گفتار 2 فصل 2 زیست دهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 2 فصل 2 زیست دهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت بایوبنام، رایگان ببینید.

در گفتار اول با ساختار لوله گوارش آشنا شدیم و پس از آن به بررسی حرکات آن پرداختیم. در آخر نیز، نحوه گوارش غذا و تبدیل آن به مواد کوچک‌تر را یاد گرفتیم. حال نوبت آن است که به آموزش دومین گفتار از دومین فصل زیست 10 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 2 فصل 2 زیست دهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار دوم فصل دوم زیست دهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

احتمالا می‌دانید که در دهان، تا حدودی جذب اتفاق می‌افتد. با این حال، جذب اصلی را کدام اندام بدن انجام می‌دهد؟ در ابتدا از جذب مواد در روده باریک گرفته تا دفع در روده بزرگ را بررسی می‌کنیم. پس از آن، نوبت به گردش خون دستگاه گوارش می‌رسد. تنظیم فرایندهای گوارشی و وزن مناسب، دو موضوع دیگری است که به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

بیشتر بدانید: آموزش فصل دوم زیست دهم

جذب مواد و تنظیم فعالیت دستگاه گوارش؛ گفتار دوم فصل دوم زیست دهم

مواد مغذی برای رسیدن به یاخته‌های بدن، باید از یاخته‌های بافت پوششی لوله گوارش عبور کنند. در این صورت، می‌توانند وارد محیط داخلی شوند.

به ورود مواد به محیط داخلی بدن، جذب می‌گویند. خون، لنف و مایع بین یاخته‌ای، محیط داخلی را تشکیل می‌دهند.

در دهان و معده، جذب اندک است. جذب اصلی در روده باریک انجام می‌شود.

جذب مواد در روده باریک

تا اینجای کار دانستیم که بخشی از گوارش، در فضای روده باریک اتفاق می‌افتد. حین این فرایند، مولکول‌های گوناگونی به وجود می‌آیند که باید از غشای یاخته‌های پوششی دیواره روده بگذرند. مولکول‌های مختلف باید وارد این یاخته‌ها شده و پس از آن، به محیط داخلی وارد شوند.

دیواره داخلی روده، چین‌های حلقوی دارد که روی آنها، پرزهای فراونی دیده می‌شود. غشای یاخته‌های پوششی روده باریک در سمت فضای روده، چین خورده است. به این چین‌های میکروسکوپی، ریزپرز می‌گویند. از آنجا که سطح داخلی روده باریک در تماس با کیموس است، باید وسیع باشد. مجموعه چین‌ها، پرزها و ریزپرزها، این سطح را چندین برابر افزایش می‌دهند.

در بیماری سلیاک بر اثر پروتئین گلوتن، یاخته های روده تخریب و ریزپرزها و حتی پرزها از بین می‌روند. در نتیجه، سطح جذب مواد،کاهش شدید یپیدا می‌کند و بسیاری از مواد مغذی مورد نیاز بدن جذب نمی‌شوند. پروتئین گلوتن در گندم و جو وجود دارد.

مواد گوناگون به روش‌های متفاوتی از یاخته‌های پوششی هر پرز عبور می‌کنند. آنها سپس می‌توانند به شبکه مویرگی درون‌پرز و سپس جریان خون وارد شوند. آماده ادامه یادگیری گفتار 2 فصل 2 زیست دهم هستید؟

لنف

خوب به شکل بالا نگاه کنید. در هر پرز، مویرگ بسته لنفی را می‌توانید ببینید. لنف، از آب و ترکیبات دیگر تشکیل شده و در رگ‌های لنفی جریان دارد. مولکول‌های حاصل از گوارش لیپیدها به مویرگ لنفی و سپس به خون وارد می‌شوند. سرانجام، این مولکول‌ها، در کبد یا بافت چربی ذخیره می‌شوند.

اگر می‌خواهید با ساختار مویرگ خونی و لنفی بیشتر آشنا شوید، باید به فصل چهار زیست دهم (دستگاه گردش مواد در بدن) مراجعه کنید.

لیبوپروتئین و انواع آن (کم چگال و پر چگال)

گفتیم که بخشی از لیپیدهای گوارش شده، به سمت کبد می‌روند. کبد با استفاده از این لیپیدها، مولکول‌های لیبوپروتئین درست می‌کند. لیبوپروتئین؛ به ترکیب لیپید و پروتئین می‌گویند که در کبد ساخته می‌شود.

به گروهی از لیبوپروتئین‌ها که کلسترول زیادی دارند، لیبوپروتئین کم چگال (LDL) می‌گویند. در گروهی دیگر ، نسبت پروتئین از کلسترول بیشتر است و لیبوپروتئین پرچگال (HDL) نام دارند.

برای جلوگیری و کاهش احتمال رسوب کلسترول در دیواره سرخرگ‌ها، باید نسبت لیبوپروتئین پر چگال بیشتر از کم چگال باشد. بچه‌ها حواس‌تان باشد که پر چگال را با این اشتباه نگیرید که کلسترول بیشتری دارد! نه، اتفاقا کیفیتش بیشتر بوده و برای بدن بهتر است.

چاقی، کم تحرکی و مصرف بیش از حد کلسترول، میزان لیبوپروتئین‌های کم چگال را افزایش می‌دهد.

فعالیت 5 صفحه 26 گفتار 2 فصل 2 زیست دهم

یک برگه آزمایش خون را که مواد موجود خون در آن ثبت شده است، بررسی کنید. میزان طبیعی لیبوپروتئین پر چگال (HDL)، لیبوپروتئین کم چگال (LDL)، نسبت LDL/HDL و تری گلیسرید در خون چقدر است؟

جواب

نسبت کلسترول به HDL بهتر است کمتر از 5 باشد.

لیبوپروتئین کم چگال یا کلسترول بد خون بهتر است کمتر از 130 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.

نسبت HDL / LDL ارزش تشخیصی زیادی دارد و بهتر است کمتر از 3 باشد. در افرادی که این نسبت بین 3 تا 6 قرار دارد، جزو گروه ریسک متوسط هستند. اگر این نسبت بیشتر از 6 باشد، گروه پر خطر خواهند بود. میزان تری‌گلیسیرید معمولاً زیر 150 تا 200 است.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل دو زیست دهم

روده بزرگ و دفع

به ابندای روده بزرگ، روده کور می‌گویند که به آپاندیس ختم می‌شود. ادامه روده بزرگ، شامل موارد زیر است:

• کولون بالارو
• کولون افقی
• و کولون پایین‌رو

روده بزرگ، پرز ندارد و یاخته‌های پوششی مخاط آن علی‌رغم ترشح ماده مخاطی، آنزیم گوارشی ترشح نمی‌کنند.

بعد از راست‌روده، بنداره‌های داخلی (ماهیچه صاف) و خارجی (ماهیچه مخطط) قرار دارند. با ادامه گفتار 2 فصل 2 زیست دهم همراه بایوبنام باشید.

دفع

فکر می‌کنید چه موادی وارد روده بزرگ می‌شوند؟ این مواد عبارت‌اند از:

• مواد جذب نشده و گوارش نیافته
• یاخته‌های مرده
• باقی مانده شیره‌های گوارشی

روده بزرگ قادر است که آب و یون‌ها را جذب کند. در نتیجه این ویژگی است که مدفوع، به شکل جامد در می‌آید. حرکات روده بزرگ، آهسته انجام می‌شوند. مدفوع به راست‌روده وارد و سرانجام دفع، به‌صورت ارادی انجام می‌شود.

گردش خون دستگاه گوارش

خون بخش‌هایی از دستگاه گوارش، به‌طور مستقیم به قلب برنمی‌گردد. در این بخش‌ها خون از راه سیاهرگ باب، ابتدا به کبد و سپس از راه سیاهرگ‌های دیگر به قلب می‌رود.

پس از خوردن غذا، دستگاه گوارش نیاز به فعالیت بیشتری دارد. انرژی این امر، از طریق افزایش میزان جریان خون به دست می‌آید. پس از آن، مواد مغذی جذب شده، به کبد منتقل می‌شوند.

در کبد، از مواد جذب شده، گلیکوژن و پروتئین ساخته می‌شود. همچنین موادی مانند آهن و برخی ویتامین‌ها، می‌توانند در کبد ذخیره شوند.

تنظیم فرایندهای گوارشی

دستگاه گوارش دارای یک مرحله خاموشی نسبی و یک مرحله فعالیت شدید است. به فاصله بین خوردن وعده‌های غذایی، خاموشی نسبی می‌گویند. هنگامی هم که غذا به آن وارد می‌شود، فعالیت شدید رخ می‌دهد.

حرکات لوله گوارش و ترشح شیره‌های گوارشی باید به‌موقع و به‌اندازه باشد. وظیفه تنظیم این دو مورد، بر عهده دستگاه عصبی خودمختار است. فعالیت این دستگاه، ناخودآگاه است. همین الان به غذا یا چیزی ترش مثل لواشک فکر کنید. دیدید چگونه بی‌اختیار، بزاق ترشح می‌شود؟

فعالیت گوارشی باید با فعالیت‌های بخش‌های دیگر بدن، در هماهنگی کامل باشد. مثلا هنگام عبور غذا از حلق، مرکز بلع بصل‌النخاع، فعالیت مرکز تنفس را مهار می‌کند. در این حالت، تنفس به صورت لحظه‌ای قطع می‌شود تا بلع اتفاق بیافتد.

شبکه‌های عصبی روده‌ای

در سرتاسر لوله گوارش، شبکه‌های یاخته‌های عصبی وجود دارد. در علم زیست‌شناسی به مجموع آنها، شبکه‌های عصبی روده‌ای می‌گویند. این شبکه، تحرک و ترشح در لوله گوارش را بر عهده دارد. جالب است بدانید که شبکه‌های عصبی روده‌ای می‌توانند مستقل از دستگاه عصبی خودمختار فعالیت کنند. دستگاه عصبی، با شبکه در ارتباط است و می‌تواند بر عملکرد آن تاثیر بگذارد.

سعی کنید که مباحث گفتار 2 فصل 2 زیست دهم به‌خصوص شبکه‌های عصبی روده‌ای را به خوبی یاد بگیرید. عکس بالا را باید چندبار برای خودتان تجزیه و تحلیل کنید.

یاخته‌های هورمون ساز

شاید فکر کنید که تنظیم فعالیت‌های دستگاه گوارش، تنها بر عهده دستگاه عصبی خودمختار و شبکه‌های عصبی روده‌ای است. با این حال، بعضی از هورمون‌‌ها نیز در این امر نقش دارند. سکرتین و گاسترین، نمونه‌ای از این هورمون‌ها هستند که فعالیت‌های دستگاه گوارش را تنظیم می‌کنند.

«سکرتین»، از دوازدهه به خون می‌ریزد و با اثر بر لوزالمعده، موجب افزایش ترشح بیکربنات می‌شود.

معده، وظیفه ترشح «گاسترین» را بر عهده دارد. با ترشح این هورمون، ترشح اسید معده و پپسینوژن افزایش پیدا می‌کند.

وزن مناسب

به احتمال زیاد در تلویزیون و سایر رسانه‌ها دیده‌اید که دلیل چاقی را به سبک زندگی و نوع تغذیه ربط می‌دهند. با این حال، ژن‌ها هم در چاقی و لاغری افراد تاثیرگذار هستند.

چاقی می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلفی را تشدید کند. از این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انواعی از سرطان
• دیابت نوع 2
• تنگ شدن سرخرگ‌ها
• سکته قلبی و مغزی

در لاغری بیش از حد، میزان دریافت مواد مغذی کاهش پیدا می‌کند. این امر باعث کم‌خونی و کاهش استحکام استخوان‌ها می‌شود.

شاخص توده بدنی

شاخص توده بدنی از دیگر مباحث مهمی است که در گفتار 2 فصل 2 زیست دهم آمده است. این شاخص را نمی‌توان برای افراد در حال رشد درنظر گرفت. شما باید از این شاخص برای تعیین وزن افراد بیشتر از بیست سال استفاده کنید. «شاخص توده بدنی» از تقسیم «جرم» بر «مجذور قد» به‌دست می‌آید. واحد جرم (وزن) باید کیلوگرم و واحد قد، بر حسب متر باشد.

شاخص توده بدنی کمتر از 19، نشان‌دهنده کمبود وزن و بیشتر از 30، به معنی چاقی است. اگر شاخص شخصی بین 19 تا 25 باشد، وزن مناسبی دارد. فردی که بین محدوده 25 تا 30 قرار بگیرد، دارای وزن اضافه است.

به‌طور معمول، افراد کمتر از بیست سال، در سنین رشد قرار دارند. بنابراین، شاخص توده بدنی آنها باید با افراد هم‌سن و هم‌جنس مقایسه شود. به این نکته توجه کنید که وزن هر شخص، به تراکم استخوان، مقدار بافت ماهیچه و چربی بدن بستگی دارد.

شاخص توده بدنی برای افراد سالمی که وضعیت بدن آنها طبیعی بوده، طراحی شده است. بنابراین، مناسب سنجش زنان باردار، ورزشکاران دارای ماهیچه زیاد و همچنین افراد دارای نقص عضو نیست.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار سه فصل دو زیست دهم

فعالیت 6 صفخه 28 زیست دهم

ذخیره بیش از اندازه چربی در کبد، موجب بیماری «کبد چرب» می‌شود. چگونه می‌توان از این بیماری پیشگیری کرد؟ در این باره اطلاعاتی جمع‌آوری کنید و به کلاس ارائه دهید.

جواب

موارد متعددی در این زمینه می‌توانند کمک کنند که برخی از آنها عبارت‌اند از:

• داشتن رژیم غذایی سالم
• حفظ وزن سالم و تناسب اندام
• ورزش و فعالیت بدنی اصولی
• عدم مصرف الکل

فست فود، شکر، نمک و مواد غذایی که با آرد سفید درست می‌شوند، می‌توانند علائم کبد چرب را تشدید کنند. بنابراین، از آنها دوری کرده و به مواد غذایی سالم نظیر جو دو سر و سبزی روی آورید.

جمع بندی گفتار 2 فصل 2 زیست دهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار دو فصل دو زیست 10 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست دهم فصل دوم گفتار دوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.