گفتار 2 فصل 6 زیست دهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 2 فصل 6 زیست دهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

در گفتار قبلی با ویژگی‌های باخته گیاهی و اجزای آن، از جمله دیواره یاخته‌ای و واکوئول آشنا شدیم. یاد گرفتیم که رنگ‌ها در گیاهان، در دیسه ذخیره می‌شوند. هم‌چنین، رنگ سبز اغلب برگ‌ها به دلیل وجود سبزدیسه است. به نظر شما یک گیاه علفی و یا یک درخت، از چه سامانه‌های بافتی تشکیل می‌شود؟ نوبت آن است که به آموزش دومین گفتار از ششمین فصل زیست 10 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 2 فصل 6 زیست دهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار دوم فصل ششم زیست دهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در این درس قرار است با تعریف سامانه بافتی  آشنا شویم. این سامانه به سه نوع «بافت پوششی»، «بافت زمینه‌ای» و «بافت آوندی» تقسیم بندی می‌شود. در ادامه به بررسی هر کدام از آنها خواهیم پرداخت.

بیشتر بدانید: آموزش فصل ششم زیست دهم

سامانه بافتی؛ گفتار دوم فصل ششم زیست دهم

اگر ریشه، ساقه و برگ را در نهان‌دانگان برش بزنیم، سه بخش در آنها قابل تشخیص است. به هر یک از این بخش‌ها، سامانه بافتی می‌گویند؛ زیرا هر سامانه، از بافت‌ها و یاخته‌های گوناگونی تشکیل می‌شود.

پیکر گیاهان نهان‌دانه (گل‌دار) از سه سامانه بافتی به نام‌های پوششی، زمینه‌ای و آوندی به وجود می‌آید.

هر سامانه بافتی، عملکرد خاصی دارد. مثلا سامانه بافت پوششی، اندام‌ها را در برابر خطرهایی که در محیط بیرون قرار دارند، حفظ می‌کند. در ادامه عملکرد و توضیح هر سه سامانه را یاد خواهیم گرفت.

سامانه بافت پوششی

سامانه بافت پوششی، سراسر اندام گیاه را می‌پوشاند. این سامانه از گیاه در برابر عوامل بیماری‌زا و تخریب‌گر، محافظت می‌کند. با این حساب، عملکردی مشابه با پوست در جانوران دارد.

روپوست و وظایف آن

به سامانه بافت پوششی در برگ‌ها، ساقه‌ها و ریشه‌های جوان، روپوست می‌گویند. این سامانه معمولا از یک لایه یاخته تشکیل می‌شود.

یکی از کارهای روپوست، کاهش تبخیر آب از اندام‌های هوایی گیاه است. به نظر شما، روپوست چگونه این کار را انجام می‌دهد؟

پوستک گفتار 2 فصل 6 زیست دهم

شکل پایین را با دقت نگاه کنید. لایه‌ای که سطح بیرونی یاخته‌های روپوست را می‌پوشاند، پوستک نام دارد.

پوستک به علت دارا بودن ترکیبات لیپیدی که یاخته‌های روپوستی آن را می‌سازند، به کاهش تبخیر آب از سطح برگ کمک می‌کند. بعضی گیاهان، دارای پوستک ضخیم هستند. این لایه موجود در سطح بیرونی روپوست، دو وظیفه دیگر را نیز بر عهده دارد:

• محافظت از گیاه در برابر ورود نیش حشرات و عوامل بیماری‌زا
• حفظ گیاه در برابر سرما

تمایز یاخته‌های روپوستی

گفتیم که روپوست در برگ‌ها، ساقه‌ها و ریشه‌های جوان وجود دارد. به‌عبارت دیگر، هم اندام‌های هوایی و هم اندام‌های زمینی گیاه شامل روپوست هستند.

بعضی یاخته‌های روپوستی در اندام‌های هوایی گیاه، قادرند به یاخته‌های زیر تمایز پیدا کنند:

• نگهبان روزنه
• کرک
• ترشحی

یاخته‌های نگهبان روزنه برخلاف یاخته‌های دیگر روپوست، سبزینه دارند.

یاخته‌های روپوست در ریشه‌های جوان، می‌توانند تمایز پیدا کنند. از تمایز آنها، تار کشنده به وجود می‌آید. روپوست ریشه، پوستک ندارد.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل شش زیست دهم

پیراپوست

سامانه بافت پوششی در اندام‌های مسن گیاه، پیراپوست (پریدرم) نام دارد. در گفتار بعدی با پریدرم بیشتر آشنا خواهیم شد.

سامانه بافت زمینه‌ای

سامانه بافت زمینه‌ای فضای بین روپوست و بافت آوندی را پر می‌کند. این سامانه از سه نوع بافت زیر تشکیل می‌شود:

• پارانشیمی (نرم آکند)
• کلانشیمی (چسب آکند)
• اسکلرانشیمی (سخت آکند)

در ادامه گفتار 2 فصل 6 زیست دهم، هر کدام از این موارد را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بافت پارانشیم

بافت پارانشیمی، رایج‌ترین بافت سامانه زمینه‌ای است. یاخته‌های پارانشیمی، دیواره نخستین نازک و چوبی نشده دارند؛ بنابراین، نسبت به آب، نفوذپذیرند.

در صورت زخمی شدن گیاه، این یاخته‌ها تقسیم می‌شوند و آن را بازسازی می‌کنند. از کارهای متفاوت بافت پارانشیمی می‌توان به ذخیره مواد و فتوسنتز اشاره کرد. پارانشیم سبزینه دار به فراوانی در اندام‌های سبز گیاه، مانند برگ دیده می‌شود.

فعالیت 6 صفحه 87 زیست دهم

سامانه بافت زمینه‌ای در گیاهان آبزی از پارانشیمی ساخته می‌شود که فاصله فراوانی بین یاخته‌های آن وجود دارد.

این فاصله‌ها با هوا پر شده‌اند. این ویژگی چه اهمیتی برای گیاهی دارد که در آب زندگی می‌کند؟

جواب فعالیت 6 صفحه 87 زیست دهم

نکته: به چنین پارانشیم‌هایی، پارانشیم هوادار یا آئرانشیم می‌گویند.

1. هوای موجود در فاصله بین یاخته‌های پارانشیمی، سبب سبک شدن اندام گیاهی می‌شود. بنابراین، مقاومت آن در برابر جریان‌های آبی کاهش می‌یابد.
2. هوا در تامین اکسیژن مورد نیاز اندام‌های گیاهی که در آب قرار دارند، نقش دارد.

با ادامه گفتار 2 فصل 6 زیست دهم همراه بایوبنام باشید.

بافت کلانشیم

بافت کلانشیمی از یاخته‌هایی با همین نام ساخته شده است. این یاخته‌ها علی‌رغم نداشتن دیواره پسین، دیواره نخستین ضخیمی دارند. چنین ساختاری در کنار ایجاد استحکام، موجب انعطاف‌پذیری اندام می‌شود.

این بافت، مانع رشد اندام گیاهی نمی‌شود. یاخته‌های کلانشیمی، معمولا زیر روپوست قرار می‌گیرند.

بافت اسکلرانشیم

یاخته‌های اسکلرانشیم با کنار هم قرار گرفتن، بافت اسکلرانشیم را به وجود می‌آورند. این یاخته‌ها دیواره پسین ضخیم و چوبی شده دارند. چوبی شدن دیواره، به علت تشکیل ماده‌ای به نام لیگنین (چوب) است. این امر در نهایت، منجر به مرگ پروتوپلاست می‌شود. یاخته‌های اسکرانشیمی، نقش استحکامی را در گیاه بازی می‌کنند.

وقتی به گلابی گاز می‌زنید، ذره‌های سفت و سختی را زیر دندان خود احساس می‌کنید. این ذره‌های سخت، مجموعه‌ای از یاحته‌های بافت اسکلرانشیمی است.

دو نوع یاخته اسکلرانشیمی

به‌طور کلی، دو نوع یاخته اسکلرانشیمی داریم:

• اسکلرئید
• فیبر

اسکلرئیدها، یاخته‌های کوتاه و فیبرها، یاخته‌های دراز اسکرانشیمی هستند. در تولید طناب و پارچه، می‌توان از فیبرها استفاده کرد.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار سه فصل شش زیست دهم

سامانه بافت آوندی

سامانه بافتی، ترابری مواد در گیاه را بر عهده دارد. این سامانه دارای دو نوع بافت آوند چوبی و آوند آبکشی است.

اصلی‌ترین یاخته‌های این بافت‌ها، آوندها را می‌سازند. علاوه بر آن، شیره خام و پرورده را در سراسر گیاه جابجا می‌کنند. سامانه بافت آوندی در کنار آوندها، یاخته‌های دیگری مانند پارانشیمی و فیبر نیز دارد.

آوندهای چوبی

آوندهای چوبی، یاخته‌های مرده‌ای‌اند که دیواره چوبی شده آنها، به جا مانده است. لیگنین در دیواره یاخته‌های آوند چوبی به شکل‌های متفاوتی قرار می‌گیرد.

بعضی آوندهای چوبی از یاخته‌های دوکی شکل دراز، به نام تراکئید ساخته می‌شوند. این در حالی است که بعضی دیگر از به دنبال هم قرار گرفتن یاخته‌های کوتاهی به نام عنصر آوندی به وجود می‌آیند. در عناصر آوندی دیواره عرضی از بین رفته و لوله پیوسته‌ای تشکیل شده است.

آوند آبکش گفتار 2 فصل 6 زیست دهم

یاخته‌های آوند آبکش، دارای دیواره نخستین سلولزی هستند. دیواره عرضی در این یاخته‌ها، صفحه آبکشی دارد. این یاخته‌ها با این که هسته ندارند، زنده‌اند. دلیلش وجود سیتوپلاسم درون آنهاست.

در کنار آوندهای آبکش نهان‌دانگان، یاخته‌های همراه قرار دارند. یاخته‌های همراه به آوندهای آبکش در ترابری شیره پرورده کمک می‌کنند. شکل پایین را با دقت ببینید. دسته‌های فیبر، آوندها را در بر گرفته‌اند!

فعالیت 7 صفحه 89 زیست دهم

الف) سه سامانه بافتی و انواع یاخته‌های سامانه بافت زمینه‌ای را با هم مقایسه کنید.

ب) مقدار بافت آوند چوبی در ساقه چوبی شده، به مراتب بیشتر از آوند آبکشی است. این وضع چه اهمیتی برای گیاه دارد؟

جواب فعالیت 7 صفحه 89 زیست دهم

الف)

ب) گیاه برای رشد بیشتر به آب و ترکیبات معدنی نیاز دارد. انتقال این ترکیبات توسط آوند چوبی صورت می‌گیرد. آوندهای چوبی نقش استحکامی و استوار ماندن ساقه‌های چوبی را نیز بر عهده دارند. از این‌رو، ضخامت آوندهای چوبی در یک ساقه چوبی شده، بیشتر از آوندهای آبکشی است. برای به گردش درآمدن آب در گیاه نیز همیشه حجم عظیمی از آن تبخیر می‌شود. بنابراین گیاه به آوندهای چوبی بیشتر از آوندهای آبکشی نیاز دارد.

جمع بندی گفتار 2 فصل 6 زیست دهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار دو فصل شش زیست 10 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست دهم فصل ششم گفتار دوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.