گفتار 3 فصل 5 زیست دهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 3 فصل 5 زیست دهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

فرایند تشکیل ادرار و هم ایستایی و کلیه‌ها، دو موضوعی بود که در دو گفتار قبلی یاد گرفتیم. تنوع دفع و تنظیم اسمزی در جانداران به چه صورت است؟ حال نوبت آن است که به آموزش سومین گفتار از پنجمین فصل زیست 10 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 3 فصل 5 زیست دهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار سوم فصل پنجم زیست دهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

تنوع دفع و تنظیم اسمزی در جانداران را می‌توان بر اساس بی مهره و یا مهره‌دار بودن آنها تقسیم بندی کرد. در بی‌مهرگان با سه حالت نفریدی، آبشش و لوله‌های مالپیگی مواجه هستیم. این موضوع در مهره‌داران بسته به نوع جاندار متفاوت است. طبق این الگو به بررسی ماهیان آب شیرین، ماهیان آب شور، دوزیستان، خزندگان و پرندگان خواهیم پرداخت.

بیشتر بدانید: آموزش فصل پنجم زیست دهم

تنوع دفع و تنظیم اسمزی در جانداران؛ گفتار سوم فصل پنجم زیست دهم

در اکثر تک یاخته‌ای‌ها، تنظیم اسمزی با کمک انتشار انجام می‌شود. با این حال، موارد استثنا نیز وجود دارد. مثلا، در «پارامسی» این امر توسط واکوئول‌های انقباضی صورت می‌گیرد. این واکوئول‌ها آبی که در نتیجه اسمز وارد پارامسی می‌شود را به همراه مواد دفعی، از این موجود دفع می‌کند.

اسمز و دفع بی‌مهرگان

تنظیم اسمزی و دفع در بی‌مهرگان به سه شکل نفریدی، آبشش و لوله‌های مالپیگی انجام می‌شود. در ادامه به بررسی هرکدام از این موارد می‌پردازیم.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل پنج زیست دهم

نفریدی

بیشتر بی‌مهرگان دارای ساختار مشخصی برای دفع هستند که یکی از آنها، نفریدی است. نفریدی، لوله‌ای است که با منفذی به بیرون باز و دفع از طریق آن انجام می‌شود. این ساختار برای دفع، تنظیم اسمزی و یا هر دو مورد به کار می‌رود.

آبشش

سخت‌پوستان، «مواد دفعی نیتروژن‌دار» را با انتشار ساده، از آبشش‌ها دفع می‌کنند.

لوله‌های مالپیگی

سامانه دفعی متصل به روده در حشرات، لوله‌های مالپیگی نام دارند.

ماده دفعی در حشرات، اوریک اسید است. اوریک اسید همراه با آب، به لوله‌های مالپیگی وارد می‌شود. محتوای لوله‌های مالپیگی، در روده تخلیه می‌شود. با عبور مایعات در روده، آب و یون‌ها بازجذب می‌شوند. در نهایت، اوریک اسید از طریق روده به همراه مواد دفعی دستگاه گوارش، دفع می‌شود.

دفع و تنظیم اسمزی مهره‌داران

تمامی مهره‌داران، کلیه دارند. مهره‌دارانی وجود دارند که علاوه بر کلیه، دارای اندام‌های دیگری هستند. از این دسته، می‌توان به ماهیان غضروفی (مثل کوسه‌ها و سفره ماهی‌ها) ساکن آب شور اشاره کرد. آنها جدای کلیه، غدد راست روده‌ای نیز دارند. این غدد، محلول نمک (سدیم کلرید) بسیار غلیظ را به روده ترشح می‌کنند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل پنج زیست دهم

با ادامه گفتار 3 فصل 5 زیست دهم همراه بایوبنام باشید.

ماهیان آب شیرین

فشار اسمزی مایعات بدن در ماهیان آب شیرین، بیشتر از محیط زندگی آنهاست. بنابراین، آب می‌تواند وارد بدن آنها شود. ماهیان آب شیرین برای مقابله با این مشکل، آب خیلی کمی می‌نوشند.

شاید بگویید که آنها مدام دهان خود را باز و بسته می‌کنند، پس مدام در حال آب خوردن هستند. این ماهی‌ها تنها به منظور عبور آب و تبادل گازها در آبشش‌ها، دهان خود را می‌بندند و باز می‌کنند. ماهیان آب شیرین، حجم زیادی از آب را به‌صورت ادرار رقیق دفع می‌کنند.

ماهیان آب شور

در ماهیان آب شور، فشار اسمزی مایعات بدن کمتر از فشار اسمزی محیط است. به‌عبارت دیگر، آنها دقیقا برعکس ماهیان آب شیرین هستند. بنابراین آب، تمایل دارد که از بدن آنها خارج شود. این ماهیان برای مقابله، مقدار زیادی آب می‌نوشند.

ماهیان آب شور به دو طریق، دفع مواد زائد را انجام می‌دهند:

• دفع برخی یون‌ها توسط کلیه به صورت ادرار غلیظ
• دفع برخی دیگر از طریق یاخته‌های آبشش

دوزیستان

مثانه دوزیستان، وظیفه ذخیره آب و یون‌ها را بر عهده دارد. اگر محیط خشک شود، دفع ادرار نیز کم می‌گردد. در این صورت، مثانه برای نگهداری آب بیشتر، بزرگ‌تر می‌شود. سرانجام، بازجذب آب از مثانه به خون افزایش پیدا می‌کند.

خزندگان و پرندگان

کلیه خزندگان و پرندگان، توانمندی زیادی در بازجذب آب دارد. برخی خزندگان و پرندگان دریایی و بیابانی، غذای نمک‌دار و یا آب دریا را مضرف می‌کنند. آنها قادرند نمک اضافه را از طریق غدد نمکی نزدیک چشم یا زبان، به شکل قطره‌های غلیظ دفع کنند.

جمع بندی گفتار 3 فصل 5 زیست دهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار سه فصل پنج زیست 10 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست دهم فصل پنجم گفتار سوم را پوشش دهیم.

«اسمز و دفع بی‌مهرگان» و «دفع و تنظیم اسمزی مهره‌داران»، دو موضوعی بود که به آنها پرداختیم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، خوشحال می‌شویم با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.