گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

در گفتار قبلی با انواع یاخته‌های عصبی و نحوه ایجاد پیام عصبی آشنا شدیم. بعد از آن نیز با نقش گره‌های رانویه آشنا شدیم. دستگاه عصبی چه ساختاری دارد که باعث هماهنگی اجزای بدن و انتقال پیام میان آنها می‌شود؟ حال نوبت آن است که به آموزش دومین گفتار از اولین فصل زیست 11 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم

آموزش ویدیویی کامل «گفتار دوم فصل اول زیست یازدهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

در ابتدا با دستگاه عصبی مرکزی که شامل مغز و نخاع می‌شود، آشنا می‌شویم. پس از آن، دستگاه عصبی محیطی که دارای دو بخش پیکری و خود مختار است را بررسی می‌کنیم. مبحث آخر نیز به دستگاه عصبی جانوران اختصاص دارد.

بیشتر بدانید: آموزش فصل اول زیست یازدهم

ساختار دستگاه عصبی؛ گفتار دوم فصل اول زیست یازدهم

درست است که هر بخش از بدن اهمیت خاص خود را دارد، ولی، می‌توان گفت دستگاه عصبی دارای بیشترین اهمیت است. اگر این دستگاه دچار آسیب شود، کل اجزای بدن با مشکل مواجه شده و مختل می‌شوند. دستگاه عصبی در انسان‌ها از دو بخش مرکزی و محیطی تشکیل شده است.

در ابتدا به بررسی دستگاه عصبی مرکزی و سپس محیطی می‌پردازیم.

دستگاه عصبی مرکزی

دستگاه عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است. مغز و نخاع، مراکز نظارت بر فعالیت‌های بدن‌اند. این دستگاه اطلاعات دریافتی از محیط و درون بدن را تفسیر کرده و به آنها پاسخ می‌دهد. مغز و نخاع از دو بخش ماده خاکستری و ماده سفید تشکیل شده‌اند. در شکل پایین می‌توانید محل قرار گرفتن ماده خاکستری و ماده سفید در مغز و نخاع را مقایسه کنید.

ماده خاکستری شامل جسم یاخته‌های عصبی و رشته‌های عصبی بدون میلین است. ماده سفید، از اجتماع رشته‌های میلین‌دار تشکیل می‌شود.

شاید در ابتدای گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم فکر کنید که تنها استخوان‌های جمجمه و ستون مهره از مغز و نخاع حفاظت می‌کنند. جالب است بدانید که سه پرده از نوع بافت پیوندی نیز این وظیفه را بر عهده دارند. نام این پرده‌ها، پرده‌های مننژ است. فضای بین پرده‌ها را مایع مغزی – نخاعی پر می‌کند. این مایع مانند یک ضربه‌گیر، از دستگاه عصبی مرکزی در برابر ضربه محافظت می‌کند.

یاخته‌های بافت پوششی مویرگ‌های مغز و نخاع به یکدیگر چسبیده‌اند و بین آنها منفذی وجود ندارد. بنابراین، بسیاری از مواد و میکروب‌ها در شرایط طبیعی نمی‌توانند وارد مغز شوند. به عامل حفاظت کننده در مغز، سد خونی – مغزی و در نخاع، سد خونی – نخاعی می‌گویند. با وجود این، مولکول‌هایی مثل اکسیژن، گلوکز، آمینواسیدها و برخی داروها می‌توانند از این سدها عبور کنند.

مغز

مغز انسان از سه بخش اصلی مخ، مخچه و ساقه مغز تشکیل می‌شود.

در ادامه گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم، با ساختار و کار بخش‌های تشکیل دهنده مغز آشنا خواهیم شد.

نیمکره‌های مخ

مخ، بیشترین حجم مغز در انسان را به خود اختصاص می‌دهد. دو نیمکره مخ با رشته‌های عصبی به هم متصل‌اند. رابط‌های سفیدرنگ به نام رابط پینه‌ای و سه گوش از این رشته‌های عصبی‌اند. آنها را هنگام تشریح مغز می‌توانید ببینید. دو نیمکره به‌طور همزمان از همه بدن، اطلاعات را دریافت و پردازش می‌کنند. اینگونه، بخش‌های مختلف بدن به‌طور هماهنگ فعالیت خواهند داشت.

هر نیمکره، کارهای اختصاصی نیز دارد. بخش‌هایی از نیمکره چپ به توانایی در ریاضیات و استدلال مربوط‌اند. نیمکره راست نیز در مهارت‌های هنری تخصص یافته است.

به بخش خارجی نیمکره‌های مخ، قشر مخ می‌گویند که از ماده خاکستری است. این بخش، سطح وسیعی را با ضخامت چند میلی‌متر تشکیل می‌دهد. قشر مخ، چین خورده است و شیارهای متعددی دارد.

شیارهای عمیق هر یک از نیمکره‌های مخ را می‌توان به چهار لوب تقسیم کرد:

• پس سری
• گیجگاهی
• آهیانه
• پیشانی

قشر مخ از بخش‌های حسی، حرکتی و ارتباطی تشکیل می‌شود.

بخش‌های حسی، پیام‌های حسی را دریافت می‌کنند و بخش‌های حرکتی، به ماهیچه‌ها و غده‌ها پیام می‌فرستند. ارتباط بین بخش‌های حسی و حرکتی، بر عهده بخش‌های ارتباطی است. قشر مخ، جایگاه پردازش نهایی اطلاعات ورودی به مغز است. در نتیجه این امر، یادگیری، تفکر و عملکرد هوشمندانه به وجود می‌آید.

ساقه مغز گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم

ساقه مغز شامل مغز میانی، پل مغزی و بصل‌النخاع می‌شود. این اجزا را در شکل پایین مشاهده می‌کنید.

مغز میانی

مغز میانی در بالای پل مغزی قرار دارد. یاخته‌های عصبی آن در فعالیت‌های مختلف از جمله شنوایی، بینایی و حرکت نقش دارند. برجستگی‌های چهارگانه، بخشی از مغز میانی را تشکیل می‌دهند.

پل مغزی

فعالیت‌های مختلف از جمله تنفس، ترشح بزاق و اشک بر عهده پل مغزی است.

بصل‌النخاع

به پایین‌ترین بخش مغز که در بالای نخاع قرار دارد، بصل‌النخاع می‌گویند. از وظایف بصل‌النخاع می‌شود به موارد زیر اشاره کرد:

• تنظیم فشار خون و ضربان قلب
• مرکز انعکاس‌هایی مانند عطسه، بلع و سرفه
• مرکز اصلی تنظیم تنفس

مخچه

مخچه در پشت ساقه مغز قرار دارد و از دو نیمکره تشکیل می‌شود. در وسط این دو نیمکره، کرمینه جای گرفته است. این بخش مغز، مرکز تنظیم وضعیت بدن و تعادل آن است و یکی از نکات مهم گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم است.

مخچه به‌طور پیوسته از بخش‌های دیگر مغز، نخاع و اندام‌های حسی، مانند گوش‌ها پیام را دریافت و بررسی می‌کند. پس از آن با کمک مغز و نخاع، فعالیت ماهیچه‌ها و حرکات بدن را در حالت‌های گوناگون هماهنگ می‌کند.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل یک زیست یازدهم

فعالیت 5 صفحه 11 زیست یازدهم و جواب آن

با استفاده از آنچه آموختید در گروه خود درباره پرسش‌های زیر گفتگو و پاسخ را به کلاس گزارش کنید.

1- هنگام ورزش چگونه تعادل خود را حفظ می‌کنید؟

پاسخ: با اطلاعاتی که از چشم‌ها، گوش‌ها و ماهیچه‌های بدن به مخچه ارسال می‌شود، این تعادل حفظ می‌گردد.

2- هنگام راه رفتن با چشمان بسته، چه تغییری در راه رفتن ایجاد می‌شود؟ علت تغییر را توضیح دهید.

پاسخ: از آنجایی که از چشم‌ها اطلاعاتی به مخچه ارسال نمی‌شود، راه رفتن با عدم توازن و دقت انجام می‌شود.

3- چگونه ممکن است با وجود سلامت کامل چشم‌ها، فرد قادر به دیدن نباشد؟

پاسخ: ممکن است بخش مربوط به تفسیر و پردازش اطلاعات بینایی در مغز، آسیب دیده باشد.

تالاموس‌ها

تالاموس‌ها محل پردازش اولیه و تقویت اطلاعات حسی‌اند. اغلب پیام‌های حسی در ابندا به تالاموس آمده و جمع می‌شوند. بعد از آن، به بخش‌های مربوط در قشر مخ، جهت پردازش نهایی فرستاده می‌شوند.

هیپوتالاموس گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم

هیپوتالاموس، در زیر تالاموس قرار دارد. از وظایف هیپوتالاموس می‌توان به تنظیم موارد زیر اشاره کرد:

• دمای بدن
• تعداد ضربان قلب
• فشار خون
• تشنگی
• گرسنگی
• خواب

سامانه کناره‌ای (لیمبیک)

سامانه کناره‌ای با قشر مخ، تالاموس و هیپوتالاموس ارتباط دارد. لیمبیک در حافظه و احساساتی مانند ترس، خشم و لذت ایفای نفش می‌کند.

اسبک مغز (هیپوکامپ)

اسبک مغز یکی از اجزای سامانه کناره‌ای است که در تشکیل حافظه و یادگیری نقش دارد. اگر هیپوکامپ آسیب ببیند و یا با جراحی برداشته شود، حافظه فرد دچار اختلال می‌شود. این افراد نام اشخاص جدید را حتی اگر روزانه با آنها در تماس باشند، نمی‌توانند به خاطر بسپارند. نام‌های جدید، حداکثر فقط برای چنددقیقه در ذهن این افراد باقی می‌مانند. با وجود این، قادر هستند که خاطرات قبل از آسیب دیدگی را بدون مشکل آنچنانی به یاد بیاورند.

پژوهشگران معتقدند که اسبک مغز، در ایجاد حافظه کوتاه مدت و تبدیل آن به حافظه بلندمدت نقش دارد. احتمالا تجربه کرده‌اید که وقتی شماره تلفنی را می‌خوانید یا می‌شنوید، پس از زمان کوتاهی فراموشش می‌کنید. نکته اینجاست که اگر آن شماره را بارها به کار ببریم، در حافظه بلندمدت ذخیره خواهد شد. این کاری است که هیپوکامپ در آن نقش دارد.

اعتیاد

اعتیاد علاوه بر مصرف یک ماده، حتی می‌تواند انجام یک رفتار باشد. ترک مصرف یا کنار گذاشتن رفتار مشخص، مشکلات جسمی و روانی برای فرد به وجود می‌آورد. وابستگی به اینترنت یا بازی‌های رایانه‌ای نیز نمونه‌ای از اعتیادهای رفتاری‌اند. از مواد اعتیادآور، می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• الکل
• کوکائین
• نیکوتین
• هروئین
• مورفین
• کافئین قهوه

اعتیاد جدای سلامت جسمی و روانی فرد مصرف کننده، می‌تواند سلامت خانواده او و افراد دیگر جامعه را به خطر بیاندازد.

با ادامه گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

مواد اعتیادآور و مغز

اکثر افراد نخستین تصمیم برای مصرف مواد اعتیادآور را به‌صورت ارادی و اختیاری گرفته‌اند. با وجود این، استفاده مکرر از این مواد، تغییرات زیادی را در مغز ایجاد می‌کند. این امر به گونه‌ایست که فرد دیگر نمی‌تواند با میل شدید برای مصرف مقابله کند. تغییرات ایجاد شده ممکن است دائمی باشند. از همین‌رو، اعتیاد را بیماری برگشت‌پذیر می‌دانند. فرد سال‌ها پس از ترک مواد، در خطر مصرف دوباره قرار دارد.

مواد اعتیادآور بر سامانه کناره‌ای اثر می‌گذارند. این مواد موجب آزاد شدن ناقل‌های عصبی از جمله دوپامین می‌شوند که در فرد احساس لذت و سرخوشی ایجاد می‌کند. بنابراین، فرد میل شدیدی به مصرف دوباره آن ماده دارد. اگر مصرف ادامه پیدا کند، دوپامین کمتری آزاد می‌شود و در نتیجه، فرد احساس کسالت، بی حوصلگی و افسردگی می‌کند. برای رهایی از این حالت و دستیابی به سرخوشی نخستین، فرد مجبور به مصرف ماده اعتیادآور بیشتر است.

مواد اعتیادآور بر بخش‌هایی از قشر مخ تاثیر می‌گذارند. با این کار، توانایی قضاوت، تصمیم‌گیری و خودکنترلی فرد کاهش پیدا می‌کند. این اثرات در مغز نوجوانان شدیدتر است؛ زیرا مغز آنان در حال رشد است. مصرق مواد اعتیادآور در طولانی مدت ممکن است تغییرات برگشت ناپذیری را در مغز ایجاد کند. در شکل پایین، اثر یک ماده اعتیادآور بر فعالیت مغز را با بررسی مصرف گلوکز در آن مشاهده می‌کنید.

اعتیاد به الکل

مقدار الکل (اتانول) در نوشیدنی‌های الکلی متفاوت است. با وجود این، مصرف کمترین مقدار الکل، بدن را تحت تاثیر قرار می‎‌دهد. الکل در دستگاه گوارش به سرعت جذب می‌شود. این ماده با عبور از غشای یاخته‌های عصبی بخش‌های مختلف مغز، فعالیت‌های آنها را مختل می‌کند. اولین تاثیر الکل، شاید روی دوپامین باشد. در کنار آن، بر فعالیت انواعی از ناقل‌های عصبی تحریک کننده و بازدارنده تاثیر می‌گذارد. از دیگر معایب الکل، موارد زیر هستند:

• کاهش دهنده فعالیت‌های بدنی
• ایجاد ناهماهنگی در حرکات بدن
• اختلال در گفتار

الکل فعالیت مغز را کند می‌کند. از این‌رو، زمان واکنش فرد به محرک‌های محیطی افزایش پیدا می‌کند. به‌خاطر همین است که هنگام مصرف آن، رانندگی ممنوع است.

مصرف بلندمدت الکل پیامدهای زیادی از جمله مشکلات کبدی، سکته قلبی و انواع سرطان را در بر دارد.

فعالیت 6 صفحه 13 گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم با جواب

درباره درستی یا نادرستی عبارت‌های زیر اطلاعاتی را جمع آوری کرده و به کلاس ارائه کنید.

*استفاده از قلیان به اندازه سیگار خطرناک نیست.

نادرست – نیکوتین ماده‌ای اعتیادآور است که در برگ‌های گیاه تنباکو یافت می‌شود. این ماده بسیار سمی است و سریعا وارد جریان خون می‌شود.

*فرد با یک بار مصرف ماده اعتیادآور، معتاد نمی‌شود.

درست – اما مصرف یک بار ماده اعتیادآور، باعث وابستگی روانی مصرف کننده شده و تمایل به مصرف دوباره و نهایتا اعتیاد را ایجاد می‌کند.

*مصرف تنباکو با سرطان دهان، حنجره و شش ارتباط مستقیم دارد.

درست – مواد سمی و جهشزای شیمیایی با دود تنباکو وارد دهان شده و در گلو و شش‌ها جمع می‌شوند. آنها مژه‌های دستگاه تنفسی را از کار انداخته و زمینه برای ابتلا به سرطان را فراهم می‌کنند.

*مصرف مواد اعتیادآوری که از گیاهان به دست می‌آیند، خطر چندانی ندارد.

نادرست – ترکیبات اعتیادآوری که در گیاهان ساخته می‌شود، در مقادیر متفاوت ممکن است سرطانزا، مسموم کننده یا حتی کشنده باشند.

فعالیت 7 صفحه 14 و 15 زیست یازدهم (تشریح مغز)

مواد و وسایل لازم: مغز سالم گوسفند (یا گوساله)، وسایل تشریح، دستکش

با کمک معلم، مغز را برای تشریح آماده کنید.

1- بررسی بخش‌های خارجی مغز در گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم

الف) مشاهده سطح پشتی: مغز را مانند شکل در ظرف تشریح قرار دهید. روی مغز بقایای پرده مننژ وجود دارد. آنها را جدا کنید تا شیارهای مغز بهتر دیده شوند. کدام بخش‌های مغز را با مشاهده سطح پشتی آن می‌توانید ببینید؟

ب) مشاهده سطح شکمی مغز: مغز را برگردانید، باقیمانده مننژ را به آرامی جدا کنید و بخش‌های مغز را در این سطح مشاهده کنید.

2- مشاهده بخش‌های درونی مغز

مغز را طوری در ظرف تشریح قرار دهید که سطح پشتی آن را ببینید. با انگشتان شست، به آرامی دو نیمکره را از محل شیار بین آنها از یکدیگر فاصله دهید و بقایای پرده‌های مننژ را از بین دو نیمکره خارج کنید تا نوار سفیدرنگ رابط پینه‌ای را ببینید.

در حالی که نیمکره‌های مخ از هم فاصله دارند، با نوک چاقوی جراحی، در جلوی رابط پینه‌ای، برش کم عمقی ایجاد کنید و به آرامی فاصله نیمکره‌ها را بیشتر کنید تا رابط سه گوش را در زیر رابط پینه‌ای مشاهده کنید. دو طرف این رابط‌ها، فضای بطن‌های 1 و 2 مغز و داخل آنها، اجسام مخطط قرار دارند. شبکه‌های مویگری که مایع مغزی-نخاعی را ترشح می‌کند نیز درون این بطن‌ها دیده می‌شوند.

در مرحله بعد به کمک چاقوی جراحی در رابط سه گوش، برش طولی ایجاد کنید تا در زیر آن، تالاموس‌ها را ببینید. دو تالاموس با یک رابط به هم متصل‌اند و با کمترین فشار از هم جدا می‌شوند.

در عقب تالاموس‌ها، بطن سوم و در لبه پایین این بطن، اپی فیز را ببینید. در عقب اپی فیز برجستگی‌های چهارگانه قرار دارند.

در مرحله بعدی، کرمینه مخچه را در امتداد شیار بین دو نیمکره برش دهید تا درخت زندگی و بطن چهارم مغز را ببینید.

جواب فعالیت 7 صفحه 14 و 15 زیست یازدهم

پاسخ سوال 1:

الف) از سطح پشتی می‌توانیم لوب‌های بویایی، نیمکره‌های چپ و راست، قشر مخ، شیار بین دو نیمکره، مخچه و کرمینه آن را مشاهده کنیم.

ب) از سطح شکمی لوب‌های بویایی، کیاسمای بینایی، مغز میانی، پل، مخچه و بصل‌النخاع را مشاهده می‌کنیم.

پاسخ سوال 2:

در مشاهده بخش‌های درونی مغز به نکات زیر توجه داشته باشیم:

• در سطح پشتی، با ایجاد فاصله در شیار بین دو نیمکره با انگشتان، رابط پینه‌ای دیده می‌شود.
• رابط سه گوش در زیر رابط پینه‌ای (با ایجاد برش کم عمق) دیده می‌شود.
• دو طرف رابط پینه‌ای و سه گوش، بطن 1 و 2 مغز و داخل آنها اجسام مخطط قرار دارند.
• شبکه‌های مویرگی ترشخ کننده مایع مغزی-نخاعی درون بطن 1 و 2 دیده می‌شوند.
• با برش طولی در رابط سه گوش، دو تالاموس که با یک رابط به هم متصل‌اند دیده می‌شوند که با کمترین فشار جدا می‌گردند.
• در عقب تالاموس‌ها بطن 3 و در لبه پایین آنها اپی فیز (رومغزی) دیده می‌شود.
• در عقب اپی فیز، برجستگی‌های چهارگانه قرار دارند.
• با برش کرمینه، درخت زندگی (ماده سفید شبیه به درخت درون ماده خاسکتری مخچه) و بطن 4 دیده می‌شود.

نخاع؛ گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم

نخاع، درون ستون مهره‌ها از بصل‌النخاع تا دومین مهره کمر کشیده شده است. این بخش، مغز را به دستگاه عصبی محیطی متصل می‌کند. همچنین، مسیر عبور پیام‌های حسی از اندام‌های بدن به مغز و ارسال پیام‌ها از مغز به اندام‌هاست. جدای اینها، نخاع مرکز برخی انعکاس‌های بدن است.

هر عصب نخاعی، دو ریشه دارد.

ریشه پشتی عصب نخاعی، حسی و ریشه شکمی آن حرکتی است. ریشه پشتی، اطلاعات حسی را به نخاع وارد و ریشه شکمی پیام‌های حرکتی را از نخاع خارج می‌کند.

دستگاه عصبی محیطی

دستگاه عصبی محیطی، بخشی از دستگاه عصبی است که مغز و نخاع را به بخش‌های دیگر مرتبط می‌کند. دانستیم که دستگاه عصبی مرکزی، شامل مغز و نخاع می‌شود. دستگاه عصبی مرکزی از طریق 12 جفت عصب مغزی و 31 جفت عصب نخاعی به بخش‌های دیگر بدن، مانند اندام‌های حس و ماهیچه‌ها متصل می‌شود. هر عصب، مجموعه‌ای از رشته‌های عصبی است که درون بافت پیوندی قرار گرفته‌اند.

دستگاه عصبی محیطی شامل دو بخش حسی و حرکتی است که با بخش حسی آن در فصل بعد آشنا می‌شویم. بخش حرکتی این دستگاه، پیام عصبی را به اندام‌های اجرا کننده مانند ماهیچه‌ها می‌رساند. این بخش حرکتی دستگاه عصبی محیطی، خود به دو بخش پیکری و خودمختار تقسیم بندی می‌شود.

بخش پیکری

بخش پیکری، پیام‌های عصبی را به ماهیچه‌های اسکلتی می‌رساند.فعالیت این ماهیچه‌ها به شکل ارادی و غیر ارادی تنظیم می‌شود. زمانی را درنظر بگیرید که می‌خواهید کتاب را از روی میز بردارید. در این هنگام، یاخته‌های عصبی بخش پیکری، دستور مغز را به ماهیچه‌های دست می‌رسانند.

فعالیت ماهیچه‌های اسکلتی به شکل انعکاسی نیز تنظیم می‌شود. انعکاس، پاسخ سریع و غیر ارادی ماهیچه‌ها در پاسخ به محرک‌هاست. شکل پایین را با دقت ببینید. اگر دست‌تان به جسم داغ برخورد کند، بلافاصله به عقب کشیده می‌شود. نخاع، مرکز تنظیم این انعکاس است.

با ادامه گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

فعالیت 8 صفحه 17 زیست یازدهم

با استفاده از شکل 20، به این پرسش‌ها پاسخ دهید:

1- پس از احساس درد، چه رویدادهایی رخ می‌دهد تا فرد دست خود را عقب بکشد؟

2- در مسیر عقب کشیدن دست، کدام سیناپس‌ها تحریک کننده و کدام مهار کننده‌اند؟

جواب فعالیت 8 صفحه 17 زیست یازدهم

پاسخ سوال 1:

تحریک گیرنده حسی پوست ← ارسال پیام به نخاع از طریق ریشه پشتی ← فعالسازی دو مسیر:

تحریک نورون رابط (1) ← تحریک عصب حرکتی از مسیر ریشه شکمی ← انقباض ماهیچه دوسر (جلو) بازو ← عقب کشیدن دست

تحریک نورون رابط (2) ← مهار نورون حرکتی از مسیر ریشه شکمی ← به استراحت بردن ماهیچه (عقب) سه سر بازو ← عقب کشیدن دست

پاسخ سوال 2:

سیناپس‌های تحریکی: سیناپس نورون حسی به نورون‌های رابط (1) و (2) ← رابط (1) به نورون حرکتی دو سر بازو ← نورون حرکتی بازو به ماهیچه دو سر

سیناپس‌های مهاری: سیناپس رابط (2) به نورون حرکتی سه سر ← نورون حرکتی به ماهیچه سه سر

بخش خودمختار

بخش خودمختار دستگاه عصبی محیطی، کار ماهیچه‌های صاف، ماهیچه قلب و غده‌ها را به صورت ناآگاهانه تنظیم می‌کند و همیشه فعال است. این دستگاه دارای دو بخش زیر است:

• آسیمیک (سمپاتیک)
• پادآسیمیک (پاراسمپاتیک)

این دو بخش معمولا برخلاف یکدیگر کار می‌کنند تا فعالیت‌های حیاتی بدن را در شرایط مختلف تنظیم کنند.

فعالیت بخش پادآسیمیک باعث برقراری حالت آرامش در بدن می‌شود. در این حالت، فشار خون کاهش یافته و ضربان قلب کم می‌شود.

بخش آسیمیک هنگام هیجان بر بخش پادآسیمیک غلبه دارد و بدن را در حالت آماده‌باش نگه می‌دارد. ممکن است این حالت را هنگام شرکت در مسابقه ورزشی تجربه کرده باشید. در این وضعیت، بخش آسیمیک سبب افزایش فشار خون، ضربان قلب و تعداد تنفس می‌شود. در نهایت، جریان خون بیشتری را به سمت قلب و ماهیچه‌های اسکلتی هدایت می‌کند.

فعالیت 9 صفحه 18 گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم

از بخش‌های تشکیل دهنده دستگاه عصبی، یک نقشه مفهومی تهیه کنید.

جواب فعالیت 9 صفحه 18 زیست یازدهم

دستگاه عصبی جانوران

ساده‌ترین ساختار عصبی، شبکه عصبی در «هیدر» است. شبکه عصبی مجموعه‌ای از یاخته‌های عصبی پراکنده در دیواره بدن هیدر است که با هم ارتباط دارند. تحریک هر نقطه از بدن جانور، در همه سطح آن منتشر می‌شود. شبکه عصبی، یاخته‌های ماهیچه‌ای بدن را تحریک می‌کند.

ساختار نردبانی

مغز پلاناریا از دو گره عصبی در سر جانور تشکیل شده است. هر گره، مجموعه‌ای از جسم یاخته‌های عصبی است. دو طناب عصبی که به مغز متصل‌اند، در طول بدن جانور کشیده شده‌اند. این دو طناب، با رشته‌هایی به هم متصل‌اند و ساختار نردبان مانندی را ایجاد می‌کنند. این مجموعه، بخش مرکزی دستگاه عصبی جانور است. رشته‌های جانبی متصل به آن نیز، بخش محیطی دستگاه عصبی را تشکیل می‌دهند.

از همین پاراگراف گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم، به سادگی می‌تواند در کنکور سوال مطرح شود. تست احتمالی می‌تواند این باشد که کدام یک از جانوران زیر، بخش مرکزی و محیطی را با همدیگر دارد. پس از تدریس خط به خط کتاب درسی زیست غافل نشوید.

طناب عصبی شکمی

مغز حشرات از چند گره به هم جوش خورده تشکیل شده است. یک طناب عصبی شکمی در طول بدن جانور (ملخ و …) کشیده شده است، در هر بند از بدن، یک گره عصبی دارد. هر گره فعالیت ماهیچه‌های آن بند را تنظیم می‌کند.

طناب عصبی پشتی

مهره داران دارای طناب عصبی پشتی هستند که بخش جلویی آن برجسته شده و مغز را تشکیل می‌دهد. طناب عصبی درون سوراخ مهره‌ها و مغز درون جمجمه‌ای غضروفی یا استخوانی جای گرفته است.

در مهره داران نیز مانند انسان، دستگاه عصبی شامل دستگاه عصبی مرکزی و محیطی است. اندازه نسبی مغز پستانداران و پرندگان به نسبت وزن بدن از سایر مهره داران بیشتر است.

جمع بندی گفتار 2 فصل 1 زیست یازدهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار دو فصل یک زیست 11 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست یازدهم فصل اول گفتار دوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.