته‌های چوب‌پنبه‌ای شده، نسبت به گازها هم نفوذناپذیر است.

بافت‌های زیر پیراپوست، زنده‌اند و برای ادامه زندگی، به اکسیژن نیاز دارند. با این حال، گازی از این بافت رد نمی‌شود. برای حل این مشکل، در پیراپوست مناطقی به نام عدسک ایحاد می‌شوند. در عدسک‌ها، یاخته‌ها از هم فاصله دارند و امکان تبادل گازها را فراهم می‌کنند.

فعالیت 9 صفحه 94 گفتار 3 فصل 6 زیست دهم

الف) مریستم نخستین و پسین را بر اساس محل تشکیل و عملکرد با هم مقایسه کنید.

ب) در یک پژوهش گروهی، سه گیاه علفی در منطقه محل زندگی خود، انتخاب، ساختار ظاهری و بافتی آنها را گزارش کنید.

جواب فعالیت 9 صفحه 94 زیست دهم

الف)

ب) شریف آباد، روستای کریم آباد، استان تهران

1. لوبیا ← گیاه دو لپه‌ای ← دارای ریشه راست ← برگ‌های پهن و رگبرگ‌های منشعب
2. ذرت ← گیاه تک لپه‌ای ← دارای ریشه افشان ← برگ‌های کشیده و رگبرگ‌های موازی ← دم‌برگ هم ندارد. ← برگ با غلاف به ساقه متصل می‌شود.
3. گندم ← گیاه تک لپه‌ای ← ریشه افشان ← برگ‌های کشیده و رگبرگ‌های موازی دارد.

سازش با محیط

همیشه شرایط جوی و محیطی برای زندگی گیاهان مساعد نیست. در ایران، بخش اعظمی از مناطق، دارای اقلیم خشک و کم آب هستند. با این حال، گیاهان حتی در بیابان‌ها هم با مشکلات کنار آمده و به حیات خود ادامه می‌دهند.

به دلیل تابش شدید نور خورشید و دمای بالا در کنار آب کم، پوشش گیاهی اندک است. گیاهانی می‌توانند در این مناطق دوام بیاورند که توانایی بالایی در جذب آب داشته باشند. همچنین آنها باید سازوکارهای ویژه‌ای برای کاهش تبخیر به وجود آورند.

روزنه‌هایی در غار

خرزهره از جمله گیاهانی است که نسبت به کم آبی و گرمای شدید، مقاوم است. پوستک در برگ‌های خرزهره ضخیم است و روزنه‌های آن، در فرورفتگی‌های غارمانندی قرار می‌گیرند. در این فرورفتگی‌ها، تعداد فراوانی کرک وجود دارد. این کرک‌ها با به دام انداختن رطوبت هوا، باعث ایجاد اتمسفر مرطوب در اطراف روزنه‌ها می‌شوند. با این کار، خروج بیش از حد آب از برگ، کنترل می‌شود.

بعضی گیاهان مناطق بیابانی، در واکوئول‌های خود دارای ترکیبات پلی ساکاریدی هستند. این ترکیبات مقدار فراوانی آب جذب می‌کنند. بنابراین، آب فراوانی در واکوئول‌ها ذخیره می‌شود. گیاه از این آب می‌تواند در دوره‌های کم آبی استفاده کند.

کشور ایران، اغلب با مشکل کم آبی مواجه است. با شناخت ساختار گیاهان، می‌توان گونه‌هایی را انتخاب کرد که کشاورزی پایداری داشته باشیم. علاوه بر آن، می‌شود گیاهان مناسبی را برای توسعه فضای سبز برگزید.

با ادامه گفتار 3 فصل 6 زیست دهم همراه بایوبنام باشید.

زندگی در آب

بعضی گیاهان در آب و یا جاهایی زندگی می‌کنند که زمان‌هایی از سال، با آب پوشیده می‌شوند. چنین امری، این گیاهان را با مشکل کمبود اکسیژن روبرو می‌کند. آنها برای زندگی در چنین محیط‌هایی، سازش پیدا کرده‌اند. یکی از این سازش‌ها، تشکیل فضاهای وسیع در بافت پارانشیم، ریشه، ساقه و برگ است.

شش ریشه

جنگل‌های حرّا در سواحل استان‌‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان، از بوم‌سازگان‌های ارزشمند ایران‌اند. از آنجا که درختان حرا در آب و گل قرار دارند، با کمبود اکسیژن مواجه هستند.

این گیاهان برای مقابله با کمبود اکسیژن، ریشه‌های خود را خارج از سطح آب قرار می‌دهند. ریشه‌های بیرون از سطح آب با جذب اکسیژن، مانع مرگ درختان حرا به علت کمبود اکسیژن می‌شوند. از همین‌رو، به این ریشه‌ها، شش ریشه می‌گویند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل شش زیست دهم

فعالیت 10 صفحه 95 زیست دهم

الف) با مراجعه به منابع معتبر، درباره ویژگی‌های درخت حرا، وضعیت جنگل‌های حرا در ایران، نقش این جنگل‌‎ها در حفظ گونه‌های جانوری و زندگی مردم محلی، به‌صورت گروهی گزارشی ارائه دهید.

ب) در منطقه‌ای که زندگی می‌کنید، آیا گیاهانی وجود دارند که با شرایط خاص آن منطقه سازگاری‌هایی داشته باشند؟ در صورت وجود چنین گیاهانی، گزارشی به صورت گروهی از این سازگاری‌ها ارائه دهید.

جواب فعالیت 10 صفحه 95 زیست دهم

الف) حرّا گیاهی از خانواده شاه‌پسند است که در منطقه خاورمیانه در سواحل ایران، عربستان و مصر دیده می‌شود. این گیاه در ایران در امتداد سواحل خلیج فارس و دریای عمان وجود دارد.

بیشترین تجمع درخت حرا در منطقه حفاظت شده نایبند در استان بوشهر به مساحت 390 هکتار است. این درخت در مناطق ساحلی آب‌های شور زندگی می‌کند و زیستگاه مناسبی برای حفظ پرندگانی مانند حواصیل، لک‌لک، مرغ سقا و … است.

ب) گیاهان CAM، از جمله گیاهانی هستند که با مناطق دارای آب و هوای گرم و خشک، سازگاری پیدا کرده‌اند. این گیاهان جهت سازگاری با منطقه‌ای که زندگی می‌کنند، در روز روزنه‌های هوایی خود را می‌بندند. به این ترتیب، مانع تبخیر آب در روزهای گرم می‌شوند. آنها در تمام طول شب، روزنه‌های خود را جهت جذب کربن دی اکسید باز می‌گذارند.

جمع بندی گفتار 3 فصل 6 زیست دهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار سه فصل شش زیست 10 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست دهم فصل ششم گفتار سوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.