گفتار 1 فصل 1 زیست دهم [آموزش و تدریس ویدیویی]

گفتار 1 فصل 1 زیست دهم را با آموزش و تدریس ویدیویی و توضیح به بهترین شکل یاد بگیرید. تدریس به‌روز این گفتار همراه با آموزش ویدیویی «دکتر الهه بنام» را در سایت بایوبنام، رایگان ببینید.

از اولین گفتار زیست 1، تا به حال به‌صورت مستقیم تستی در کنکور مطرح نشده است. با این حال، ممکن است در دوره‌های بعدی سوالاتی را به خود اختصاص دهد. جدای آن، این قسمت پایه و اساس یادگیری سایر گفتارهاست. تعاریف و مفاهیم مطرح شده در این بخش را باید با حوصله بخوانید تا به‌خوبی آنها را درک کنید.

در ابتدا، ویدیوی آموزشی این بخش را مشاهده می‌کنیم.

فیلم تدریس گفتار 1 فصل 1 زیست دهم

آموزش ویدیویی کامل «گفتار اول فصل اول زیست دهم» را در پایین قرار داده‌ایم. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

قرار است طبق متن کتاب درسی، بدانیم که «زیست شناسی چیست». پس از دانستن این تعریف، محدوده علم زیست‌شناسی را مشخص می‌کنیم. در گام بعدی، به بررسی زیست‌شناسی نوین که خود شامل چهار بخش می‌شود، می‌پردازیم. در انتها نیز متوجه می‌شویم که زیست‌شناسی چگونه می‌تواند در خدمت انسان باشد.

بیشتر بدانید: آموزش فصل اول زیست دهم

زیست‌شناسی چیست؟ گفتار اول فصل اول زیست دهم

در صفحه 2 کتاب درسی زیست دهم، زیست شناسی این گونه تعریف شده است: «زیست‌شناسی، شاخه‌ای از علوم‌تجربی است که به بررسی علمی جانداران و فرایندهای زیستی می‌پردازد.»

در ابتدای گفتار، پرسش‌هایی مطرح شده است تا ذهن شما برای یادگیری آماده شود. پرسش‌هایی گوناگون در محدوده‌های متفاوت علم زیست‌شناسی که دغدغه دانشمندان است. مثلا شده فکر کنید که چرا باید تنوع زیستی حفظ شود؟ آیا راهی برای جلوگیری از بیماری‌های ارثی وجود دارد؟

زیست‌شناسان سعی بر این دارند که به جواب تک تک این سوالات دست پیدا کنند. مهم‌ترین حسن این کار، پی‌بردن به رازهای آفرینش است. با کشف هر راز زیستی، می‌توان از آن برای حل چالش‌ها و مشکلات انسان‌ها بهره جست.

فعالیت 1 صفحه 2 زیست دهم

یک روزنامه خبری معمولی تهیه کنید. خبرهای مربوط به زیست‌شناسی را انتخاب کنید (برای تعیین خبرهای مربوط به زیست‌شناسی از معلم خود کمک بخواهید).

در روزنامه‌ای که انتخاب کرده‌اید، چند درصد از خبرها به زیست‌شناسی مربوط است؟ از این خبرها، چند خبر خوب و چند خبر بد هستند؟

می‌توانید به‌جای روزنامه از وبگاه‌های خبری در بازه زمانی خاصی استفاده و درصد خبرهای زیستی آن را پیدا کنید.

جواب

ما برای این منظور، به وبگاه خبری همشهری در روز سه شنبه مورخ 11 اردیبهشت 1403 مراجعه کردیم. پس از آن به بخش «سرزمین من» رفتیم. در همان ابتدا، دو خبر توجه ما را به خود جلب کرد. خبر اول صفحه، خوب و خبر پایین صفحه بد بود.

خبر اول: «دریاچه ارومیه؛ آبی‌تر از همیشه»

زیر این تیتر نوشته شده که: «حجم آب دریاچه ارومیه به 2/34 میلیارد متر مکعب رسید». خب به نسبت سال‌های قبل که دریاچه تا مرز خشکی کامل رفته بود، با خبر خوبی روبرو هستیم. حال اگر به جدولی که در پایین همین خبر ارائه شده، مراجعه کنیم؛ وضعیت هنوز خوب نیست.

همان‌طور که مشاهده می‌شود، به نسبت دهه هفتاد، حجم آب دریاچه ارومیه یک هفتم شده است! این به این معنی است که خطرات زیست محیطی، اقتصادی و … در صورت خشک شدن کامل دریاچه در انتظار ماست.

خبر دوم: «353 درصد افزایش آتش‌سوزی در طبیعت ایران»

نکته غمناک این خبر آنجاست که 95 درصد این آتش‌سوزی‌ها، عاملی انسانی دارند. با این حال، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی خبر از مانورهای مقابله با حریق داد. این مانورهای سراسری در اکثر عرصه‌های منابع طبیعی اجرایی خواهند شد. با این حساب، قبل از این که بخش زیادی از یک جنگل و یا مرتع بسوزد، آتش آن مهار خواهد شد.

با توجه به دو خبر بالا، متوجه می‌شویم که هیچ خبری به‌طور 100 درصدی خوب و یا بد نیست. این نحوه مواجهه ما و بررسی خبر با توجه به شرایط گذشته و حال است که بد و خوب بودن آن را مشخص می‌کند. همراه سایت بایوبنام باشید تا ادامه آموزش گفتار 1 فصل 1 زیست دهم را از سر بگیریم.

منبع: hamshahrionline

محدوده علم زیست شناسی

اگر حدود صد سال پیش کسی دچار بیماری قند و یا افزایش فشار خون میشد، به احتمال زیاد کارش به مرگ می‌رسید. در کتاب درسی نوشته شده است که: «این بیماری‌ها مهار شده‌اند و به علت روش‌های درمانی و داروهای جدید، دیگر مرگ‌آور نیستند». اما آیا واقعا همین‌طور است؟ در میان فامیل، دوست و آشنا کسانی نبوده‌اند که مرض قند به ناچار دست آنها را از دنیا کوتاه کند؟

اینجاست که اهمیت دقیق خواندن جملات کتاب مشخص می‌شود. وقتی در گفتار 1 فصل 1 زیست دهم صحبت از «مهار» می‌شود، منظور این است که این بیماری‌ها به نسبت قبل کشنده نیستند. نه اینکه به‌طور کامل ریشه‌کن شده باشند.

علم زیست‌شناسی در طول سالیان اخیر پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. ممکن است این تصور اشتباه به ذهن شما متبادر شود که این علم قادر است به همه پرسش‌های انسان پاسخ دهد. شاید هم فکر می‌کنید اکثر مشکلات زندگی امروز به‌وسیله زیست‌شناسی قابل حل هستند. در صورتی که اینطور نبوده و علم تجربی همواره دارای محدودیت‌هایی است.

اساس علوم تجربی

دانشمندان و پژوهشگران علوم تجربی، فقط در جستجوری علت‌های پدیده‌های طبیعی و قابل مشاهده‌اند. به‌عبارت دیگر، مشاهده؛ اساس علوم تجربی است. بنابراین، در این علم، فقط ساختارها و فرایندهایی بررسی می‌شوند که «مستقیم» و یا «غیر مستقیم» قابل مشاهده و اندازه‌گیری‌اند.

مواردی که مربوط به حس و حواس باشد در این علم جایی ندارند. دلیلش این است که معیار دقیقی برای سنجش آنها وجود ندارد. پژوهشگران علوم تجربی نمی‌توانند درباره زشتی و زیبایی، خوبی و بدی، ارزش‌های هنری و ادبی نظر بدهند!

بیشتر بدانید: تدریس گفتار دو فصل یک زیست دهم

فعالیت 2 صفحه 3 زیست دهم

مجری یک برنامه تلویزیونی گفته است «زیست‌شناسان ثابت کرده‌اند که شیر، مایعی خوشمزه است».

این گفته درست است یا نادرست؟

جواب

اگر همین پاراگراف قبل فعالیت را خوانده باشید، می‌دانید که این گفته نادرست است. خوشمزگی شیر، موضوعی است که فرد به فرد نظر خاصی درباره آن دارد. به‌عبارت دیگر، نمی‌توان آن را چه مستقیم و چه غیر مستقیم، اندازه‌گیری کرد. با این حساب، خوشمزه بودن شیر را نمی‌توان با روش علمی در زیست‌شناسی به اثبات رساند.

زیست شناسی نوین؛ گفتار 1 فصل 1 زیست دهم

علوم تجربی در ابتدای امر، به گستردگی امروز نبودند. اکثر افراد در گذشته اعتقاد داشتند که عناصر تشکیل‌دهنده حیات باد، آب، آتش و خاک هستند. در صورتی که امروز می‌دانیم این گونه نیست. با گذشت زمان، زیست شناسی نوین شکل گرفته است. این رشته مترقی، توانا، پویا و امیدبخش از چهار بخش متفاوت تشکیل می‌شود.

در ادامه به بررسی هرکدام از این چهار مورد می‌پردازیم:

کل نگری

یک پازل هزارتکه را درنظر بگیرید. وقتی تمام قطعات آن در کنار هم چیده شده باشند، شما می‌توانید تصویر اصلی را ببینید. حال اگر تنها یک قطعه از پازل در اختیار شما باشد، آیا متوجه نمای کلی خواهید شد؟ این قطعه‌ها از طریق زبانه‌های مخصوص به خود، در کنار قطعه‌های دیگر قرار گرفته و معنا پیدا می‌کنند.

همان‌طور که می‌دانید بدن تمام جانداران، از اجزای مختلفی ساخته شده است. این اجزا نیز درست مانند قطعات جورچین، به تنهایی کارایی خاصی ندارند. به‌عبارت دیگر، جانداران نوعی سامانه هستند که اجزای آن با هم ارتباط دارند.

ویژگی‌های سامانه را نمی‌توان فقط از طریق مطالعه اجزای سازنده آن توضیح داد. ارتباط بین اجزا، مانند خود اجزا در تشکیل جاندار نقشی اساسی ایفا می‌کند. بنابراین می‌شود گفت که کل سامانه، چیزی بیشتر از مجموع اجزای آن است.

نگرش بین‌رشته‌ای

بررسی و شناخت هرچه بیشتر سامانه‌های زنده، تنها از طریق اطلاعات زیست‌شناسی امکان‌پذیر نیست. بنابراین، زیست‌شناسان از اطلاعات رشته‌های دیگر نیز کمک می‌گیرند.

برای بررسی ژن جانداران، علاوه بر داده‌های زیست‌شناختی، علوم دیگر نیز می‌توانند راهگشا باشند. از این علوم می‌توان به فنون و مفاهیم مهندسی، علوم رایانه و آمار اشاره کرد.

فناوری‌های نوین

علم زیست‌شناسی روزبه‌روز در حال پیشرفت و توسعه است. این امر را می‌توان مدیون استفاده و به‌کارگیری فناوری‌های نوین دانست. «فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی» و «مهندسی ژنتیک» تنها دو نمونه از این فناوری‌هاست که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی

اطلاعات حاصل از پژوهش‌های زیست‌شناختی روزبه‌روز در حال افزایش هستند. بنابراین، به نسبت گذشته، نیاز بیشتری به جمع‌آوری، بایگانی و تحلیل آنها داریم.

همانطور که می‌دانید، فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه‌های اخیر دستاوردهای چشمگیری داشته است. با استفاده از این فناوری‌ها، امکان انجام محاسبات در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم است. موضوعی که می‌توان در داده‌های زیستی نیز از آن بهره هوشمندانه‌ای برد.

با ادامه گفتار 1 فصل 1 زیست دهم همراه بایوبنام باشید.

مهندسی ژنتیک

هر جانداری، صفات و ویژگی‌های مختص به خود را دارد که در جانداران دیگر قابل مشاهده نیست. با این حال، از طریق مهندسی ژنتیک می‌توان تغییراتی را ایجاد کرد.

در مهندسی ژنتیک با استفاده از مجموعه‌ای از روش‌ها و فنون آزمایشگاهی، می‌شود محتوای دنای جانداران را تغییر داد. این تغییرات منجر به بروز صفات جدید در جانور میزبان می‌شوند.

تار عنکبوت پروتئینی دارد که تولید آن از عهده بز خارج است. با این حال، در طی یک مهندسی ژنتیک، این قابلیت به بعضی از بزها داده شده است. درصورت موفقیت آمیز بودن تولید پروتئین تار عنکبوت توسط بزها، صنایع متفاوتی از آن بهره‌مند می‌شوند.

اخلاق زیستی

در هر علم و صنعتی، همواره بعضی از افراد به دنبال شکار فرصت‌های سوءاستفاده هستند. متاسفانه در علم زیست‌شناسی نیز این موضوع صادق است. یکی از سوءاستفاده‌های رایج، تولید سلاح‌های زیستی بوده که در جنگ‌های قدیمی نیز از آن استفاده شده است. این سلاح‌ها نوعی عامل بیماری‌زا هستند که به داروهای رایج مقاوم هستند. مثلا در قدیم برای تصرف شهری، موش‌های آلوده به طاعون را با منجنیق به پشت دیوارهای قلعه می‌فرستادند.

تمام فراورده‌های غذایی و دارویی برای استفاده عموم مناسب نیستند. این مواد می‌توانند برای قشر خاصی از افراد، عواقب زیانباری داشته باشند. در سطح جهانی سعی شده قوانینی وضع شود تا از این سوءاستفاده‌ها جلوگیری شود.

سه موضوع عمده در اخلاق زیستی «محرمانه بودن اطلاعات ژنی»، «محرمانه بودن اطلاعات پزشکی افراد» و «حقوق جانوران» است.

زیست شناسی در خدمت انسان

حیات و ادامه زندگی انسان‌ها، در قبال رفتار درست آنها با طبیعت و دیگر موجودات است. بنابراین، مسائل فراوانی وجود دارند که ما را به چالش می‌کشند. این مسائل را می‌توان به 4 بخش مختلف دسته‌بندی کرد. دانش زیست‌شناسی نقشی کلیدی را در حل این قضایا ایفا می‌کند.

تامین غذای سالم و کافی

به‌طور حدودی یک دهم جمعیت کره زمین از گرسنگی رنج می‌برد. از طرف دیگر، غذای انسان‌ها به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم از گیاهان تامین می‌شود. بنابراین، هرچقدر گیاهان را بیشتر بشناسیم، می‌توانیم غذای بیشتری نیز به‌دست آوریم.

گیاهان در طول زندگی خود، با عوامل زنده و غیرزنده در تماس هستند. کاهش و یا افزایش هرکدام از این عوامل، روی کمیت، کیفیت و حتی زندگی گیاه تاثیرگذار است. از عوامل غیرزنده می‌توان به دما، رطوبت و نور و از عوامل زنده به باکتری‌ها، قارچ‌ها و حشرات اشاره کرد.

حفاظت از بوم‌سازگان‌ها، ترمیم و بازسازی آنها

انسان، جزئی از دنیای زنده است و نمی‌تواند در محیطی ایزوله به دور از جانداران دیگر زنده بماند. بنابراین، ناچار است که از خدمات بوم‌سازگان‌ها استفاده کند. این قسمت از گفتار 1 فصل 1 زیست دهم را جدی بگیرید. شاید نکته تستی نداشته باشد، ولی زندگی تمام ما به آن وابسته است.

هر بوم‌سازگان متشکل از مجموعه‌ای از عوامل غیرزنده (آب، هوا، نور و …) و زنده (تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان) است. با این تعریف در علوم سال نهم آشنا شدیم.

حال به منابع و سودهایی که هر بوم‌سازگان می‌سازد و دربردارد، خدمات بوم‌سازگان می‌گویند. میزان این خدمات، رابطه مستقیمی با میزان تولیدکنندگان آن دارد. می‌توان بوم‌سازگان‌ها را طوری پایدار کرد که حتی در صورت تغییر اقلیم، تغییر خاصی در میزان تولیدکنندگی آنها روی ندهد. در این‌صورت، کیفیت زندگی انسان‌ها نیز ارتقا پیدا می‌کند.

دریاچه ارومیه چندین سال است که با خطر خشک شدن، دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. زیست‌شناسان ایرانی با به‌کارگیری اصول علمی بازسازی بوم‌سازگان‌ها، سعی در احیای این سرمایه طبیعی و ملی دارند.

قطع درختان جنگل‌ها در سطح جهانی تبدیل به یک معضل حاد شده است. علاوه بر تغییر آب‌و‌هوا و وقوع سیل، فرسایش خاک نیز از عواقب این پیامد است. همچنین با قطع هر درخت، به همان نسبت تنوع زیستی کاهش پیدا می‌کند.

تامین انرژی‌های تجدیدپذیر

سال به سال با پیشرفت تکنولوژی، مردم نیز خواهان آسایش و رفاه بیشتری هستند. این قضیه، نیازمند استفاده بیش از حد از منابع انرژی است. بخش عمده‌ای از این انرژی از منابع فسیلی، مانند نفت، گاز و بنزین تامین می‌شود. با این حال سوزاندن سوخت‌های فسیلی مضرات خاص خود را نیز دارد. از این مضرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش کربن دی‌اکسید جو
• آلودگی هوا
• گرمایش زمین

از این‌رو، باید به دنبال منابع پایدار و پاک‌تری باشیم تا سوخت‌های فسیلی کنار گذاشته شوند. زیست‌شناسان در دهه‌های اخیر، چند نوع سوخت زیستی را تولید کرده‌اند. یکی از آنها «گازوئیل زیستی» است که از دانه‌های روغنی به‌دست می‌آید.

بیشتر بدانید: تدریس گفتار سه فصل یک زیست دهم

فعالیت 3 صفحه 6 گفتار 1 فصل 1 زیست دهم

سوخت‌های فسیلی نیز منشا زیستی دارند و از تجزیه پیکر جانداران به‌وجود آمده‌اند. با این حال، امروزه سوخت زیستی به سوخت‌هایی می‌گویند که از جانداران امروزی به‌دست می‌آیند.

مزایا و زیان‌های سوخت‌های فسیلی و زیستی را از دید محیط زیستی با هم مقایسه کنید.

جواب

در ابتدا به بررسی مزایا و معایب سوخت‌های فسیلی و سپس زیستی می‌پردازیم.

سوخت‌های فسیلی

مزایا: با سوزاندن مقدار کمی سوخت فسیلی، انرژی زیادی به‌دست می‌آید. همچنین آنها ارزان‌تر هستند. علاوه بر آن، انرژی گرمایی آنها نیز بالاست.

زیان: قرن‌ها و شاید هزاران سال زمان می‌برد تا حجم کمی از سوخت فسیلی تولید شود. به‌عبارت دیگر مصرف بی‌رویه انسان، آنها را به‌زودی تمام می‌کند. این سوخت‌های تجدید ناپذیر محیط زیست را آلوده ساخته و زمین را گرم می‌کنند. با سوختن این منابع، گازهای مضر مانند مونوکسید کربن و دی‌اکسید گوگرد وارد جو شده و باعث تشکیل باران اسیدی می‌شوند.

سوخت‌های زیستی

مزایا: سوخت‌های زیستی تجدیدپذیر بوده و آلودگی محیطی کمی ایجاد می‌کنند.

زیان: به نسبت سوخت‌های فسیلی، باید حجم بیشتری از این منابع را سوزاند تا به انرژی دلخواه دست پیدا کرد. به‌عبارت دیگر، انرژی کمتری دارند.

سلامت و درمان بیماری‌ها

پایه و اساس علم پزشکی، درس زیست‌شناسی و شناخت اجزای بدن و ارتباط آنها با یکدیگر است. جالب است بدانید که روش جدیدی برای تشخیص و درمان بیماری‌ها در حال گسترش است. این روش نوین، «پزشکی شخصی» نام دارد.

در پزشکی شخصی، تنها بررسی وضعیت کنونی بیمار ملاک نیست. پزشکان می‌کوشند با بررسی اطلاعات موجود در دنای (DNA) هر فرد، روش‌های درمانی و دارویی ویژه همان فرد را طراحی کنند.

جمع بندی گفتار 1 فصل 1 زیست دهم

در ابتدای این مقاله از سایت بایوبنام، آموزش ویدیویی گفتار یک فصل یک زیست 10 را ارائه دادیم. مدرس این ویدیوی آموزشی، سرکار خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند. پس از آن سعی کردیم با دسته‌بندی درست و بیانی شیوا، تمام مطالب و نکات زیست دهم فصل اول گفتار اول را پوشش دهیم.

لازم به ذکر است که جواب فعالیت‌های کتاب درسی را نیز در این مقاله آورده‌ایم. چنانچه نظر و پیشنهادی دارید، از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

سعید نوراللهی

من سعید نوراللهی هستم، متخصص تولید محتوا و سئو با بیش از یک دهه تجربه در حوزه آموزش و کنکور. سال‌ها در زمینه بهینه‌سازی و مدیریت محتوای سایت‌های آموزشی فعالیت کرده‌ام و تمرکزم روی ارائه محتوای علمی و کاربردی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور است.