گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت آموزش زیست، رایگان ببینید.

در گفتار قبلی یاد گرفتیم که در گیاهان، تنظیم کننده‌های رشد گوناگونی وجود دارد. بعضی از این هورمون‌ها، محرک و بعضی دیگر، بازدارنده رشد هستند. گیاهان در شرایط متفاوت و بسته به نیاز، یک یا چند تا از این هورمون‌ها را ترشح می‌کنند. به طور کلی، گیاه در پاسخ به محیط اقداماتی را انجام می‌دهد تا حیاتش ادامه یابد. یکی از آنها پاسخ به نور است که تا حدودی با آن آشنا شدیم. فکر می‌کنید گیاهان کره زمین، چه پاسخ‌های دیگری به محل زندگی خود می‌دهند؟ نوبت آن است که به آموزش دومین گفتار از نهمین فصل زیست 11 بپردازیم.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم

آموزش ویدیویی بخشی از «گفتار دوم فصل نهم زیست یازدهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

پاسخ به نور و گل‌دهی در گیاهان، اولین موضوعی است که آن را یاد می‌گیریم. بعد از آن پاسخ گیاهان به «دما»، «گرانش زمین» و «تماس» را بررسی می‌کنیم. آخرین موضوع نیز به پاسخ‌هایی از جنس دفاع اختصاص دارد.

بیشتر بدانید: آموزش فصل نهم زیست یازدهم

پاسخ به محیط؛ گفتار دوم فصل نهم زیست یازدهم

هنگام بهار که می‌شود، هوا رو به گرم شدن می‌رود. درختان با کاهش سرما، شروع به گل دادن می‌کنند. شب هنگام نیز، گلبرگ‌های بعضی گیاهان بسته می‌شود. چرا گیاهان نسبت به شرایط محیطی، واکنش نشان می‌دهند؟ شما چه نمونه‌هایی از پاسخ‌های گیاهان را می‌دانید؟

پاسخ به نور

می‌دانیم که ساقه به سمت نور یک جانبه خم می‌شود. فکر می‌کنید پاسخ ریشه به نور یک جانبه نیز همانند ساقه است؟

در این شکی نیست که نقش نور در گیاهان، حیاتی است. نور علاوه بر نقشی که در فتوسنتز دارد، فرانیدهای متفاوتی را در گیاهان تنظیم می‌کند. گل‌دهی یکی از این فرایندهاست که در ادامه به آن می‌پردازیم.

فعالیت 4 صفحه 146 زیست یازدهم

الف) پیشبینی می‌کنید که پاسخ ریشه به نور یک جانبه چه باشد؟

ب) برای بررسی درستی پیشبینی خود، آزمایشی طراحی کنید.

پ) آزمایشی را که طراحی کرده‌اید با چند گیاه انجام و نتیجه را گزارش دهید.

جواب فعالیت 4 صفحه 146 گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم

در طراحی آزمایش باید متغیرهای مستقل و متغیرهای وابسته را مشخص کنند. متغیر مستقل در اینجا نور و متغیر وابسته پاسخ ریشه است. بنابراین پاسخ ریشه به متغیر مستقل در دو حالت وجود نور و نبود نور بررسی می‌شود. در این آزمایش برای کنترل بهتر شرایط باید پاسخ ریشه اولیه به نور یک جانبه بررسی شود. نتایج این آزمایش به صورت کیفی و در سه حالت ممکن ارائه می‌شود. گرایش مثبت به سمت نور، گرایش منفی به سمت نور، بی تفاوت (منظور از بی تفاوت در اینجا این است که ریشه خم نشود).

گل دهی در گیاهان

گیاهان محل زندگی شما در چه فصل یا فصل‌هایی گل می‌دهند؟ با کمی دقت متوجه می‌شوید که بعضی گیاهان در فصلی خاص و بعضی در همه فصل‌ها گل می‌دهند. به نظر شما آیا می‌شود گیاهی را که در تابستان گل می‌دهد، در پاییز وادار به گل دهی کرد؟

گیاه هنگامی گل می‌دهد که مریستم رویشی که در جوانه قرار دارد، به مریستم گل یا زایشی تبدیل شود. این تبدیل به شرایط محیطی مانند دما و طول روز و شب وابسته است.

گیاهان را براساس نیاز به نور، برای گل دهی می‌توان در سه دسته قرار داد:

• روز کوتاه
• روز بلند
• بی تفاوت

گیاه داوودی در روزهای کوتاه پاییز گل می‌دهد. در واقع این گیاه برای گل دادن به شب‌های طولانی نیاز دارد. زمانی گل می‌دهد که طول شب از حدی کمتر نباشد.

شبدر که در تابستان گل می‌دهد، روز بلند است. این گیاه برای گل دادن به شب‌های کوتاه نیاز دارد. زمانی گل می‌دهد که طول شب از حدی بیشتر نباشد.

با ادامه گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

آگاهی از تاثیر نور بر گل دهی، به پرورش دهندگان گل یک امکان ویژه داد. آنها توانستند با ایجاد شرایط نوری مصنوعی، در همه فصل‌ها، گل‌هایی با نیازهای نوری متفاوت پرورش دهند.

در هر صورت، گل دهی بعضی گیاهان وابسته به طول روز و شب نیست. به چنین گیاهانی، بی تفاوت می‌گویند. از گیاهان بی تفاوت می‌توان به گوجه فرنگی اشاره کرد.

فعالیت 5 صفحه 147 زیست یازدهم

با توجه به شکل پایین و شکل 12_ب توضیح دهید که شکستن شب با یک جرقه نوری، چه تاثیری بر گل دهی گیاه روز کوتاه دارد.

جواب فعالیت 5 صفحه 147 زیست یازدهم

تصاویر نشان می‌دهد که شکستن شب با یک جرقه نوری، سبب می‌شود که گیاه روز کوتاه داوودی گل ندهد.

پاسخ به دما

گیاهان هر دمایی را نمی‌توانند تحمل کنند. سرمای شدید مانع از رویش دانه‌ها و جوانه‌ها در اکثر گیاهان می‌شود. برگ بعضی درختان با کاهش دما در فصل پاییز می‌ریزد. جوانه‌های آنها با برگ‌های پولک مانندی حفظ می‌شوند.

دانستیم که گیاهان برای گل دادن، نیازهای نوری متفاوتی دارند. بعضی گیاهان برای گل دادن، نیاز به گذراندن یک دوره سرما نیز دارند. این حقیقت از دل یک آزمایش و تحقیق به دست آمده است. محققان بذر نوعی گندم را مرطوب کرده و سپس آن را در سرما قرار دادند. بعد از کاشت بذر دریافتند که دوره رویشی آن کوتاه شده و زودتر به گل دهی افتاد.

کشف این ویژگی در گیاهان، امکان بهره‌برداری از زمین‌های بیشتری را به انسان‌ها بخشید. زمین‌هایی که اکثر سال با برف و یخ پوشیده شده‌اند.

پاسخ به گرانش زمین

برای درک اثر گرانش زمین بر جهت رشد ساقه و ریشه، به شکل پایین نگاه کنید.

ساقه در خلاف جهت گرانش و ریشه در جهت گرانش زمین رشد می‌کند. به رشد جهت‌دار اندام‌های گیاه به گرانش زمین، زمین گرایی می‌گویند. با طراحی و اجرای آزمایش‌هایی، می‌توان زمین گرایی را در انواعی از دانه‌رست‌ها بررسی کرد.

با ادامه گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم همراه بایوبنام باشید.

پاسخ به تماس

در شکل پایین، مثال‌هایی از پاسخ گیاهان به تماس را مشاهده می‌کنید.

بعضی گیاهان به دور گیاهان دیگر یا یک پایه می‌پیچند. ساقه درخت مو در تماس با درختی دیگر و یا پایه، به دور آن می‌پیچد. پیچش به علت تفاوت رشد ساقه در بخش قرارگرفته روی تکیه‌گاه و سمت مقابل آن ایجاد می‌شود. این به گونه‌ای است که رشد یاخته‌ها در محل تماس کاهش می‌یابد.

ضربه زدن به برگ گیاه حساس، باعث تا شدن برگ می‌شود. این پاسخ به علت تغییر فشار تورژسانس در یاخته‌هایی رخ می‌دهد که در قاعده برگ قرار دارند.

برگ تله مانند گیاهان گوشتخوار، یک سری کرک دارد. این کرک‌ها با برخورد حشره تحریک شده و پیام‌هایی را به راه می‌اندازند. پیام‌های ارسالی باعث بسته شدن برگ و در نتیجه به دام افتادن حشره می‌شود.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار یک فصل نه زیست یازدهم

پاسخ‌هایی از جنس دفاع

گیاهان در معرض هجوم عوامل بیماری‌زا و جانوران گیاهخوار قرار دارند. مثلا گندم معمولا با دو بیماری قارچی زنگ گندم و سیاهک گندم دست و پنجه نرم می‌کند. این دو بیماری، سبب تخریب محصولاتی مانند گندم و جو می‌شوند. فکر می‌کنید گیاهان چگونه در برابر جانوران و بیماری‌ها از خود دفاع می‌کنند؟ در ادامه گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم، به بررسی چند راهکار دفاعی گیاهان می‌پردازیم.

تلاش برای جلوگیری از ورود

خارجی‌ترین سامانه بافتی در بخش‌های جوان گیاه، روپوست است. روپوست در بخش‌های هوایی گیاه با پوستک پوشیده شده است. پوستک تا حدودی مانع از نفوذ عوامل بیماری‌زا به گیاه می‌شود. همچنین دیواره یاخته‌ای محکم است و عبور از آن، کار آسانی نیست.

وجود ترکیباتی مانند لیگنین یا سیلیس در دیواره، به سخت شدن آن کمک می‌کند. در نتیجه، توان این سد فیزیکی افزایش پیدا می‌کند. با این حال، این تمام ماجرا نیست. بعضی عوامل بیماری‌زا می‌توانند با عبور از منفذ روزنه‌ها یا فضای بین یاخته‌ها از این سد بگذرند.

بافت چوب پنبه نیز در اندام‌های مسن گیاهان، علاوه بر حفظ آب، مانعی در برابر عوامل آسیب‌رسان است.

کرک و خار نیز در دفاع از گیاهان نقش دارند.

حشره‌های کوچک نمی‌توانند روی برگ‌های کرک‌دار به راحتی حرکت کنند. اگر گیاه مواد چسبناک ترشح کند، حرکت حشره دشوارتر و گاه غیرممکن می‌شود.

بعضی گیاهان در پاسخ به زخم، ترکیباتی ترشح می‌کنند که در محافظت از آنها نقش دارند. گاه حجم این ترکیبات آتقدر زیاد است که حشره در آن به دام می‌افتد. با سخت شدن این ترکیبات، سنگواره‌هایی ایجاد می‌شود که حشره در آن حفظ شده است.

دفاع شیمیایی گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم

گیاهان ترکیباتی تولید می‌کنند که سبب مرگ یا بیماری گیاه خواران می‌شوند. ترکیبات سیانید دار از این گروه‌اند که در تعدادی از گونه‌های گیاهی ساخته می‌شوند. «سیانید»، تنفس یاخته‌ای را متوقف می‌کند.

«آلکالوئیدها» در دور کردن گیاهخواران نقش دارند. نیکوتین که از آلکالوئیدهاست، چنین نقشی در گیاه تنباکو دارد.

اگر ترکیباتی که گیاه می‌سازد، جانور را نکشد، آن را مسموم می‌کند. بنابراین، جانور از خوردن دوباره آن پرهیز می‌کند. جالب است بدانید که این ترکیبات، برای خود گیاه مرگبار نیستند. فکر می‌کنید گیاه با چه سازوکاری خود را در برابر چنین ترکیباتی حفظ می‌کند؟

گیاهان، سازوکارهای متفاوتی برای جلوگیری از اثر این مواد بر فرایندهای یاخته‌ای خود دارند. یکی از این سازوکارها تولید ترکیباتی است که در خود گیاه سمی نیستند. با این حال، وقتی در لوله گوارش جانوران تجزیه گردند، تبدیل به ماده سمی می‌شوند. مثلا گیاه ترکیب سیانید داری می‌سازد که تاثیری بر تنفس یاخته‌ای ندارد. وقتی جانوری گیاه را بخورد، این ترکیب تجزیه و سیانید که سمی است از آن جدا می‌شود.

فعالیت 6 صفحه 150 زیست یازدهم

بعضی گیاهان با تولید موادی که برای گیاهان دیگر سمی‌اند، از رویش دانه یا رشد گیاهان دیگر در اطراف خود جلوگیری می‌کنند. به نظر شما این ویژگی چه نقشی در ماندگاری چنین گیاهانی دارد؟

جواب فعالیت 6 صفحه 150 زیست یازدهم

می‌دانیم که رقابت بین همه جانداران بر سر دستیابی به منابعی مانند مواد مغذی و جا وجود دارد. بنابراین، گیاهی که بتواند مانع از رشد گیاه دیگر در اطراف خود شود، به منابع بیشتری دست پیدا می‌کند. چنین گیاهی حتما در رقابت با گیاهان دیگر در ماندگاری، موفق‌تر عمل می‌کند. این پدیده آللوپاتی (Allelopathy) نام دارد.

مرگ یاخته‌ای

مرگ یاخته‌ای یکی دیگر از پاسخ‌های دفاعی در گیاهان است. فرض کنید نوعی ویروس بیماری‌زا توانسته است به گیاه نفوذ کند. ورود ویروس در گیاه، فرایندهایی را به راه می‌اندازد. نتیجه آن، مرگ یاخته‌های آلوده و قطع ارتباط آنها با بافت‌های سالم است. بنابراین، ویروس نمی‌تواند در بافت‌های سالم گیاه تکثیر یابد. گیاه فرصت پیدا می‌کند تا با سازوکارهای دیگری مانند ترکیبات ضد ویروس با آن مقابله کند.

در مرگ یاخته‌ای، یاخته به وسیله آنزیم‌های خود گوارش می‌شود. سالیسیلیک اسید که از تنظیم کننده‌های رشد در گیاهان است، در مرگ یاخته‌ای نقش دارد. یاخته گیاهی آلوده، این ترکیب را رها و مرگ یاخته‌ای را القا می‌کند. در قسمت بعدی از گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم قرار است یاد بگیریم که جانوران چگونه از گیاهان حفاظت می‌کنند.

جانوران از گیاهان حفاظت می‌کنند

به شکل پایین خوب دقت کنید. انبوهی از مورچه‌ها به حشره‌ای که قصد خوردن برگ‌های درخت آکاسیا را دارد، هجوم برده‌اند.

بعید است که حشره بتواند از حمله‌های مرگبار مورچه‌ها، جان سالم به در برد. دیده شده است که این مورچه‌ها حتی به پستانداران کوچک و گیاهان دارزی نیز حمله می‌کنند. گیاهان دارزی، گیاهانی‌اند که روی درختان رشد می‌کنند. جالب است که گرده‌افشانی درخت آکاسیا وابسته به زنبورهاست.

چه چیزی مانع از حمله مورچه‌ها به زنبورهای گرده‌افشان می‌شود؟

گل‌های آکاسیا موقع باز شدن، نوعی ترکیب شیمیایی تولید و منتشر می‌کنند. این ترکیب، مورچه‌ها را فراری می‌دهد. بنابراین، دیگر آنها نمی‌توانند به زنبورهای گرده‌افشان حمله کنند.

بعضی گیاهان در برابر حمله گیاهخواران، مواد فراری تولید و در پخش می‌کنند. این مواد، سبب جلب توجه جانوران دیگر می‌شود.

در تصویر پایین، نوزاد کرمی شکل حشره در حال خوردن برگ تنباکو است.

از یاخته‌های آسیب‌دیده برگ، ترکیب فراری متصاعد می‌شود که نوعی زنبور وحشی آن را شناسایی می‌کند. زنبور ماده‌ای که در آن اطراف زندگی می‌کند، این مواد را ردیابی می‌کند. سپس خود را به نوزاد کرمی شکل می‌رساند و روی آن تخم می‌گذارد. نوزادان زنبور بعد از خروج از تخم از نوزاد کرمی شکل تغذیه می‌کنند. در نتیجه آن را می‌کشند. طبق این فرایند، جمعیت حشره آفت کاهش پیدا می‌کند.

فعالیت 7 صفحه 152 زیست یازدهم

الف) فردی بر این باور است که امواج صوتی بر رشد و میزان محصول گیاهان تاثیر دارد. آیا شما با این نظر موافق‌اید؟ برای تایید یا رد این نظر چه آزمایشی طراحی می‌کنید؟

ب) نمونه‌هایی از سازوکارهای دفاعی در گیاهان محل زندگی خود و نیز ارتباط‌هایی که بین آنها و جانوران وجود دارد، گزارش کنید.

جواب فعالیت 7 صفحه 152 زیست یازدهم

الف) طرح آموزش باید دارای فرضیه، مشخص کردن متغیرها و نیز روش کار باشد. چنین آزمایشی می‌تواند بین دانش زیستی و فیزیک دانش آموزان ارتباط برقرار کند. مثبت یا منفی بودن پاسخ دانش آموزان به این پرسش، تاثیر چندانی در طرح آزمایش ندارد. زیرا این طرح باید شامل یک گروه تیمار و حداقل یک گروه آزمودنی باشد. گروه تیمار باید در محیطی بدون صدا و گروه آزمودنی باید در محیطی با صدایی با ویژگی‌های مشخص و کنترل شده باشد. سایر عوامل نیز باید برای گروه تیمار و آزمودنی یکسان در نظر گرفته شود. در این صورت، می‌توان اثر صوت را مثلا روی رویش دانه بررسی کرد.

ب) این بخش از فعالیت از فعالیت‌هایی است که باید قبل از شروع آموزش فصل از دانش آموزان بخواهید تا آن را انجام دهند. سپس با استفاده از ارائه دانش آموزان به مبحث سازوکارهای دفاعی در گیاهان بپردازید. دانش آموزان با توجه به فصل ایمنی در جانوران و تجارب خود می‌توانند ارائه ساده‌ای از این مفهوم در گیاهان داشته باشند.

جمع بندی گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار دو فصل نه زیست 11 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست یازدهم فصل نهم گفتار دوم را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.