گفتار 1 فصل 7 زیست دهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 1 فصل 7 زیست دهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

در فصل قبلی یاد گرفتیم که چگونه یاخته‌ها، سامانه‌های بافتی و ساختار گیاهان را به وجود می‌آورند. صحبت اینجاست که گیاهان، چگونه نیازهای غذایی خود را برطرف می‌کنند؟ نوبت آن است که به آموزش اولین گفتار از هفتمین فصل زیست 10 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 1 فصل 7 زیست دهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار اول فصل هفتم زیست دهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدای کار، با خاک و مواد مغذی مورد نیاز گیاهان آشنا می‌شویم. پس از آن، یاد می‌گیریم که آنها مواد معدنی موجود در خاک را چگونه جذب می‌کنند. در ادامه بهبود خاک با کودهای آلی، شیمیایی و زیستی را بررسی می‌کنیم. مبحث آخر نیز به تقابل گیاهان با کاهش و افزایش مواد اختصاص دارد.

بیشتر بدانید: آموزش فصل هفتم زیست دهم

تغذیه گیاهی؛ گفتار اول فصل هفتم زیست دهم

گیاهان از سه طریق می‌توانند مواد مورد نیاز خود را جذب کنند:

• هوا
• آب
• خاک

کربن دی اکسید یکی از مهم‌ترین موادی است که گیاهان از هوا جذب می‌کنند. کربن، اساس ماده آلی و یکی از عناصر مورد نیاز گیاهان است. کربن دی اکسید به همراه سایز گازها از طریق روزنه‌ها وارد فضاهای بین‌یاخته‌ای گیاه می‌شود.

مقداری از کربن دی اکسید با حل شدن در آب، به‌صورت بیکربنات درمی‌آید. گیاه این مقدار را نیز می‌تواند از طریق آب جذب کند.

سایر مواد مغذی، بیشتر از راه خاک وارد گیاهان می‌شوند.

خاک و مواد مغذی مورد نیاز گیاهان

خاک، ترکیبی از مواد زیر است:

• آلی
• غیر آلی
• ریزجانداران (میکروارگانسیم‌ها)

در مناطق مختلف، خاک‌ها ترکیبات متفاوتی دارند. بنابراین، توانایی آنها در نگهداری آب، مقدار هوای خاک، pH و مواد معدنی نیز متغیر است.

گیاخاک

به لایه سطحی خاک که به‌طور عمده از بقایای جانداران و به‌ویژه اجزای در حال تجزیه آنها تشکیل می‌شود، گیاخاک می‌گویند. گیاخاک به دلیل داشتن بارهای منفی، یون‌های مثبت را در سطح خود نگه می‌دارد. بنابراین، مانع از شست‌و‌شوی این یون‌ها می‌شود.

این لایه سطحی به خاک حالت اسفنجی می‌دهد که برای نفوذ ریشه مناسب است.

هوازدگی فیزیکی و شیمیایی

ذرات غیرآلی خاک از تخریب فیزیکی و شیمیایی سنگ‌ها طی فرایند هوازدگی ایجاد می‌شوند. این ذرات از اندازه بسیار کوچک رس تا درشت شن و ماسه را شامل می‌شوند.

تغییرات متناوب یخ‌زدن و دوب‌شدن، سنگ‌ها را به‌مرور خرد می‌کند. این، نمونه‌ای از اثر هوازدگی فیزیکی است.

جانداران موجود در خاک و ریشه گیاهان در طول فعالیت خود، اسیدهایی را تولید می‌کنند. اسیدهای تولید شده، می‌توانند هوازدگی شیمیایی ایجاد کنند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل هفت زیست دهم

فعالیت 1 صفحه 98 زیست دهم

خاک‌های مختلف، ذراتی با اندازه‌های مختلف دارند. تحقیق کنید که رشد ریشه گیاهان در خاک‌های رسی و ماسه‌ای با چه چالش‌ها و فرصت‌هایی روبه‌روست؟

جواب فعالیت 1 صفحه 98 زیست دهم

هرچه میزان شن بیشتر، نفوذپذیری بیشتر، زه‌کشی بیشتر، تهویه بیشتر و مواد غذایی کمتر خواهد بود.

هرچه میزان رس بیشتر، نفوذپذیری کمتر، زه‌کشی کمتر، تهویه کمتر و مواد غذایی بیشتر خواهد بود.

با این حساب، مخلوطی از رس و شن برای خاک مناسب است.

جذب مواد معدنی خاک

نیتروژن و فسفر دو عنصر مهمی هستند که در ساختار پروتئین‌ها و مولکول‌های وراثتی شرکت می‌کنند. گیاهان، ترکیبات این دو عنصر را بیشتر از خاک جذب می‌کنند.

جذب نیتروژن

می‌دانیم که جوّ زمین دارای 78 درصد نیتروژن (N₂) است. با این حال، گیاهان نمی‌توانند شکل مولکولی نیتروژن را جذب کنند. بیشتر نیتروژن مورد استفاده گیاهان به‌صورت دو یون زیر است:

• آمونیوم (⁺NH₄)
• نیترات (^–NO₃)

این ترکیبات، در خاک و توسط ریزجانداران تشکیل می‌شوند. خلاصه‌ای از این فرایندها را می‌توانید در شکل پایین مشاهده کنید.

به تبدیل نیتروژن جو به نیتروژن قابل استفاده گیاهان، تثبیت نیتروژن می‌گویند. بخشی از نیتروژن تثبیت شده در خاک، حاصل عملکرد زیستی باکتری‌هاست. باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژنريال به‌صورت آزاد در خاک یا همزیست با گیاهان زندگی می‌کنند. نیتروژن تثبیت شده توسط آنها، به مقدار قابل توجهی دفع و یا پس از مرگ‌شان، برای گیاهان قابل دسترس می‌شود.

دانشمندان در تلاش‌اند تا ژن‌های موثر در تثبیت نیتروژن را به گیاهان انتقال دهند. در این صورت، گیاهان بدون نیاز به باکتری‌ها، نیتروژن خود را تامین خواهند کرد.

شکل بالا را در گفتار 1 فصل 7 زیست دهم دوباره با دقت ببینید. متوجه می‌شوید که باکتری‌های نیترات‌ساز و آمونیاک‌ساز هم در فراینذ تثبیت نیتروژن به گیاه کمک می‌کنند.

جذب فسفر

فسفر (P) یک عنصر معدنی است که کمبود آن، رشد گیاه را محدود می‌کند. گیاهان، فسفر مورد نیاز خود را به‌صورت یون‌های فسفات از خاک به دست می‌آورند.

با اینکه فسفات در خاک فراوان است، اغلب آن برای گیاهان غیرقابل دسترس است. یگی از دلایل، این است که فسفات به بعضی ترکیبات معدنی خاک به‌طور محکمی متصل می‌شود. راهکار برخی گیاهان برای جبران این موضوع، ایجاد شبکه گسترده‌تری از ریشه‌ها و یا ریشه‌های دارای تار کشنده بیشتر است. با این کار، جذب فسفر افزایش پیدا می‌کند.

بهبود خاک

خاک مناطق مختلف، ممکن است دچار کمبود برخی مواد یا فزونی مواد دیگر باشد. اصلاح این خاک‌ها، می‌تواند آنها را برای گیاهان قابل کشت کند. با افزودن کود، می‌توان حاصلخیزی خاک‌های دچار کمبود را افزایش داد. زیست‌شناسان برای تشخیص نیازهای تغذیه‌ای گیاهان، آنها را در محلول‌های مغذی رشد می‌دهند.

این محلول‌ها، آب و عناصر مغذی محلول به‌مقدار معین دارند. از این شیوه برای تشخیص اثرات عناصر بر رشد و نمو گیاهان نیز استفاده می‌شود.

مقدار نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل دسترس در اغلب خاک‌ها محدود است. از همین‌رو، در بیشتر کودها این عناصر وجود دارند. کودهای مهم در انواع آلی، شیمیایی و زیستی (بیولوژیک) وجود دارند. در ادامه گفتار 1 فصل 7 زیست دهم با آنها آشنا می‌شویم.

کودهای آلی

کودهای آلی، شامل بقایای در حال تجزیه جانداران‌اند و مواد معدنی را به آهستگی آزاد می‌کنند. این کودها، به نیازهای جانداران، شباهت بیشتری دارند. از این‌رو، استفاده بیش از حد از آنها، به گیاهان آسیب کمتری وارد می‌کند. از معایب این کودها، می‌توان به احتمال آلودگی به عوامل بیماری‌زا اشاره کرد.

کودهای شیمیایی

کودهای شیمیایی شامل مواد معدنی هستند که به راحتی در اختیار گیاه قرار می‌گیرند. با این حساب، آنها می‌توانند به سرعت، کمبود مواد مغذی خاک را جبران کنند. مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی، ممکن است آسیب‌های زیادی به خاک و محیط زیست وارد و بافت خاک را تخریب کند.

هنگام بارش‌های برف و باران، این مواد می‌توانند وارد آب‌ها شوند. حضور این مواد، باعث رشد سریع باکتری‌ها، جلبک‌ها و گیاهان آبزی می‌شود. افزایش این عوامل، مانع نفوذ نور و اکسیژن کافی به آب می‌شود. در نتیجه، مرگ‌و‌میر جانوران آبزی زیاد می‌گردد.

کودهای زیستی گفتار 1 فصل 7 زیست دهم

کودهای زیستی، شامل باکتری‌هایی هستند که برای خاک مفیدند. این باکتری‌ها با فعالیت و تکثیر خود، مواد معدنی خاک را افزایش می‌دهند. استفاده از این کودها، بسیار ساده‌تر و کم هزینه‌تر است. این کودها را معمولا به همراه کودهای شیمیایی به خاک اضافه می‌کنند. کودهای بیولوژک، معایب دو نوع کود دیگر را ندارند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار سه فصل هفت زیست دهم

تقابل گیاهان با کاهش و افزایش مواد

کاهش عناصر مغذی در خاک، برای گیاهان زیان‌بار است. اگر بعضی مواد در خاک بیش از حد افزایش پیدا کنند، باعث ایجاد مسمومیت و مانع رشد گیاهان می‌شوند.

بعضی گیاهان قادرند غلظت‌های زیادی از این مواد را به‌صورت ایمن درون خود نگهداری کنند. نوعی سرخس می‌تواند آرسنیک را که ماده‌ای سمی برای گیاه است، در خود جمع کند.

گل ادریسی، قادر است آلومینیم را در بافت‌های خود ذخیره کند. این گیاه در خاک‌های خنثی و قلیایی، صورتی رنگ و در خاک‌های اسیدی به رنگ آبی است. این تغییر رنگ به علت تجمع آلومینیم در گیاه است.

بعضی گیاهان با جذب و ذخیره نمک‌ها، می‌توانند موجب کاهش شوری خاک شوند. با کاشت و برداشت این گیاهان در چند سال پی‌در‌پی، می‌توان باعث کاهش شوری خاک و بهبود کیفیت آن شد.

فعالیت 2 صفحه 101 زیست دهم

آزمایشی را طراحی کنید که به کمک آن بتوان تاثیر کاهش یا افزایش مواد معدنی را در رشد و نمو گیاهان تعیین کرد.

جواب فعالیت 2 صفحه 101 زیست دهم

این آزمایش را می‌توان به روش‌های مختلف انجام داد. شرطش آن است که بر اساس روش علمی استوار باشد.

یکی از بهترین روش‌ها، کاشت گیاه در محلول‌های هیدروپونیک و یا محیط کشت است. این محیط‌های کشت دارای همه عوامل و شرایط مورد نیاز برای رشد است به جز یک عامل. بنابراین، می‌توان هر نوع تغییر رشد و یا تغییرات ظاهری را به آن نسبت داد. روش‌های علمی دیگر نیز می‌تواند مورد پذیرش قرار گیرد.

جمع بندی گفتار 1 فصل 7 زیست دهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار یک فصل هفت زیست 10 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست دهم فصل هفتم گفتار اول را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.