گفتار 3 فصل 8 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 3 فصل 8 زیست یازدهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

در دو گفتار قبلی با تولید مثل جنسی و غیر جنسی در گیاهان آشنا شدیم. تخم و میوه در این میان، چه نقشی دارند؟ فکر می‌کنید از یاخته تخم تا گیاه، چه مسیری طی می‌شود؟ نوبت آن است که به آموزش سومین گفتار از هشتمین فصل زیست 11 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 3 فصل 8 زیست یازدهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار سوم فصل هشتم زیست یازدهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدا به بررسی این می‌پردازیم که با تقسیم تخم، سرنوشت برگ‌های رویانی چه می‌شود. سپس با رویش دانه که به دو شکل امکان‌پذیر است، آشنا می‌شویم. در مرحله بعدی، پراکنش میوه‌ها و میوه‌های بدون دانه را مورد بررسی قرار می‌دهیم. موضوع پایانی نیز به این مسئله می‌پردازد که عمر گیاهان چقدر است.

بیشتر بدانید: آموزش فصل هشتم زیست یازدهم

از یاخته تخم تا گیاه؛ گفتار سوم فصل هشتم زیست یازدهم

از لقاح یکی از زامه‌ها با یاخته تخم‌زا، تخم به وجود می‌آید. تخم، باید یک سری مراحل را طی کند تا به یک گیاه جدید تبدیل شود. تشکیل گیاه جدید از یاخته تخم، نیازمند ساختارهایی است که قرار است با آنها آشنا شویم.

تخم تقسیم می‌شود

رویان، از تقسیم پی‌در‌پی یاخته تخم تشکیل می‌شود. در نخستین تقسیم تخم، دو یاخته بزرگ و کوچک ایجاد می‌شود.

تقسیم یاخته بزرگ بخشی را به وجود می‌آورد که رابط بین رویان و گیاه مادر است. یاخته کوچک، منشا رویان است. مراحل تشکیل رویان را می‌توانید در شکل پایین ببینید.

لپه‌ها، بخشی از رویان‌اند. ساقه و ریشه رویانی نیز در دو انتهای رویان تشکیل می‌شوند. پوسته تخمک نیز تغییر می‌کند و به پوسته دانه تبدیل می‌شود. بنابراین، دانه شامل پوسته، رویان و ذخیره غذایی است. ذخیره غذایی هنگام رشد رویان به مصرف می‌رسد.

شکل بالا را با دقت مشاهده کنید. همانطور که می‌بینید، رویان از ساقه رویانی، ریشه رویانی و لپه‌ها تشکیل شده است.

ممکن است درون‌دانه به عنوان ذخیره دانه باقی بماند یا اینکه جذب لپه‌ها شود. مثلا درون‌دانه، ذخیره دانه در ذرت است. نقش لپه، انتقال مواد غذایی از درون‌دانه به رویان در حال رشد است.

در دانه لوبیا، مواد غذایی درون‌دانه جذب لپه‌ها و در آنجا ذخیره می‌شوند. بنابراین، لپه‌ها که بزرگ شده‌اند، بخش ذخیره‌ای دانه را تشکیل می‌دهند.

برگ‌های رویانی

نام دیگر لپه‌ها، برگ‌های رویانی است. دلیلش این است که آنها در بسیاری از گیاهان گل‌دار، از خاک بیرون می‌آیند. سپس، مدت کوتاهی فتوسنتز انجام می‌دهند.

فعالیت 6 صفحه 131 گفتار 3 فصل 8 زیست یازدهم

الف) دانه‌هایی مانند لوبیا و ذرت را در شرایط مناسب قرار دهید تا رویش یابند. این کار را چگونه انجام می‌دهید؟ با مشاهده دانه‌های در حال رویش، مشخص کنید ابتدا کدام یک از اندام‌های رویشی از دانه خارج می‌شوند. این مشاهده را برای انواعی از دانه‌های دیگر نیز انجام دهید. نتیجه را به صورت یک گزاره بنویسید.

ب) دانه‌های لوبیا و ذرت را در فواصل زمانی دو روزه، بعد از خیس خوردن از وسط نصف و با استفاده از شکل زیر، آنچه را که می‌بینید، نام‌گذاری کنید.

جواب فعالیت 6 صفحه 131 زیست یازدهم

الف) انتظار می‌رود که دانش آموزان بدانند که برای رویاندن دانه‌ها باید آنها را ابتدا یک یا دو روز در آب بخیسانند. سپس، مرطوب نگه دارند تا رشد کنند.

ب) انتظار داریم که دانش آموزان با مشاهده رویش انواع دانه‌ها پی ببرند که ابتدا ریشه خارج می‌شود. سپس نتایج مشاهده‌های خود را با چنین گزاره‌ای ارائه دهند: هنگام رویش دانه، ریشه اولین اندامی است که خارج می‌شود.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل هشت زیست یازدهم

رویش دانه

پوسته دانه‌ها معمولا سخت است. این بخش رویان را در برابر شرایط نامساعد محیط و صدمه‌های فیزیکی یا شیمیایی حفظ می‌کند. همچنین با جلوگیری از ورود آب و اکسیژن به دانه، مانع از رشد سریع رویان می‌شود.

بعد از تشکیل رویان، رشد آن تا مدتی متوقف می‌شود. رویان در شرایط مناسب، رشد خود را از سر می‌گیرد. سپس، به صورت گیاهی کوچک که به آن دانه‌رُست می‌گویند، از دانه خارج می‌شود. در این حالت می‌گویند که دانه رویش یافته است.

دانه برای رویش به آب، اکسیژن و دمای مناسب نیاز دارد. آنها با جذب آب متورم می‌شوند و پوسته‌شان شکاف برمی‌دارد. در نتیجه، اکسیژن کافی به رویان می‌رسد. رویان با استفاده از ذخایر غذایی، رشد و نمو خود را از سر می‌گیرد. با ادامه گفتار 3 فصل 8 زیست یازدهم، همراه بایوبنام باشید.

رویش زیرزمینی و رویش روزمینی

تقسیم سریع یاخته‌های مریستمی، به طول ساقه و ریشه می‌افزاید. سه سامانه بافتی پارانشیم، کلانشیم و اسکلرانشیم نیز در ساقه و ریشه شکل می‌گیرند. در نهان دانگان، لپه‌ها یا درون خاک می‌مانند و یا همراه با ساقه از خاک خارج می‌شوند. به این ترتیب، دو نوع رویش زیرزمینی و  روزمینی تعریف می‌گردد.

به تولید برگ، شاخه و ریشه‌های جدید، رشد رویشی می‌گویند. گیاهان گل‌دار مدتی بعد از سپری کردن رشد رویشی، می‌توانند به ترتیب گل، میوه و دانه تشکیل دهند.

میوه

می‌دانیم این تخمک‌ها هستند که به دانه تبدیل می‌شوند. میوه، از رشد و نمو تخمدان یا بخش‌هایی دیگر تشکیل می‌شود. به میوه‌ای که از رشد تخمدان ایجاد شده، میوه حقیقی می‌گویند. در غیر این صورت، میوه را کاذب می‌نامند. نمونه آن، میوه سیب است که از رشد نهنج به دست می‌آید.

فعالیت 7 صفحه 133 زیست یازدهم

برچه‌ها را در میوه‌ها نیز می‌توانیم تشخیص دهیم. در شکل زیر، تعدادی میوه از عرض برش خورده‌اند. تعدادی میوه را انتخاب و به طور عرضی برش دهید. در کدام میوه فضای تخمدان با دیواره برچه‌ها به طور کامل تقسیم شده است؟

جواب فعالیت 7 صفحه 133 زیست یازدهم

این فعالیت برای مشاهده برچه در میوه طراحی شده است. هر یک از پره‌های پرتقال یک برچه را نشان می‌دهد. همچنین در فلفل دلمه‌ای و خیار می‌توانیم مرز برچه‌ها را مشاهده کنیم. دانش آموزان با ایجاد برش عرضی در میوه‌ها، مفهوم برچه را که در گفتار 2 آمده است، بهتر درک می‌کنند. ممکن است در فلفل دلمه‌ای برچه‌ها کاملا از هم جدا نشده باشند.

پراکنش میوه‌ها

میوه‌ها علاوه بر حفظ دانه‌ها، در پراکنش آنها نقش دارند. بعضی میوه‌ها به پیکر جانوران می‌چسبند و با آنها جابجا می‌شوند. باد و آب نیز میوه‌ها و دانه‌ها را جابجا می‌کنند. با ادامه گفتار 3 فصل 8 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

میوه‌های نارس معمولا مزه ناخوشایندی دارند. بنابراین، دانه‌های نارس تا زمان رسیدگی میوه از خورده شدن به وسیله جانوران حفظ می‌شوند. از طرف دیگر، جانوران با خوردن میوه‌های رسیده، در پراکنش دانه‌ها نقش دارند. پوسته سخت و محکم بعضی دانه‌ها، حتی در برابر شیره‌های گوارشی جانوران، آنها را سالم نگه می‌دارد. رنگ‌های درخشان میوه‌های رسیده، جانوران را به خود جذب می‌کنند.

فعالیت 8 صفحه 134 زیست یازدهم

شکل زیر، انواعی میوه را نشان می‌دهد. ویژگی‌های هر یک از این میوه‌ها را فهرست و بر اساس این ویژگی‌ها پیشبینی کنید که پراکنش آنها با کمک چه عاملی (باد/ جانور) انجام می‌شود. با مراجعه به منابع معتبر، درستی نظر گروه را بررسی و نتیچه را گزارش کنید.

جواب فعالیت 8 صفحه 134 زیست یازدهم

پاسخ دانش آموزان مبتنی بر ویژگی‌های ظاهری این میوه‌ها خواهد بود. میوه‌هایی که دارای بال یا کرک هستند، با باد و میوه‌هایی که دارای زوائد خار مانند هستند با چسبیدن به پشم یا موی جانوران در محیط جابجا می‌شوند.

میوه‌های بدون دانه

احتمالا میوه بدون دانه را به میوه‌ای که دانه دارد، ترجیح دهید. فکر می‌کنید هر میوه‌ای که به آن بدون دانه می‌گویید، واقعا بدون دانه است؟ آیا از چگونگی تشکیل میوه بدون دانه اطلاع دارید؟ با ادامه گفتار 3 فصل 8 زیست یازدهم همراه باشید تا با این موارد آشنا شویم.

می‌دانیم که در ابتدا، لقاح تخم‌زا و زامه اتفاق می‌افتد. سپس، دانه از رشد و نمو تخمک به وجود می‌آید. بنابراین، اگر لقاحی در کار نباشد، دانه‌ای نیز تشکیل نخواهد شد. پرتقال‌های بدون دانه، به این روش ایجاد می‌شوند. برای تشکیل چنین میوه‌ای، به تنظیم کننده‌های رشد نیاز داریم. با تنظیم کننده‌ها در فصل بعدی آشنا می‌شویم.

ممکن است لقاح انجام شود، ولی رویان قبل از تکمیل مراحل رشد و نمو از بین برود. در این صورت، دانه‌های نارسی تشکیل می‌شوند که ریزند و پوسته‌ای نازک دارند. به چنین میوه‌های نیز، میوه بدون دانه می‌گویند. اغلب موزهایی که می‌خوریم، از نوع بدون دانه هستند. به‌عبارت دیگر، آنها دانه نارس دارند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل هشت زیست یازدهم

عمر گیاهان چقدر است؟

طول عمر گونه‌های متفاوت گیاهی فرق می‌کند. این ویژگی می‌تواند از چند روز تا چند قرن باشد. درخت‌ها، مریستم پسین دارند. معمولا طول عمر آنها از گیاهان علفی (غیر درختی) بیشتر است. گیاهان را بر اساس طول عمر می‌توان در سه گروه جای داد.

گیاهان یک ساله

این گیاهان در مدت یک سال یا کمتر، رشد و تولید مثل می‌کنند و سپس، از بین می‌روند. گیاه گندم و خیار، از گیاهان یک‌ساله‌اند.

گیاهان دوساله گفتار 3 فصل 8 زیست یازدهم

این گیاهان در سال اول، رشد رویشی دارند. در سال دوم علاوه بر رشد رویشی، با تولید گل و دانه رشد زایشی دارند. از این گیاهان، می‌توان به شلغم و چغندر قند اشاره کرد. آنها در سال اول رشد رویشی دارند و مواد حاصل از فتوسنتز را در ریشه ذخیره می‌کنند. در سال دوم، ساقه گل دهنده ایجاد می‌شود. مواد ذخیره شده در ریشه برای تشکیل گل و دانه به مصرف می‌رسند.

گیاهان چندساله

این گیاهان، سال‌ها به رشد رویشی خود ادامه می‌دهند. بعضی از آنها هرساله می‌توانند گل، دانه و میوه تولید کنند. درخت‌ها و درختچه‌ها، از گیاهان چند ساله‌اند. آنها ممکن است حتی تا چند قرن نیز زندگی کنند. گیاهان علفی چندساله نیز وجود دارند. زنبق، یکی از مثال‌های گیاهان علفی چند ساله است. این گیاه دارای زمین‌ساقه است که در خاک باقی می‌ماند.

فعالیت 9 صفحه 136 زیست یازدهم

الف) اکثر گرده افشان‌ها، حشره‌اند و گرده افشانی بسیاری از گیاهان کشاورزی و درختان میوه به کمک آنها انجام می‌شود. درباره عواملی که زندگی حشره‌های گرده افشان را تهدید می‌کند، تحقیق و نتیجه را گزارش کنید.

ب) شکل زیر چرخه زندگی یک گیاه نهان دانه را نشان می‌دهد. جاهای خالی را با کلمه‌های مناسب پر کنید.

جواب فعالیت 9 صفحه 136 زیست یازدهم

الف) در این قسمت تحقیق دانش آموزان باید شامل اثرات سوء به کارگیزی حشره‌کش‌ها و سموم دفع آفات بر حشراتی باشد که آفت گیاهان زراعی و محصولات باغی به شمار نمی‌روند و در عوض، برای آنها مفیدند. از تهدیدهای دیگر می‌توان به امواج رادیویی که مثلا شامل امواج تلفن‌های همراه می‌شود، اشاره کرد.

ب)

جمع بندی گفتار 3 فصل 8 زیست یازدهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار سه فصل هشت زیست 11 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست یازدهم فصل هشتم گفتار سوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.