گفتار 3 فصل 2 زیست دهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 3 فصل 2 زیست دهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

در دو گفتار قبلی با تنظیم فعالیت دستگاه گوارش در کنار ساختار و عملکرد لوله گوارش آشنا شدیم. علاوه بر آن جذب مواد در روده باریک و دفع در روده بزرگ را یاد گرفتیم. حال نوبت آن است که به آموزش سومین گفتار از دومین فصل زیست 10 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 3 فصل 2 زیست دهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار سوم فصل دوم زیست دهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

همانطور که می‌دانید جانوران متنوعی بر روی کره زمین زندگی می‌کنند. از همین‌رو، سیستم و نحوه گوارش آنها نیز متنوع است. در ابتدا به واکوئول گوارشی پرداخته و پس از آن، به بررسی حفره گوارشی می‌پردازیم. در نهایت با لوله گوارشی در ملخ، پرندگان دانه‌خوار و پستانداران نشخوار کننده آشنا می‌شویم.

بیشتر بدانید: آموزش فصل دوم زیست دهم

تنوع گوارش در جانداران؛ گفتار سوم فصل دوم زیست دهم

جانداران مختلف، به شیوه‌های متفاوتی می‌توانند مواد مغذی مورد نیاز خود را جذب کنند. برخی از جانداران، مواد مغذی را به‌صورت مستقیم از محیط دریافت می‌کنند. این محیط می‌تواند شامل موارد گوناگونی باشد که عبارت‌اند از:

• آب دریا
• دستگاه گوارش
• و یا مایعات بدن جانور میزبان

کرم کدو علاوه بر این که فاقد دهان است، دستگاه گوارش نیز ندارد. از این‌رو، بدن آن به یک سازگاری عجیب رسیده است. این کرم، مواد مغذی را از سطح بدن جذب می‌کند.

واکوئول گوارشی

پارامسی جانداری است که گوارش و جذب مواد غذایی را با تشکیل سه نوع واکوئول غذایی، گوارشی و دفعی انجام می‌دهد.

این جاندار آغاری با حرکت مژک‌ها، غذا را از محیط به حفره دهانی منتقل می‌کند. در انتهای این حفره، کیسه‌ای غشایی به نام واکوئول غذایی تشکیل می‌شود.

بعد از آن، کافنده‌تن (لیزوزوم) به واکوئول غذایی پیوسته و با آزاد کردن آنزیم‌های خود به درون آن، موجب تشکیل واکوئول گوارشی می‌شود.

موادی که گوارش یافته‌اند، می‌توانند از واکوئول گوارشی خارج شوند. با این حساب، مواد گوارش نیافته، در واکوئول باقی می‌مانند و واکوئل دفعی را به‌وجود می‌آورند. محتویات این واکوئول، از طریق منفذ دفعی یاخته آغازی خارج می‌شوند.

با ادامه گفتار 3 فصل 2 زیست دهم همراه بایوبنام باشید.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل دو زیست دهم

حفره گوارشی

هیدر، جانوری است که گوارش را در کیسه‌ای به‌نام «حفره گوارشی» انجام می‌دهد. این حفره فقط یک سوراخ دارد که هم ورود و هم خروج مواد، توسط آن صورت می‌گیرد. یاخته‌هایی در این حفره وجود دارند که آنزیم‌هایی ترشح می‌کنند. این آنزیم‌ها، باعث شروع فرایند گوارش به‌صورت برون‌یاخته‌ای می‌شوند.

یاخته‌ها در مرحله بعدی، ذره‌های غذایی را درون‌بری می‌کنند. در نهایت، گوارش به‌صورت درون‌یاخته‌ای در حفره گوارشی ادامه می‌یابد.

با این حساب، هیدر هم گوارش درون‌یاخته‌ای و هم گوارش برون‌یاخته‌ای دارد.

لوله گوارش

در اثر تشکیل مخرج، لوله گوارشی شکل می‌گیرد. این لوله، امکان جریان یک‌طرفه غذا را فراهم می‌کند. در هیدر دیدیم که اگر ورود و خروج از یک منفذ باشد، با حفره گوارشی مواجهیم. در ادامه گفتار 3 فصل 2 زیست دهم، سه نمونه از لوله گوارش در جانوران را بررسی می‌کنیم.

لوله گوارشی ملخ

ملخ حشره‌ای گیاه‌خوار است. این حشره با استفاده از آرواره‌ها، مواد غذایی را خرد و به دهان منتقل می‌کند. غذای خرد‌شده از طریق مری به چینه‌دان وارد می‌شود.

چینه‌دان؛ بخش حجیم انتهای مری است که در آن، غذا ذخیره و نرم می‌شود. پس از آن، غذا وارد بخش کوچکی به نام پیش‌معده می‌شود.

دیواره پیش‌معده، دندانه‌هایی دارد که به خرد شدن بیشتر مواد غذایی کمک می‌کنند.

معده و کیسه‌های آن، آنزیم‌هایی ترشح می‌کنند که وارد پیش‌معده می‌شوند. فرایند جذب مواد غذایی ملخ، در معده صورت می‌گیرد.

مواد گوارش نیافته پس از عبور از روده، به راست‌روده وارد و سپس از مخرج دفع می‌شوند.

لوله گوارشی پرندگان دانه‌خوار

پرندگان دانه‌خوار درست مانند ملخ، چینه‌دان دارند. چینه‌دان آنها دقیقا بعد از مری قرار دارد. در این جانداران، پیش‌معده حذف شده و پس از چینه‌دان، معده قرار گرفته است.

سنگدان؛ به بخش عقبی معده در پرندگان دانه‌خوار می‌گویند که ساختاری ماهیچه‌ای دارد. سنگریزه‌هایی که پرنده می‌بلعد، فرایند آسیاب کردن غذا را تسهیل می‌کند.

لوله گوارشی پستانداران نشخوارکننده

پستانداران نشخوارکننده مانند گاو و گوسفند، معده چهار قسمتی دارند. معده 4 قسمتی این جانوران که در گفتار 3 فصل 2 زیست دهم می‌خوانیم، شامل بخش‌های زیر است:

• یک کیسه بزرگ به نام «سیرابی» که بخش اعظم معده را احاطه می‌کند
• نگاری
• یک اتاقک لایه لایه به نام «هزارلا»
• معده واقعی یا «شیردان»

این جانوران در زمان چریدن، غذا را با سرعتی زیاد وارد معده می‌کنند؛ بدون این که آن را بجوند. در زمان استراحت و یا فرصت مناسب، غذای بلعیده شده را با نشخوار کردن به دهان برمی‌گردانند. سپس آن را به‌صورت نصفه نیمه جویده و به سیرابی هدایتش می‌کنند.

غذای نیمه جویده که وارد سیرابی شده، به‌کمک میکروب‌ها تا حدودی گوارش می‌یابد. اغلب جانوران توانایی ترشح آنزیم برای گوارش سلولز را ندارند؛ به‌همین‌خاطر، از میکروب‌ها برای گوارش آن بهره می‌برند.

توده‌های غذایی پس از سیرابی، از طریق نگاری مجددا به دهان برمی‌گردند. در این مرحله، غذا به‌صورت کامل جویده شده و دوباره به سیرابی بازگردانده می‌شود. غذای کامل جویده شده موجود در سیرابی زمانی که حالت مایع زیادی پیدا کند، وارد نگاری می‌شود. مواد از نگاری به هزارلا رفته و تا حدودی آب خود را از دست می‌دهند. سرانجام غذا وارد معده واقعی (شیردان) می‌شود و با آنزیم‌های گوارشی ترکیب می‌شود.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل دو زیست دهم

فعالیت 7 صفحه 32 زیست دهم

درباره ارتباط بین گوارش نشخوارکنندگان با گرم شدن کره زمین اطلاعاتی جمع‌آوری کنید و در کلاس ارائه دهید.

جواب

متان یکی از گازهای گلخانه‌ای است که افزایش آن در جو، باعث گرم‌تر شدن کره زمین می‌شود. طی فرایند گوارش و هضم مواد گیاهی توسط باکتری‌ها، مقداری گاز متان تولید می‌شود. گاوها عامل تولید 10 تا 15 درصد از گاز متان در سطح زمین هستند. حدود 95 درصد از این گاز متان در هنگام نشخوار کردن علوفه، از دهان این حیوان خارج می‌شود.
بنابراین، گوارش غذا در نشخوار کنندگان، همراه با تولید گاز متان است. تولید این گاز می‌تواند منجر به گرم‌تر شدن کره زمین شود.

جمع بندی گفتار 3 فصل 2 زیست دهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار سه فصل دو زیست 10 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست دهم فصل دوم گفتار سوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.